Dziady cz. II Dziady cz. III Dziady cz. IV

Alternatywny zapis:

którzy byli prześladowani. Nazywa ich „narodowej sprawy męczennikami". czas akcji od 1 listopada 1823 r. („narodzenie” się Konrada) do 1 listopada 1824 r. (noc dziadów na cmentarzu w scenie IX) miejsca akcji→ klasztor ojców Bazylianów w Wilnie, pałac Senatora w Wilnie, Warszawa, cmentarz,,,dom pod Lwowem". Problematyka → dramat narodowy, → mesjanizm narodowy i indywidualny, → sąd nad społeczeństwem polskim, → postawa Konrada - prometeizm → patriotyzm, → obrazy cierpień, męczeństwa narodu polskiego. → podkreślenie wartości buntu i walki. → rola poezji, sztuki Przydatne pojęcia mesjanizm - idea głosząca zbawienie ludzkości za sprawą wybrańca lub wybranej przez Boga grupy, narodu. profetyzm - prorocze widzenie przyszłości. → improwizacja - spontaniczna wypowiedź o walorach artystycznych bez przygotowania. prometeizm - postawa wybitnej jednostki podejmującej walkę z Bogiem. → martyrologia-męczeństwo, cierpienie. W III części "DZIADÓW" - prześladowanie młodych Polaków przez Rosjan. Bohaterowie 1. Konrad - główny bohater skupiający w sobie kilka typów bohatera romantycznego:jako Gustaw był romantycznym kochankiem, później staje się spiskowcem, więźniem, poetą. Jako ten ostatni ma poczucie własnej niezwykłości, jest dumny, uważa się za równego Bogu. Po egzorcyzmach przechodzi kolejną zmianę - pokornieje i zdaje sobie sprawę z ograniczeń. 2. Ks. Piotr - pokorny zakonnik i sługa Boży; otrzymał od Boga prorocze zdolności. 3. Senator Nowosilcow - postać historyczna, Mikołaj Nowosilcow; krwawy despota, odpowiedzialny za prześladowania polskiej młodzieży w Wilnie, towarzyszą mu Bajkow, Pelikan, Doktor, Botwinko 4. Pani Rollison - niewidoma, uboga wdowa, matka uwięzionego Rollisona, która prosi Senatora o ułaskawienie. 5. Więźniowie - Tomasz Zan, Feliks, Żegota,Adolf, Jan Sobolewski, Jankowski, Ksiądz Lwowicz. Przedmowa Streszczenie Adam Mickiewicz opisuje relacje polsko-rosyjskie oraz przedstawia wizję męczeństwa Polaków. Porównuje sytuację kraju do prześladowań chrześcijan w starożytności,określa obraz prześladowań młodzieży oraz pisze o Nowosilcowie, czyli autorze działań wymierzonych w najmłodszych (zamykanie szkół, zesłania uczniów i nauczycieli na Syberię). Tym samym Mickiewicz przedstawia idee mesjanizmu narodu polskiego. SCENA I (więzienna) Wigilia Bożego Narodzenia (24 grudnia 1823 r.). Cela Konrada, a więc w zamienionym na więzienie klasztor w Wilnie. Od momentu przemiany wewnętrznej więźnia minęły prawie dwa miesiące. W jego celi zbierają się więźniowie. Z ich rozmów ujawnia się obraz prześladowań, jakie spadły na polską młodzież ze strony rosyjskiego zaborcy. Opowiadanie Jana Sobolewskiego, który prowadzony przez miasto ze śledztwa - był świadkiem wywiezienia na Syberię młodzieży ze szkół litewskich i żmudzkich. Wymowna historia Janczewskiego, który pomimo cierpienia i bólu zachował swoją dumę i honor. Sobolewski widział Wasilewskiego, który został w czasie śledztwa tak skatowany, że nie mógł iść o własnych siłach. Opowiadaniu Sobolewskiego przysłuchuje się Konrad, który w pewnym momencie zaczyna śpiewać pieśń z refrenem: "Zemsta, zemsta, zemsta na wroga,/ Z Bogiem i choćby mimo Boga!". Pieśń ta wydaje się ks. Lwowiczowi "pieśnią szatańską". Wygłasza więc Małą improwizację (wstęp do SCENY II). Mówi o swojej zdolności poznawania przyszłych dziejów Polski. Zdaje się być orłem, który "sokolim okiem" przejrzy boskie wyroki.Nagłe pojawienie się kruka (symbol pychy) plącze jego myśli. Konrad - zmieszany - przerywa improwizację. Więźniowie opuszczają celę, a Konrad zostaje sam. SCENA II (Wielka Improwizacja) Jedna z najważniejszych scen w całym utworze. Osamotniony Konrad w monologu żąda od Boga władzy nad duszami ludzi. Jest przecież poetą i wybitną jednostką;jako taki