Orfeusz

Alternatywny zapis:

i jej ciąg dalszy But It Still Goes On (1930). Graves opublikował m.in. także powieść satyryczno-obyczajową Brązowa Antigua (1936). STRESZCZENIE Mit ten opowiada o wielkiej miłości małżeńskiej, silniejszej niż śmierć. Orfeusz był królem Tracji. Był młody, piękny i miał niezwykły talent do śpiewu i gry na lirze. Mity wspominają o cudownym oddziaływaniu śpiewu Orfeusza. Jego muzyka oddziaływała nie tylko na ludzi: mogła ona uśmierzać huczące fale morza i sprawiała, że ku śpiewakowi pochylały się drzewa, a dzikie bestie szły za im łagodne jak baranki. Żoną Orfeus była Eurydyka, kobieta tak piękna, że każdy kto ją tylko ujrzał, od razu się zakochiwał. Eurydyka była driadą, czyli nimfą drzewną. Pewnego dnia Aristajos, syn Apollina i nimfy Kyreny, spostrzegł Eurydykę i zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia. Aristajos nie wiedział, że jest ona mężatką i zaczął ją gonić. Eurydyka uciekała przed natrętem. W trakcie ucieczki, ugryzł ją jadowity wąż, przez co zmarła. Śmierć żony załamała Orfeusza. Ze smutku przestał grać i śpiewać. Błąkał się jedynie po łąkach wołając imię ukochanej. Pewnego dnia nie wytrzymał, pochwycił lirę i udał się do Hadesu, aby zmusić władców podziemnego świata do oddania mu Eurydyki.. Najpierw dotarł do brzegów Styksu, gdzie zaczął tak pięknie grać i śpiewać, że Charon zauroczony piękną muzyką przewiózł go na drugi brzeg, nie pobierając od niego opłaty. Następnie dotarł przed oblicze Hadesa i Persefony, bogów podziemia. Jego muzyka wzruszyła królujących tak bardzo, że zgodzili się na powrót Eurydyki pod jednym warunkiem: będzie ona prowadzona przez Hermesa tuż za Orfeuszem, któremu nie będzie wolno obejrzeć się za siebie, dopóki nie wyjdą z królestwa zmarłych. Orfeusz nie mógł oprzeć się pokusie i tuż przed bramami Hadesu spojrzał na żonę. Obietnica została złamana - Orfeusz na zawsze utracił swoją ukochaną i powrócił na świat w samotności. Gdy zrozumiał co się stało, chciał wrócić do Hadesu, lecz nie został ponownie wpuszczony. Wrócił więc do Tracji, gdzie w dolinach i górach śpiewał swe przepełnione żalem pieśni. Gdy Orfeusz pełen rozpaczy po stracie ukochanej dowiedział się o tym, że Zeus mianował swego syna Dionizosa bogiem olimpijskim, nie chciał mu oddawać czci twierdząc, że Dionizos nieodpowiednio się zachowuje i daje zły przykład ludziom śmiertelnym. Rozzłościł tym Dionizosa, który kazał menadom (Menady to takie zawsze pijane, młode kobiety), aby porwały Orfeusza. Menady porwały go, a że nie miał przy sobie swej liry- nie miał ich czym oczarować, więc bez żadnych ceremonii obcięły mu głowę i wrzuciły do rzeki. A zaraz po tym rozszarpały jego ciało. Dopiero pewne muzy pozbierały kawałki jego ciała i pogrzebały je u stóp Olimpu - dlatego po dziś jeszcze słowiki nucą tam piękniej niż gdzie indziej. Zaś głowa Orfeusza popłynęła śpiewając aż do morza, a po jakimś czasie rybacy wyłowili ją i pochowali na wyspie Lesbos. Zeus zezwolił, by Apollo umieścił lirę Orfeusza na niebie, gdzie znajduje się dotychczas tworząc konstelację Liry. INTERPRETACJA Mit o Orfeuszu i Eurydyce jest przede wszystkim opowieścią o niezwykłej miłości, której nie przerywa nawet śmierć. Zrozpaczony Orfeusz gotów jest zrobić wszystko by odzyskać ukochaną. Mimo swoich wysiłków traci ją. Przyczyną jest niezwykła tęsknota i chęć spojrzenia na żonę chociaż przez chwilę. Opowieść o Orfeuszu i Eurydyce pokazuje, że