Powieść tendencyjna i mowa ezopowa

Powieść tendencyjna to charakterystyczny gatunek literacki epoki pozytywizmu. Wyróżnia się ona silnym dydaktyzmem i propagowaniem określonych idei oraz wzorców postępowania. Jednocześnie piętnuje zachowania niepożądane. Pisarze tworzyli te utwory pod z góry założoną tezę, którą starali się udowodnić poprzez fabułę i losy bohaterów.

Example: Przykładem powieści tendencyjnej jest "Marta" Elizy Orzeszkowej, która porusza problem emancypacji kobiet i ich trudnej sytuacji społeczno-ekonomicznej.

W okresie pozytywizmu, ze względu na cenzurę, pisarze często stosowali mowę ezopową.

Definition: Mowa ezopowa to zawoalowany sposób przekazywania treści do odbiorców, polegający na mówieniu o ważnych kwestiach w taki sposób, aby cenzor się nie domyślił prawdziwego znaczenia.

Powieść historyczna w pozytywizmie

Powieść historyczna - definicja i cechy to ważny gatunek literacki epoki pozytywizmu. Były to utwory pisane "ku pokrzepieniu serc", mające na celu dodawanie Polakom otuchy, wzmacnianie poczucia wspólnoty narodowej i dawanie nadziei na odzyskanie niepodległości.

Highlight: Do najważniejszych dzieł tego gatunku należą: "Krzyżacy", "Quo Vadis", Trylogia (składająca się z "Potopu", "Ogniem i mieczem", "Pana Wołodyjowskiego") Henryka Sienkiewicza oraz "Faraon" Bolesława Prusa.

Cechy powieści historycznej w punktach:

1. Dotyczy czasów wcześniejszych od tych, w których została napisana
2. Jest oparta na faktach historycznych
3. Pojawiają się w niej zarówno postacie historyczne, jak i fikcyjne
4. Autor stosuje stylizację języka i archaizmy
5. Odtworzona jest struktura społeczna epoki
6. Przedstawia realia i wiernie oddaje koloryt dawnej epoki
7. Autor korzysta ze źródeł historycznych podczas tworzenia fabuły

Example: "Faraon" Bolesława Prusa, choć osadzony w starożytnym Egipcie, mówi o uniwersalnych mechanizmach władzy, co czyni go nie tylko powieścią historyczną, ale i polityczną.

Cechy literatury pozytywistycznej

Literatura pozytywistyczna charakteryzowała się specyficznymi cechami, które odzwierciedlały ideały i dążenia epoki. Cechy literatury pozytywistycznej obejmowały:

1. Pełnienie funkcji poznawczych i wychowawczych - literatura dostarczała wiedzę o świecie, w którym żyli ludzie, uwrażliwiając jednocześnie na problemy i krzywdy ludzkie.

2. Naukowa analiza rzeczywistości - pisarze starali się przedstawiać świat w sposób obiektywny, opierając się na faktach i obserwacjach.

3. Ukazywanie prawdy o świecie - dążono do przedstawiania rzeczywistości takiej, jaka jest, bez upiększeń i idealizacji.

4. Przybliżanie procesów ekonomicznych i społecznych - literatura stała się narzędziem edukacji społeczeństwa w zakresie zachodzących przemian.

5. Propagowanie zmian społecznych - pisarze często angażowali się w promowanie postępowych idei i reform.

6. Zwalczanie przesądów - literatura miała przyczyniać się do oświecenia społeczeństwa i walki z zabobonami.

7. Zwrócenie się ku teraźniejszości i przyszłości - w przeciwieństwie do romantyzmu, pozytywizm skupiał się na aktualnych problemach i przyszłych rozwiązaniach.

8. Pochwała praktycznego działania - literatura promowała aktywną postawę wobec rzeczywistości i zachęcała do konkretnych działań na rzecz poprawy sytuacji społecznej.

Highlight: Pozytywizm literatura charakteryzowała się silnym zaangażowaniem społecznym i dążeniem do edukacji czytelników.

Example: Nowela "Janko Muzykant" Henryka Sienkiewicza jest przykładem utworu pozytywistycznego, który porusza problem nierówności społecznych i braku dostępu do edukacji wśród najuboższych warstw społeczeństwa.

Gatunki literackie pozytywizmu były zróżnicowane, ale dominowała proza, szczególnie powieść i nowela. Warto jednak pamiętać, że tworzono również poezję, której przedstawicielami byli między innymi Adam Asnyk i Maria Konopnicka.

Quote: "Epoka pozytywizmu notatka" mogłaby brzmieć: "Okres w literaturze polskiej charakteryzujący się realizmem, zaangażowaniem społecznym i dążeniem do postępu poprzez edukację i pracę organiczną."

Pisarze pozytywizmu w Europie to między innymi Honoriusz Balzac, Stendhal, Karol Dickens, Iwan Turgieniew, Emil Zola i Gustaw Flaubert. Ich twórczość miała ogromny wpływ na rozwój literatury realistycznej i naturalistycznej nie tylko w ich krajach, ale także w Polsce.

Główne nurty literackie pozytywizmu

Realizm epoka literacka to dominujący nurt w literaturze pozytywizmu. Powieść realistyczna dążyła do wiernego odwzorowania rzeczywistości, tworząc świat przedstawiony, który miał sprawiać wrażenie autentycznego. Do najważniejszych twórców tego nurtu należeli Honoriusz Balzac, autor cyklu "Komedia ludzka", Stendhal ("Czerwone i czarne"), Karol Dickens ("Opowieść wigilijna") oraz Iwan Turgieniew ("Ojcowie i dzieci", "Anna Karenina", "Wojna i pokój").

Highlight: Powieści realistyczne stanowiły zwierciadło rzeczywistości, a pisarze kreowali świat przedstawiony tak, aby wydawał się autentyczny.

Obok realizmu rozwinął się nurt naturalistyczny, reprezentowany przez takich pisarzy jak Emil Zola $"Nana"$ i Gustaw Flaubert $"Pani Bovary"$. Powieść naturalistyczna wprowadziła innowacyjną technikę narracyjną - mowę pozornie zależną.

Definition: Mowa pozornie zależna to sposób przytaczania wypowiedzi postaci, polegający na zatarciu granicy między wypowiedzią narratora a słowami bohatera. Narrator przyjmuje punkt widzenia bohatera, a nawet sposób wypowiadania się charakterystyczny dla tej postaci.

Vocabulary: Naturalizm - nurt w literaturze dążący do jeszcze bardziej obiektywnego i szczegółowego przedstawienia rzeczywistości niż realizm, często skupiający się na brutalnych i nieprzyjemnych aspektach życia.