Idee oświecenia opierały się na kilku kluczowych koncepcjach filozoficznych i społecznych. Racjonalizm oświecenie to jeden z najważniejszych prądów myślowych epoki, zakładający, że rozum jest najlepszym narzędziem poznania rzeczywistości.

Definicja: Racjonalizm to przekonanie, że najważniejszym narzędziem poznania jest rozum, co prowadziło do kwestionowania autorytetów religijnych i tradycyjnych.

Empiryzm i sensualizm to kolejne ważne koncepcje, według których rzeczywistość można poznawać odpowiednio poprzez doświadczenie lub za pomocą zmysłów.

Vocabulary: Empiryzm - pogląd filozoficzny głoszący, że źródłem poznania jest doświadczenie.

Vocabulary: Sensualizm - kierunek filozoficzny uznający wrażenia zmysłowe za jedyne źródło poznania.

Główne hasła oświecenia obejmowały dążenie do postępu, tolerancję religijną, wolność jednostki oraz równość wobec prawa. Te idee znalazły odzwierciedlenie w literaturze i filozofii epoki.

Highlight: Pojęcia w epoce oświecenia takie jak utylitaryzm, deizm i ateizm odzwierciedlały nowe podejście do moralności i religii.

Filozofia oświeceniowa charakteryzowała się różnorodnością nurtów i koncepcji. Jednym z kluczowych myślicieli był John Locke, którego empiryzm zakładał, że człowiek rodzi się jako "czysta karta" $tabula rasa$, a wiedza pochodzi z doświadczenia.

Example: Według Locke'a, ludzie podlegają prawom naturalnym, które są poznawalne rozumowo i wynikają z natury człowieka.

Immanuel Kant rozwinął filozofię krytyczną, która łączyła elementy racjonalizmu i empiryzmu. Kant twierdził, że poznanie rzeczy samej w sobie jest niemożliwe, a przedmiot poznania dostosowuje się do osoby poznającej.

Jean-Jacques Rousseau propagował ideę "powrotu do natury", krytykując cywilizację i postęp techniczny. Uważał, że miarą człowieczeństwa są wartości moralne, a nie rozum.

Quote: Rousseau twierdził: "Człowieka oświeca nie rozum, ale serce i głos sumienia."

Wolter, przedstawiciel liberalizmu, głosił ideę prawa naturalnego jako podstawy moralności i sprzeciwiał się nietolerancji religijnej.

Highlight: 3 cechy oświecenia to: racjonalizm, empiryzm i dążenie do reform społecznych.

Literatura oświeceniowa charakteryzowała się dydaktyzmem i dążeniem do wychowania czytelnika. Cechy oświecenia w literaturze obejmowały propagowanie nowych idei, postaw i wzorców, a także krytycyzm wobec zastanego porządku społecznego.

Highlight: Głównym celem literatury oświeceniowej było "uczyć bawiąc" oraz szerzenie tolerancji religijnej i wiary w postęp naukowy.

W Europie ważnymi twórcami byli:

• Jean de La Fontaine $bajki$
• Wolter $"Kandyd czyli optymizm"$
• Jean-Jacques Rousseau $"Nowa Heloiza"$
• Jonathan Swift $"Podróże Guliwera"$
• Denis Diderot $redaktor "Wielkiej encyklopedii francuskiej"$

W Polsce literatura oświeceniowa rozwijała się nieco później. Do najważniejszych twórców należeli:

• Ignacy Krasicki $bajki, poematy heroikomiczne, satyry$
• Franciszek Karpiński $sielanki, wiersze religijne$
• Julian Ursyn Niemcewicz $komedia polityczna "Powrót posła"$
• Wojciech Bogusławski $opera komiczna "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale"$

Example: Ignacy Krasicki w swoich bajkach, takich jak "Dewotka" czy "Przyjaciele", krytykował wady społeczne i propagował oświeceniowe wartości.

Literatura oświeceniowa odegrała kluczową rolę w kształtowaniu nowego światopoglądu i przygotowaniu gruntu pod przyszłe reformy społeczne i polityczne.

Pojęcia w epoce oświecenia obejmowały dwa główne nurty literackie: klasycyzm i sentymentalizm.

Definition: Klasycyzm to nurt nawiązujący do wzorców antycznych, charakteryzujący się przestrzeganiem ścisłych reguł.

Example: Satyry Ignacego Krasickiego jako przykład krytyki zacofania i bezmyślnego naśladownictwa.

Początek oświecenia w Europie datuje się na lata 80. XVII wieku, co wiąże się z publikacją przełomowych prac Isaaca Newtona i Johna Locke'a. Ramy czasowe oświecenia w Europie obejmują okres do rewolucji francuskiej $1789-1799$. Początek oświecenia w Polsce nastąpił później, w latach 40. XVIII wieku.

Definicja: Oświecenie w Polsce trwało od lat 40. XVIII wieku do początku lat 20. XIX wieku, kończąc się symbolicznym wydaniem "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza w 1822 roku.

Nazwa epoki oświecenie została spopularyzowana przez Immanuela Kanta, który definiował ją jako wyjście człowieka z niepełnoletności intelektualnej. Epokę tę nazywano również "wiekiem rozumu" lub "wiekiem filozofów", co podkreślało jej racjonalistyczny charakter.

Cytat: Immanuel Kant określił oświecenie jako "wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy", gdzie niepełnoletność rozumiał jako niezdolność do samodzielnego posługiwania się własnym rozumem.

Europa i świat w okresie oświecenia doświadczyły znaczących zmian, w tym rewolucji przemysłowej, walki o prawa mieszczan oraz rozwoju miast i edukacji. Te wydarzenia miały kluczowy wpływ na kształtowanie się światopoglądu oświeceniowego.

Highlight: Kluczowe pojęcia oświecenia to racjonalizm, empiryzm i sensualizm, które stanowiły fundamenty nowego sposobu myślenia i postrzegania świata.