chwilowe zachwianie może stać się przyczyną klęski. Mit o Orfeuszu jest także opowieścią o niezwykłym talencie, który potrafi poruszyć wszystkich, w tym także przyrodę czy nieczułe Erynie. Orfeusz przedstawiony jest w nim niczym mag, czarodziej, którego pieśni posiadają niezwykłą moc. Za takiego uważały go także kolejne pokolenia. MOTYWY Najważniejszym motywem mitu jest motyw miłości, która jest silniejsza niż śmierć i sprawia, że osoby zakochane gotowe są do największych poświęceń. BOHATEROWIE ➤ Orfeusz - Król Tracji obdarzony niezwykłym talentem. Jego śpiew i gra zachwycają absolutnie wszystkich. Orfeusz jest niezwykle zakochany w swojej żonie i jest gotów wiele poświęcić by ją odzyskać. Chwila jego słabości powoduje, że na zawsze traci ukochaną. Orfeusz ginie rozszarpany przez menady. ➤ Eurydyka - nimfa drzewna, żona Orfeusza, która jest obdarzona niezwykłą urodą. Ginie ukąszona przez żmiję. ➤ Aristajos - syn Apollina i nimfy Kyreny. Nie wiedział, że Eurydyka jest żoną Orfeusza. Zakochuje się w niej i pewnego dnia zaczyna ją gonić. Uciekając Eurydyka zostaje ukąszona przez żmiję i umiera. > Hades - król podziemi, który chce oddać Orfeuszowi Eurydykę pod warunkiem, że podczas ich podróży Orfeusz nie obróci się ani raz. Hermes - Towarzysz podróży Orfeusza i Eurydyki ze świata podziemnego na zewnątrz. > Erynie - niezwykle okrutne mieszkanie podziemi, które wzruszyła pieśń Orfeusza. > Cerber - pies, strażnik wejścia do podziemi, który został zauroczony pieśnią Orfeusza. ➤ Charon - przewoźnik po rzece Styks. Słysząc śpiew Orfeusza przewiózł go za darmo do podziemi. ➤ Nimfy - dokonały pochówku rozczłonkowanego ciała Orfeusza. Orfeusz był pięknym i młodym królem Tracji. Gdy grał na lutni i harfie, wszystko wkoło niego mu wtórowało: drzewa, ptaki, zwierzęta. Jego żoną była równie urodziwa Eurydyka - nimfa drzewna hamadriada. Bohaterowie bardzo się kochali i byli szczęśliwi. Niestety, ich sielanka nie trwała długo. Uroda Eurydyki miała potężną moc. Ktokolwiek ją ujrzał, zakochiwał się w niej od razu. Gdy syn Apollina i nimfy Kyreny - lekarz, bartnik i właściciel winnic Aristajos ujrzał ją w dolinie Tempe, podzielił los jej adoratorów. Nie wiedząc, że Eurydyka jest żoną Orfeusza, zaczął ją gonić. Był do tego stopnia nieustępliwy, że przerażona nimfa biegła, nie patrząc pod nogi. W takich okolicznościach stanęła na żmiję i wkrótce zmarła od ukąszenia. Po śmierci żony Orfeusz przestał grać i śpiewać, chodził i wołał imię Eurydyki, mając za słuchacza jedynie echo. Pewnego dnia wziął lutnię i poszedł do królestwa podziemi rządzonego przez Hadesa. Tam zasłuchany w jego muzykę Charon przewiózł go za darmo na drugi brzeg Styksu, dźwięki instrumentu spowodowały także skupienie Cerbera, który przestał szczekać. Gdy Orfeusz stanął przed władcą podziemni, nie przestał grać. Układające się w żałosną pieśń dźwięki sprawiły, że nawet okrutne boginie Erynie - ,,trzy potworne siostry. Uosobienie srogich i nieustępliwych wyrzutów sumienia"- płakały, a Hades oddał mu Eurydykę. Warunkiem bezpiecznego opuszczenia Hadesu było nieoglądanie się na ukochaną żonę, która szła za mężem. Bohaterowie szli długo, byli już prawie na górze, gdy Orfeusz nie wytrzymał i się odwrócił. Wówczas podążający z nimi Hermes zabrał Eurydykę z powrotem do podziemia, a Orfeusz wyszedł na świat sam. Rozglądając się wokoło w końcu zrozumiał, co się stało. Choć dobijał się znowu do podziemia, nie został