średniowiecze

Alternatywny zapis:

teocentryzm - "Bóg w środku", pogląd, w myśl którego to właśnie Bóg stanowi początek i koniec wszystkiego. To On jest punktem odniesienia ludzkich myśli i działań, przez Jego pryzmat należy je oceniać i wartościować. s) tercyna - strofa otwarta, złożona z 3 wersów. t) trop - poszerzanie fragmentów chorału gregoriańskiego u) trubadur - średniowieczny poeta i śpiewak wędrujący po dworach południowej Francji v) truwer - średniowieczni artyści wywodzący się zarówno ze stanu szlacheckiego jak i mieszczańskiego. Kontynuowali oni sztukę trubadurów w) chansons de geste - pieśń o czynach, poezja epicka o dziejach rycerskich i ich dokonaniach Toposy a) ars bene moriendi - sztuka dobrego umierania, popularny motyw średniowieczny, często przedstawiany na ikonografiach. b) Stabat Mater - sekwencja w liturgii w czasie wielkiego postu, polegająca na przedstawieniu Matki Boskiej, wykorzystywana w sztuce, przedstawienie jej pod krzyżem c) danse macabre - alegoryczny taniec, przedstawienie egalitaryzmu, czyli równości wszystkich wobec śmierci Ramy czasowe epoki a) początek średniowiecza: 4761395 (podział rzymu na wschodnie)\ 517/529 (platońska zamknięta akademia) b) koniec: 1440 (wynalezienie druku)\1453\1492 (Kolumb) c) trudności z wyznaczaniem ram - rozwój państw w innych czasach Uniwersalizm a) teocentryzm b) system feudalny c) łacina jako język powszechny d) wykładane na uniwersytetach artes liberales, które wszędzie były takie same (trivium - gramatyka, retoryka, dialektyka oraz quadrivium - arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka) e) zamiłowanie do harmonii f) religia jako główny motyw prac, tworzenie dla Boga, a nie sławy Augustynizm a) najważniejsze źródła - Pismo Święte i neoplatonizm b) człowiek składa się z duszy i ciała c) najważniejsze przymioty: rozum, wola i pamięć d) człowiek samoistny, mógł istnieć bez ciała, ciało już nie e) poznanie dokonuje się przez miłość i intuicję f) najwłaściwsze zasady zostały „umieszczone" przez Boga w ludzkiej duszy. Pogląd ten nazywany jest koncepcją prawa naturalnego. g) zło jako brak dobra, jeśli coś się zepsuło, to oznacza, że wcześniej musiało być dobre Tomizm a) najważniejsze źródła - religia chrześcijańska, Arystoteles, filozofia arabska b) uczucia nie mają wartości moralnej c) cała materia istnieje dzięki przyczynie sprawczej d) wymaga pierwszego poruszyciela - Boga e) pomniejsze byty nie są same swymi przyczynami, musi więc istnieć coś, co będzie stanowić ich przyczynę (początek) f) byt składa się z: Istoty (Istnienia), Aktu (Możności), Formy (Materii) oraz Substancji (Przypadłości) g) człowiek jest między zwierzętami a aniołami h) ludzie są bytami materialistyczno-spirytystycznym, czyli składają się z ciała oraz duszy, która została stworzona przez Boga i) dusza bez ciała pozbawiona jest pełności j) ludzie odróżniają dobro od zła dzięki sumieniu Ideały rycerskie a) osiągnięcie sukcesów wojskowych jako droga do bycia rycerzem b) zamiast idealnego ciała jak rycerz starożytny - nadrabiała to zbroja oraz biżuteria c) wymaganie podtrzymywania ciągłej chwały, np. w pojedynkach d) odwaga, patriotyzm e) hojność f) siła g) życie w Bogu i ku Bogu Ideały królewskie a) szukanie oparcia na zaufanej osobie b) umiejętność walki c) ku schyłku starości - nieporadność jako wada d) dbanie o państwo e) wiedza i doświadczenie Franciszkanizm a) oderwanie się od typowego obrazu Boga jako Sędzi, lecz pokazanie go za sprawcy dobra b) cel: ukazanie Boga jako źródło dobra i niekończącej się miłości c) Jezus jako najdoskonalszy wzór do naśladowania d) silny kult maryjny