wydaje się sobie równy Bogu. Teraz chce być przywódcą narodu, chce rządzić uczuciami ludzi, zbawić cały naród. Bóg milczy jednak, co jest dla niego nie do zniesienia. Podburzany przez złe duchy, Konrad znajduje się na skraju bluźnierstwa. Decyduje się na krok ostateczny - nazwanie Stwórcy carem, największym złem. Słowa o Bogu - carze świata wypowiada szatan, a Konrad traci przytomność. SCENA III (Egzorcyzmy) Konrad leży nieprzytomny. Do celi wchodzi Ksiądz Piotr, przeprowadzający nad więźniem egzorcyzmy, wypędzając z jego duszy diabła i wyzwalając tym samym Konrada z mocy szatana (dzięki temu Konrad będzie mógł w przyszłości stanąć do walki i być może zostać mężem opatrznościowym z Widzenia Księdza Piotra - charyzmatycznym przywódcą narodu, ukrytym pod liczbą czterdzieści i cztery). Diabeł wspomina Księdzu o młodym Rollisonie, torturowanym w trakcie śledztwa, chce popełnić samobójstwo. Pełen pokory i skromności Ksiądz Piotr prosi Boga o odpuszczenie win Konradowi. Ten zaczyna budzić się z omdlenia. SCENA IV (Dom wiejski pode Lwowem - Widzenie Ewy) Akcja tej sceny przenosi się do wiejskiego domu pod Lwowem, a więc na Ukrainę. Młoda Ewa modli się za prześladowaną przez carat i osadzoną w więzieniu młodzież polską. Odmawia modlitwę za poetę, którego wiersze czytała (najprawdopodobniej za Konrada). Kiedy dziewczyna zasypia, ma widzenie. Spostrzega siebie, zdobiącą pięknymi kwiatami obrazek Matki Boskiej. Maria bierze wianek w ręce i podaje Jezusowi, który z uśmiechem obsypuje kwiatami Ewę. Jeden z kwiatów - róża - żyje i skarży się, że została "wyjęta z rodzinnej trawki" (iluzja do cierpiącej w więzieniu i na zsyłce młodzieży wileńskiej). Lecz ta ofiara jest niezbędna - róża została przecież zerwana dla uwieńczenia skroni Matki Boskiej. SCENA V (Widzenie Księdza Piotra) Po skończeniu egzorcyzmów (SCENA III) Ksiądz Piotr wraca do swojej celi. Tu kładzie się krzyżem - na znak pokory - modli się. Bóg zsyła na bernardyna widzenie, w którym Polska jawi się jako Chrystus narodów. Powracają motywy wprowadzone przez Mickiewicza w Przedmowie : męczeństwo młodzieży polskiej oraz zsyłka na Syberię (opisana w widzeniu jako droga krzyżowa). Analogią męki Chrystusa na krzyżu są rozbiory Polski.→"Krzyż (...),/ Z trzech wyschłych ludów, jak z trzech twardych drzew ukuty". Według legendy krzyż Chrystusa został wykonany z czterech rodzajów drewna: cedrowego, cyprysowego, oliwkowego i palmowego. U artysty rodzaje drewna to zaborcy: Rosja, Austria i Prusy. Chrystus zmartwychwstał - podobny los czekał Polskę. W Widzeniu pojawia się również postać przyszłego władcy Polaków; ma nim być charyzmatyczny mąż, ukryty pod symboliczną liczbą/imieniem "czterdzieści i cztery". SCENA VI (Sen Senatora) Scena zawiera obraz stosunków panujących w XIX-wiecznej Rosji, Mickiewicz demaskuje służalstwo, serwilizm i podłość carskich urzędników. Nowosilcow zasypia, gdzie we śnie jest dręczony przez stojące przed jego łóżku diabły. Mimo, iż wiedzą, że dusza Senatora należy już do piekła, postanawiają zabawić się nieco jego kosztem. Nasyłają więc na śpiącego koszmarny sen. Najpierw Senator śni o sobie jako o zauszniku cara. Otacza go łaska tyrana, otrzymuje ordery, pieniądze. Przybywa na carski dwór, wszyscy mu się kłaniają, podziwiają, boją się go. W jednej chwili Senator, pozbawiony zostaje łask władcy i staje się nikim. Ci, którzy przed momentem kłaniali się przed nim, teraz drwią sobie z niego. Dusza Nowosilcowa dręczona jest w ten sposób aż do świtu, czyli do czasu, gdy powróci do ciała, określanego przez diabły jako "brudna psiarnia". SCENA VII (Salon Warszawski) Krytyczna ocena polskiego społeczeństwa. Zebranie w warszawskim salonie towarzystwa, na które składają się polscy generałowie, arystokraci, poeci, damy oraz młodzież. Jednak towarzystwo jest wyraźnie