wpuszczony ponownie. Wrócił do Tracji, gdzie w dolinach i górach śpiewał swe przepełnione żalem pieśni. Pewnej nocy ,,rozszalały orszak bakchiczny i obłąkane menady rozerwały jego ciało na sztuki". Gdy oderwana od tułowia głowa dopłynęła do morza, wciąż powtarzała imię Eurydyki. Pochowano ją na wyspie Lesbos, gdyż dopiero tam przestała dryfować. Na miejscu jej pogrzebania powstała wyrocznia, a poszarpane ciało Orfeusza - pozbierane przez muzy - spoczęło u stóp Olimpu. ORFEUSZ BOHATER MITOLOGII Kim był: trackim śpiewakiem, muzykiem i poetą, synem króla Tracji i muzy Kaliope, mężem driady Eurydyki. Najważniejsze wydarzenia w jego życiu: ➤ Udział w wyprawie Argonautów po złote runo, > Małżeństwo z ukochaną Eurydyką. > Śmierć żony ukąszonej przez żmiję. ➤ Wyprawa do Hadesu w celu odzyskania ukochanej, urzeczenie samego Cerbera, przekonanie boga Hadesa, by oddał mu żonę, trudny warunek boga: nieodwracanie się za ukochaną. ➤ Obejrzenie się za Eurydyką przy wyjściu z Hadesu i utrata żony na zawsze. ➤ Śmierć (wg jednej wersji mitu rozszarpany przez menady, wg innej zginął od pioruna lub popełnił samobójstwo) W jakich motywach może pojawić się ta postać? MIŁOŚĆ Orfeusz i Eurydyka, podobnie jak Tristan i Izolda czy Romeo i Julia, należą do plejady najbardziej znanych kochanków literatury. Kochali się tak bardzo, że nie mogli bez siebie żyć. Byli razem szczęśliwi i nie musieli brać potajemnego ślubu jak kochankowie z Werony albo spotykać się ukradkiem jak średniowieczni bohaterowie, poślubieni komu innemu. Rozłączyły ich nie sprzeciw rodziców (jak Romea i Julię), nie przesądy społeczne i zasady moralne niepozwalające na romans (jak Tristana i Izoldę), lecz... śmierć. Życie Orfeusza po śmierci Eurydyki przestało mieć sens. Poszedł za nią aż do krainy umarłych - Hadesu. ŚMIERĆ Warto wspomnieć o Orfeuszu i Eurydyce, pisząc o śmierci i rozważając problem, czy jest ona silniejsza niż miłość. Motyw śmierci występuje już w Biblii - pojawia się, gdy pierwsi ludzie grzeszą: dowiadują się wtedy, że są śmiertelni. Hiob zostaje skonfrontowany z trudną sytuacją utraty wszystkich swoich bliskich - ale nie załamuje się, odnajduje sens życia w wypełnianiu woli Bożej. Inaczej postępuje Niobe z greckiego mitu, którą ogarnia rozpacz po zastrzeleniu przez Apollina i Artemidę jej licznego potomstwa. Wielu antycznych bohaterów boi się śmierci i unika Hadesu, np. Syzyf próbuje oszukać bogów i nie umrzeć. Motyw śmierci pojawia się też w Antygonie - antyczna tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa konfrontuje się z ryzykiem utraty życia. Podejmuje to ryzyko, właściwie wybiera śmierć, bo nie chce sprzeniewierzyć się prawom boskim, grzebie więc zwłoki brata. Grozi jej za to surowy wyrok, król stryj go nie cofnie. Wreszcie - przeżywa śmierć swojej małej córki Urszulki Kochanowski, czego wyraz daje w Trenach. Ze śmiercią na wojnie konfrontują się Kolumbowie z wierszy Baczyńskiego. W micie o Orfeuszu i Eurydyce miłość i sztuka okazują się silniejsze niż śmierć. Uczucie pozwala artyście pokonać strach przed zejściem do Hadesu, udaje się tam po ukochaną. Piękno muzyki natomiast pozwala mu pokonać bestię Cerbera i urzec bogów śmierci: Hadesa i Persefonę. W pewnym sensie miłość i sztuka okazują się silniejsze niż śmierć. Mit jest jednak przewrotny: Orfeusz ponownie, już bezpowrotnie, traci ukochaną, gdy ogląda się za idącą za nim, odzyskaną żoną, już u wrót Hadesu. To, że