Geneza i charakterystyka "Pamiętników" Jana Chryzostoma Paska
"Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska powstały prawdopodobnie w latach 1690-1695, w okresie, gdy pisanie pamiętników było modne wśród szlachty. Autor deklaruje, że chciał przekazać potomności swoje wspomnienia. Dzieło pozostawało w rękopisie aż do 1836 roku, kiedy zostało odkryte i wydane. Niestety, "Pamiętniki" nie zachowały się w całości - brakuje kilku pierwszych i ostatnich stron.
Definicja: Pamiętnik to utwór napisany prozą, opowiadający o wydarzeniach, których autor był uczestnikiem lub świadkiem. Zwykle jest pisany z pewnego dystansu czasowego, często bez zamiaru publikacji.
Vocabulary: Makaronizm to obce słowo lub fragment zdania wtrącone do wypowiedzi sformułowanej w języku ojczystym.
Styl "Pamiętników" Jana Chryzostoma charakteryzuje się:
- Przewagą języka mówionego
- Obecnością makaronizmów, czyli łacińskich wyrażeń
- Barwnymi, plastycznymi opisami, które oddziałują na wyobraźnię czytelnika
- Rozbudowanymi zdaniami, często wielokrotnie złożonymi
- Humorem, np. w opisie duńskiego obyczaju spania nago
Highlight: Styl makaroniczny w baroku był charakterystyczny dla literatury sarmackiej i przejawiał się w mieszaniu języka polskiego z łaciną.
Sarmacki portret polskiego szlachcica wyłaniający się z "Pamiętników" przedstawia autora jako typowego przedstawiciela szlachty sarmackiej XVII wieku. Pasek w subiektywny sposób opisuje świat i otoczenie, przypisując sobie i innym męstwo oraz waleczność. Wojna jest dla niego przygodą i okazją do zarobku, a nie nieszczęściem. Uważa swój kraj za najlepszy, a obce obyczaje go dziwią i porównuje je do gorszych.
Example: Przykładem sarmackiego portretu polskiego szlachcica jest sposób, w jaki Pasek opisuje swoje dokonania wojenne, często wyolbrzymiając swoje zasługi i umniejszając rolę innych.
"Pamiętniki" Jana Chryzostoma stanowią cenne źródło wiedzy o autorze i szlacheckiej obyczajowości, jednak nie należy traktować ich jako wiarygodnego źródła wiedzy historycznej. Pasek często myli nazwiska, kolejność zdarzeń i daty, ponadto pragnie ukazać siebie w jak najlepszym świetle.
Kompozycyjnie "Pamiętniki Paska" dzielą się na dwie części:
- Pierwsza opisuje wojenne wydarzenia z lat 1656-1666, w tym walki Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, wyprawy przeciwko Moskwie i Tatarom, konfederacje wojskowe i rokosz Jerzego Lubomirskiego.
- Druga część obejmuje lata 1667-1688 i opowiada o życiu we dworze ziemiańskim, gdy Pasek porzucił żołnierskie rzemiosło.
Quote: "Chciałem przekazać potomności swe wspomnienia" - to słowa, którymi Pasek uzasadnia powstanie swojego dzieła.
"Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska to nie tylko fascynujący obraz epoki, ale także dzieło literackie o wysokich walorach artystycznych, które wywarło znaczący wpływ na późniejszą literaturę polską. Który polski pisarz wzorował się na pamiętnikach? Wiele elementów stylu Paska można odnaleźć w twórczości Henryka Sienkiewicza, szczególnie w jego Trylogii.
