Odmiany liryki ze względu na rodzaj podmiotu lirycznego

W liryce wyróżniamy różne odmiany ze względu na rodzaj podmiotu lirycznego. Dwie główne kategorie to:

1. Liryka podmiotu indywidualnego - podmiot liryczny ma charakter indywidualny i wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

Example: Przykładem jest wiersz Jana Lechonia "Nokturn".

2. Liryka podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie liczby mnogiej, a jego przeżycia i wyznania stają się przeżyciami całej zbiorowości.

Example: Przykładem jest wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera "Artyści".

Stosunek autora do podmiotu lirycznego również wpływa na klasyfikację utworów lirycznych:

1. Liryka osobista - ściśle związana z doświadczeniami i poglądami autora.

Example: Przykładem jest "Nocny Testament" Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

2. Liryka maski - podmiot liryczny ukrywa się za maską wypowiedzi postaci lub przedmiotu.

Example: Przykładem jest wiersz Kazimierza Wierzyńskiego "Dyskobol".

3. Liryka roli - podmiot liryczny jest osobą różną od autora, często postacią historyczną lub mityczną.

Example: Przykładem jest "Urszula Kochanowska" Bolesława Leśmiana.

Highlight: Zrozumienie różnych rodzajów podmiotu lirycznego jest kluczowe dla pełnej interpretacji utworów poetyckich.

Odmiany liryki ze względu na stopień wyeksponowania podmiotu lirycznego

W liryce wyróżniamy trzy główne odmiany ze względu na stopień wyeksponowania podmiotu lirycznego:

1. Liryka bezpośrednia - podmiot liryczny przedstawia swoje przeżycia i myśli w formie bezpośredniego wyznania, używając pierwszej osoby liczby pojedynczej.

Example: Przykładem jest wiersz Leopolda Staffa "Curriculum Vitae".

2. Liryka pośrednia - podmiot liryczny nie ujawnia się wprost, a treści są przekazywane w formie bezosobowej refleksji. W ramach liryki pośredniej wyróżniamy: a) Lirykę opisową - podmiot liryczny ukrywa się w opisie przedmiotów lub przyrody. Example: Przykładem jest wiersz Czesława Miłosza "Jadalnia". b) Lirykę sytuacyjną - podmiot liryczny opowiada o zdarzeniu, w którym sam nie uczestniczy. Example: Przykładem jest wiersz Teofila Lenartowicza "Maciek".
3. Liryka zwrotu do adresata - wyznanie podmiotu lirycznego skierowane jest do "ty lirycznego". Obejmuje ona: a) Lirykę wyznania do "ty" - z bezpośrednim zwrotem do określonego adresata. Example: Przykładem jest wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny "Rzeczułka". b) Liryka inwokacyjna - odnosi się wprost do adresata lirycznego, często w formie manifestu lub apelu. Example: Przykładem jest wiersz Adama Asnyka "Do młodych".

Highlight: Zrozumienie różnic między liryką bezpośrednią a pośrednią jest kluczowe dla prawidłowej interpretacji utworów poetyckich.

Vocabulary: Podmiot liryczny to osoba mówiąca w wierszu, która wyraża swoje uczucia, myśli i refleksje.

Definition: Liryka refleksyjna to rodzaj poezji, która skupia się na głębokich przemyśleniach i rozważaniach na temat życia, świata i ludzkiej egzystencji.

Znajomość różnych typów liryki i ich cech charakterystycznych pozwala na głębsze zrozumienie i analizę utworów poetyckich, co jest niezbędne zarówno dla uczniów, jak i miłośników poezji.

Podstawowe elementy liryki

Liryka jako rodzaj literacki charakteryzuje się kilkoma kluczowymi elementami, które odróżniają ją od innych form twórczości.

Podmiot literacki, czyli podmiot liryczny, to fikcyjna osoba wyrażająca swoje przeżycia i doznania w utworze. Jest on nadawcą monologu lirycznego, który stanowi główny styl ukształtowania wypowiedzi w liryce.

Kompozycja utworów lirycznych cechuje się brakiem fabuły - świat przedstawiony wyłania się bezpośrednio z monologu lirycznego i skupia się na wewnętrznych przeżyciach, uczuciach oraz refleksjach podmiotu.

Obrazowanie poetyckie w liryce może przybierać różne formy:

Definition: Obrazowanie realistyczne to wierne oddawanie elementów świata rzeczywistego.

Definition: Obrazowanie fantastyczne polega na tworzeniu obrazów niemających odpowiedników w rzeczywistości.

Definition: Obrazowanie przekształcające wykorzystuje elementy świata realnego do udziwniania i zniekształcania rzeczywistości.

Rodzaje liryki w wierszu mogą być klasyfikowane ze względu na podejmowany temat. Wyróżniamy m.in.:

• Lirykę patriotyczną
• Lirykę religijną
• Lirykę refleksyjno-filozoficzną
• Lirykę miłosną
• Lirykę o poezji i poetach $autotematyczną$

Example: Przykładem liryki patriotycznej jest wiersz Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej "Barwy narodowe", a liryki religijnej - "Modlitwa" Jerzego Lieberta.