Lament Świętokrzyski - Arcydzieło Średniowiecznej Poezji Religijnej
Lament Świętokrzyski to wyjątkowy utwór poetycki powstały w drugiej połowie XV wieku, stanowiący jeden z najważniejszych zabytków średniowiecznej literatury polskiej. Jest to poruszający monolog Matki Boskiej, która opłakuje śmierć swojego syna na krzyżu. Utwór łączy w sobie elementy lamentu, planktu i apokryfu, tworząc wielowarstwową kompozycję literacką o głębokim wymiarze emocjonalnym i teologicznym.
Definicja: Lament i plankt to gatunki literackie wyrażające głęboki żal po zmarłym i wzywające do wspólnego przeżywania cierpienia. Apokryf natomiast to utwór nawiązujący do wydarzeń biblijnych, ale nieuznawany oficjalnie przez Kościół.
Struktura utworu opiera się na czterech głównych adresatach, do których zwraca się Maryja. Najpierw kieruje swoje słowa do wszystkich ludzi, następnie do Archanioła Gabriela, któremu zarzuca niespełnienie obietnic zwiastowania. W dalszej części zwraca się do wszystkich matek, przestrzegając je przed podobnym cierpieniem i zachęcając do modlitwy. Ostatnim, najbardziej osobistym adresatem jest sam Jezus, jej syn.
Szczególnie poruszający jest motyw bezradności Maryi wobec cierpienia Chrystusa. Matka Boska pragnie dzielić męki swojego syna, próbuje mu ulżyć w cierpieniu, jednak pozostaje bezsilna wobec boskiego planu zbawienia. Ta niemożność pomocy własnemu dziecku nadaje utworowi uniwersalny, głęboko ludzki wymiar, który porusza czytelników nawet po wielu stuleciach.
Przykład: Dramatyzm utworu podkreślają bezpośrednie zwroty do adresatów, np. "O anjele Gabryjele, / Gdzie jest ono twe wesele", które pokazują głębię rozpaczy Maryi i jej rozczarowanie obietnicami zwiastowania.