podzielone. Kluczem tej sceny jest opowiedziana przez jednego z młodzieńców, Adolfa, historia Cichowskiego, ofiary carskich prześladowań. Został on aresztowany przez tajną policję, która starała się upozorować jego śmierć. Przez pięć lat więziono go, torturowano i przesłuchiwano. On sam nikogo nie wydał, w końcu wypuszczono go na wolność. Jednak Cichowski już nigdy nie odzyskał dawnej równowagi psychicznej i pogody ducha. Opowieść Adolfa nie znajduje jednak należytego oddźwięku ,,towarzystwa stolikowego". Literaci nie będą o tym pisać, bo temat jest zbyt ,,świeży"; Hrabia nazywa tę i podobne historie szpargatami. Prowokuje to młodego Wysockiego do wygłoszenia refleksji na temat narodu polskiego: . Nasz naród jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; Plwajmy na tę skorupę i zstąpił do głębi". SCENA VIII (bal u Senatora) Akcja rozgrywa się w Wilnie. Na balu u Senatora spotykają się jego zausznicy, z których na plan pierwszy wysuwają się Doktor, Pelikan i Bajkow. Łączy ich cynizm, bezduszność oraz brak jakichkolwiek ludzkich uczuć.Z rozmów jakie prowadzą z Senatorem, dowiadujemy się o dalszych losach Rollisona (SCENA III), straszliwie skatowanego w czasie śledztwa. Gdy audiencję Senatora otrzymuje jego niewidoma matka (w towarzystwie Księdza Piotra), Nowosilcow wmawia nieszczęśliwej kobiecie, że nic nie wie o losie jej syna i obiecuję pamiętać o chłopcu. Po jej wyjściu Senator przystaje na plan Doktora, by w celi chłopca otworzyć okno, jeśli będzie się opierał. Ksiądz Piotr, który pozostał w sali, jest przesłuchiwany przez Senatora. W pewnym momencie zostaje spoliczkowany przez Pelikana, a później uderzony w twarz przez Bajkowa. Ksiądz Piotr przepowiada obu rychłą śmierć. na śpiewana - bal Scena balu jest kolejnym pretekstem do pokazania carskich urzędników oraz polskiej i rosyjskiej arystokracji, usilnie przebiegającej u Senatora o względy i przywileje. Z boku stoi przybyła na bal, lecz nie tańczyła, Polska młodzież, pełna pogardy dla zdrajców i serwilistów bawiących się z Senatorem. Na bal udaje się dostać pani Rollinsonowej, która właśnie dowiedziała się o wyrzuceniu jej syna przez okno i jego ciężkim stanie. W tym samym czasie nadchodzi wiadomość i przepowiedziane przez Księdza Piotra śmierci Doktora, zabitego przez piorun we własnym mieszkaniu. Gdy Ksiądz Piotr wychodzi z sali balowej, spotyka prowadzonego na śledztwo Konrada, od którego dostaje pierścionek jako dar dla ubogich i ofiarę na mszę za dusze czyśćcowe. Ksiądz przepowiada Konradowi zesłanie oraz wskazówkę: podczas wygnania ma on poszukiwać w tłumie obcych ludzi człowieka, który powita go pierwszy ,,w Imię Boże" (okaże się nim Oleszkiewicz, jednak do decydującej rozmowy między nimi nie dojdzie). SCENA IX (Noc dziadów) Rok po wydarzeniach z Prologu. Wieśniacy idą na dziady. Guślarz rozmawia z Kobietą w żałobie o duchu, który tej ostatniej pokazał się na Dziadach przed laty. Guślarz podejrzewa, że nie był to duch zmarłego, ale przywołana na „ucztę kozła" dusza człowieka jeszcze żyjącego. Tymczasem na cmentarzu ukazują się dwór zjawy: widmo cierpiące straszne męki Doktora, którego palą żarzące się w głowie dukaty i stopione srebro na dłoniach; oraz widmo Bajkowa, ściągane przez psy, rozrywające jego ciało na części (które po chwili zrastają się, by znowu paść łupem chmary czartów). Na dziady nie przybywa, mimo wezwań i zaklęć, oczekiwany przez Kobietę w żałobie duch, co skłania Guślarza do podejrzeń: „Albo zmienił ojców wiarę,/ Albo zmienił imię stare" (aluzja do symbolicznej zmiany imienia, gdy w prologu Gustaw przemienia się w Konrada). Zamiast ducha pojawiają się jadą od zachodu dziesiątki wozów pędzące z zesłańcami ,,gdzieś na północ" (na Syberię). W pierwszym jedzie człowiek, którego Kobieta rozpoznaje: ,,On!" Dobrze widzi go Guślarz: człowiek ten ma