przez chrystocentryzm e) świat należy doceniać przez sam szacunek od Stwórcy f) wspaniałość Boga manifestowała się w przyrodzie g) jeśli człowiek wie, że był człowiekiem pokornym, dobrym i wiedzącym, że dobrze wykorzystał czas na ziemi, to nie powinien bać się śmierci h) śmierć to ostateczne zbliżenie się do Boga Scholastyka a) termin określający wiele nurtów filozoficznych, jednak tak w skrócie: metody racjonalne do wytłumaczenia kwestii wiary b) opierała się na rozumowaniu dialektycznym, czyli dostrzeganie różności i wyciąganie wniosków c) Pismo Święte należy wyjaśniać przez pryzmat rozumu d) nurt opozycyjny do mistycyzmu e) analiza polegała na dokładnym przeczytaniu (lectio), dyskusji wokół tekstu (disputatio) oraz formułowaniu wniosków (determinatio). Danse macabre a) alegoryczny taniec b) egalitaryzm, czyli równość wszystkich stanów wobec śmierci c) naturalizm - ukazywanie brzydoty rozpadającego się ciała d) na dziełach często ukazują się motywy apokaliptyczne e) symultanizm u Boscha, czyli kilka scen dzieje się jednocześnie, powiązane z apokalipsą f) motyw vado mori, czyli "Idę ku śmierci", przypomina o przemijaniu Alegorie a) alegoria jest zbudowana w sposób konwencjonalny, co oznacza, że ma utarte, dobrze zakorzenione w ludzkiej świadomości znaczenie b) alegoria popularna w dniowieczu przez pojmowanie świata jako czegoś w rodzaju ,kodu" danego ludziom przez Boga c) zjawiska materialne ukrywają prawdę d) bestiaria - ukryte znaczenia zwierząt e) floraria - język kwiatów i ich symbolika f) flolapidaria - język kamieni g) przykład alegorii - głęboki las w "Boskiej komedii" jako utknięcie w grzechu Literatura parenetyczna a) literatura mająca na celu pokazanie jakiś wzorców danej epoki etc. b) przykłady (wzorzec świętego ascety - św. Aleksy\rycerza (Roland)\władcy (Karol Wlelki) c) przez to literatura średniowieczna była mocno dydaktyczna Moralitet a) odmiana średniowiecznego dramatu b) charakter filozoficzno - dydaktyczny. c) tematyka człowieka i jego codziennego zmagania się z siłami zła d) alegoryczne historie z everymanami (ludzie pozbawieni charakterystycznych cech, aby każdy mógł się utożsamiać) e) personifikacje idei i wartości f) motyw walki psychicznej, na temat tego, czy Zło czy Dobro przejmie kontrolę nad bohaterem g) często opowiadały o rzeczach ostatecznych h) powiązane często z ars moriendi Misterium a) gatunek dramatyczny ze średniowiecza b) nawiązywał do liturgii kościelnej, jednak nie ograniczało się to do scen liturgicznych etc c) często przedstawiano apokryfy d) zazwyczaj łączyły one elementy religijne z dydaktycznymi, dodając do nich jeszcze motywy społeczne Bogurodzica a) zawiera boską proporcję 1:2 b) geneza - trop do kyrieleison, nadpisywała chorał gregoriański c) poprzez rozbudowane apostrofy i zastosowanie motywu deesis jawi się ona jako gorąca prośba do Boga d) pojawienia się Jana Chrzciciela jako pośrednika e) prośby zawarte w "Bogurodzicy" to fundamentalne odzwierciedlenie myśli średniowiecznych, błagania dotyczą głównie zmiłowania się nad mieszkańcami f) Matka Boska jest adresatką modlitwy, wyraźne pokazanie kultu maryjnego w Europie Środkowej g) Maryja jako najważniejsza pośredniczka pomiędzy Bogiem a ludźmi h) podmiot zbiorowy prosi Maryję, aby ta wybłagała dla nich łaski dla Jezusa i) pierwsza znana pieśń religijna w Polsce j) wyraźny teocentryzm Boska komedia a) teocentryzm - dążenie do Boga, Bóg w środku b) nawiązania eschatologiczne - wizja co po śmierci c) poemat alegoryczny d) cyfry i liczby - 3, 4, 10 i ich wielokrotności e) charakter dydaktyczny, podział na dobro i zło f) pojawienie się świętych