nie może się powstrzymać przed spojrzeniem na ukochaną istotę, gubi jego i Eurydykę. Czy jednak śmierć tak zupełnie go pokonuje? Rozszarpany przez szalone bachantki umiera z imieniem Eurydyki na ustach (podobno nawet jeszcze po śmierci jego usta śpiewają o niej) - może więc jednak miłość jest silniejsza?! SZTUKA, ARTYSTA Ważnym tematem mitu o Orfeuszu jest sztuka, jej moc. Muzyka Orfeusza ożywia martwe przedmioty, zaklina dzikie zwierzęta i zachwyca nawet bogów śmierci. Ma moc większą niż fizyczna siła, niż śmierć. Wzrusza nawet Cerbera, porusza bogów! To dzięki swemu muzycznemu talentowi Orfeusz ma szansę na wejście do Hadesu i ocalenie Eurydyki. Tracki śpiewak może także dzięki temu, że jest artystą, głęboko przeżywać swoje uczucie. Motyw nieszczęśliwego artysty, np. poety, znamy z utworów romantycznych, choćby wiersza Do***M Mickiewicza. Warto pamiętać, że mitologia podaje też zupełnie odmienny od Orfeusza przykład artysty. To bóg Apollo, opiekun sztuki i muz. Ucieleśnia on jednak raczej doskonałość sztuki, jej piękno i harmonię, postać Orfeusza zaś - dramatyczną stronę życia artysty, który jest nadwrażliwy i którego muzyka porusza żywioły. CIERPIENIE, BÓL, ROZPACZ, ŻAŁOBA Na mit o Orfeuszu i Eurydyce warto się też powołać, omawiając motyw rozpaczy, cierpienia. Tracki śpiewak po pierwszej utracie Eurydyki jest pogrążony w bólu, ale ten ból skłania go do działania, wręcz do czynienia rzeczy niemożliwych (podobnie jak boginię Demeter, która niemal cudem odnalazła swą ukochaną córkę Korę u boga Hadesa, inna rzecz, że przy okazji skazała ludzkość na klęskę nieurodzaju). Drugi etap rozpaczy Orfeusza jest już destrukcyjny, jak rozpacz Hajmona, który zabił się po śmierci Antygony, jak rozpacz Niobe, płaczącej po dzieciach i zamienionej w płaczący kamień. Podobny motyw występuje też w opowieściach o zagładzie Troi - rozpaczająca Hekuba, żona Priama, zostaje po śmierci swych dzieci zamieniona przez bogów w wyjącą sukę. Orfeusz jest przykładem artysty, który głębiej niż inni przeżywa swój ból, przykładem człowieka ogarniętego przez destrukcyjną rozpacz i niewidzącego dla siebie już żadnej nadziei. Choć nie popełnia samobójstwa, jest podobny do samobójców, bo nie widzi już dla siebie celu w życiu bez ukochanej istoty. Inaczej niż Hiob, inaczej niż Kochanowski po przełomie duchowym w Trenach. W niektórych wersjach mitu popełnia nawet samobójstwo. Wielu bohaterów mitów greckich jest uznawanych za archetypy uniwersalnych ludzkich postaw. Ich losy odzwierciedlają prawdy związane z naturą człowieka, jego miejscem w świecie. Opowieść o Orfeuszu zawiera trzy ważne motywy archetypiczne: piękno muzyki i poezji ma moc przeobrażania człowieka, ale i ujarzmiania natury, rozpraszania mroku dzikości i tajemnicy (kultura przeciwstawiona naturze, Apollo - Dionizosowi), prawdziwa miłość jest silniejsza niż śmierć (trwa poza grób) oraz tajemnice świata zmarłych można poznać i odbyć podróż do ich krainy (Hadesu, w późniejszych tekstach kultury - piekła). ARCHETYP- (gr. pierwowzór) - istniejący w zbiorowej nieświadomości ludzi prastary, niezmienny wzorzec, w którym zawierają się wyobrażenia o świecie, zachowania przeżycia religijne. Przejawia się poprzez symbole i obrazy, pojawiające się m.in. w literaturze i sztukach plastycznych, takie jak archetyp matki, wojownika, mędrca. Pojęcie wprowadzone przez szwajcarskiego psychologa i psychiatrę Carla Gustava Junga (1875-1961).