piersi zbroczone krwią, w uszy ,,tysiące mieczy", a na czole jedną mała ranę, sprawiającą największe bóle(rana na czole to ślad po zmaganiach z Bogiem). Tym zesłańcem jest najprawdopodobniej Konrad. Cechy dramatu romantycznego Klasyczna tragedia Dramat romantyczny na przykładzie III cz. "Dziadów" Obowiązuje zasada trzech jedności: Zasada trzech jedności nie obowiązuje: - miejsca - wszystkie wydarzenia rozgrywają - przedstawione wydarzenia rozgrywają się się w jednym miejscu, w różnych miejscach (w więzieniu w Wilnie, w domu Ewy pod Lwowem, W salonie warszawskim, w pałacu Senatora w Wilnie), czasu - czas akcji nie może przekroczyć - czas akcji to jeden rok, jednej doby, akcji - w utworze występuje tylko jeden wątek.. wielowątkowość, np. historia Konrada, historia Rollisonów. Obowiązuje zasada decorum - stosowności, Zasada decorum nie obowiązuje: dopasowania wszystkich elementów utworu, obok scen tragicznych (historia Rollisonów, jego tematu i formy. W tragedii nie mogą opowieść Sobolewskiego o wywożeniu dzieci na pojawić się sceny komiczne, śmieszne. O Syberię) pojawiają się sceny z elementami wydarzeniach brutalnych opowiada posłaniec komicznymi (sen Senatora), Używany jest język czy sługa, nie są pokazywane. Język musi być potoczny (np. w scenie balu Justyn Pol mówi, że odpowiedni do powagi przedstawianych chciałby "zamalować w pysk" Nowosilcowa). zdarzeń, a więc nie może być potoczny. Tragedia jest zbudowana z wypowiedzi Brak chóru. Dramat romantyczny dzieli się bohaterów (epejsodion) i pieśni chóru na akty (w III cz."Dziadów" to jeden akt) i (stasimon), które występują naprzemiennie. sceny. Kolejne wydarzenia wynikają z siebie, Brak ścisłych związków logicznych pomiędzy kompozycja jest zwarta. scenami (np. po scenie egzorcyzmów widzenie Ewy). Bohaterem jest najczęściej wybitna jednostka: ktoś niezwykły, samotny (poeta Konrad), nierozumiany przez innych. Bohaterem jest zwykle ktoś z królewskiej rodziny, zgodnie z zasadą decorum. Choć O losie bohaterów decyduje wola W utworze występuje także świat bogów, czyli fatum, w tragedii nie ma scen fantastyczny, nadprzyrodzony: diabły, anioły. zasada fantastycznych, obowiązuje mimesis, czyli naśladowanie rzeczywistości. Synkretyzm rodzajowy: utwór łączy w sobie cechy dramatu (podział na role), liryki (Wielka Improwizacja) i epiki (opowiadania, np. oCichowskim). Dziady cz. IV czas akcji → zaduszny wieczór pomiędzy godziną 21 a północą. miejsce akcji → dom księdza (greckokatolickego). Bohaterowie: Gustaw - początkowo występujący jako Pustelnik, ponieważ nie chce wyjawić swojego imienia. Ksiądz - jego dawny nauczyciel. Większa część dramatu to monolog Gustawa podzielony na trzy godziny. Motywy w IV części "Dziadów": a) Miłości: bohater oskarża przeczytane książki (między innymi „Cierpienia młodego Wertera" Goethego), które nazywa ,,zbójeckimi", o ukształtowanie jego osobowości. Stał się marzycielem, szukał idealnej kobiety. Kiedy stracił już nadzieję po bezskutecznych poszukiwaniach, w końcu odnalazł ją. b) Rozpaczy: ksiądz rozpoznaje swojego dawnego ucznia Gustawa. Bohater opowiada o zawodzie miłosnym: gdy powrócił z podróży, przybył na wesele swojej ukochanej, co prawdopodobnie doprowadziło go do samobójstwa. O tym, że Gustaw nie jest już zwykłym człowiekiem, świadczy sytuacja, gdy przebija się sztyletem, ale nie wyrządza sobie krzywdy. c) Przestrogi: Gustaw prosi księdza o zgodę na obchodzenie przez prostych ludzi dziadów, których kościół zakazał. Obrzęd ten pomaga bowiem duszom cierpiącym w czyśćcu. Wypowiada przestrogę: ,,Kto za życia choć raz był w niebie,/ Ten po śmierci nie trafi od razu" i znika. Romantyczna wizja miłości: dwie dusze są połączone przez Boga, to siła, która dominuje całe życie człowieka, silniejsza niż śmierć, nieszczęśliwa prowadzi do cierpienia i samobójstwa.