Literatura wojny i okupacji to jeden z najważniejszych okresów w historii polskiej literatury, obejmujący lata 1939-1945. W tym czasie twórczość literacka koncentrowała się głównie na doświadczeniach wojennych, okupacji niemieckiej i sowieckiej oraz życiu w konspiracji. Pokolenie Kolumbów, nazywane również pokoleniem 1920, odegrało kluczową rolę w kształtowaniu literatury tego okresu. Nazwa pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego "Kolumbowie. Rocznik 20" i odnosi się do młodych twórców urodzonych około 1920 roku, którzy wkroczyli w dorosłość wraz z wybuchem II wojny światowej.
Najważniejsze tematy poruszane w literaturze wojennej to martyrologia narodu polskiego, życie w okupowanym kraju, działalność konspiracyjna, Holocaust oraz heroizm żołnierzy i cywilów. Do kluczowych utworów tego okresu należą "Kamienie na szaniec" Aleksandra Kamińskiego, "Medaliony" Zofii Nałkowskiej, oraz "Pamiętnik z powstania warszawskiego" Mirona Białoszewskiego. Literatura II wojny światowej charakteryzowała się różnorodnością form - od poezji konspiracyjnej, przez prozę dokumentalną, po utwory o charakterze świadectwa historycznego.
Wśród przedstawicieli Pokolenia Kolumbów znajdują się tak wybitni twórcy jak Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski czy Andrzej Trzebiński. Ich twórczość cechowała się głębokim patriotyzmem, tragizmem oraz poczuciem odpowiedzialności za losy kraju. Literatura wojny i okupacji stanowi nie tylko świadectwo historyczne, ale także źródło refleksji nad kondycją człowieka w obliczu wojny i totalitaryzmu. Utwory z tego okresu są często wykorzystywane jako tematy rozprawek maturalnych i stanowią istotny element edukacji literackiej w polskich szkołach.
