Epika - charakterystyka i gatunki
Epika to rodzaj literacki charakteryzujący się obecnością narratora, fabułą i najczęściej pisany prozą. Wszystkie środki stylistyczne są wykorzystywane do budowania opowieści.
Definicja: Fabuła to wszystkie wydarzenia przedstawione w utworze, powiązane ze sobą pod względem przyczynowo-skutkowym.
Główne cechy epiki:
- Obecność narratora (fikcyjna osoba opowiadająca o wydarzeniach)
- Fabuła
- Najczęściej pisana prozą
- Wypowiedzi bohaterów (dialogi, monologi)
Przykład: "Syzyfowe prace" Stefana Żeromskiego i "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza to znane utwory epickie.
Gatunki epickie obejmują:
- Nowelę - krótki, jednowątkowy utwór narracyjny z wyraźnie zarysowaną akcją.
- Opowiadanie - różni się od noweli bardziej rozbudowanymi opisami i swobodniejszą kompozycją.
- Epopeję - wierszowany utwór epicki o wielowątkowej fabule, ukazujący życie narodu na tle ważnych wydarzeń historycznych.
Highlight: "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza jest doskonałym przykładem epopei narodowej.
Liryka - charakterystyka i gatunki
Liryka to rodzaj literacki charakteryzujący się bogactwem środków stylistycznych, podziałem na strofy i wersy, oraz obecnością podmiotu lirycznego.
Vocabulary: Podmiot liryczny to osoba mówiąca w utworze lirycznym.
Główne cechy liryki:
- Bogactwo środków stylistycznych
- Podział na strofy i wersy
- Często występowanie rymów
- Obecność podmiotu lirycznego
Przykład: "Fraszki" Jana Kochanowskiego i "Śmierć Pułkownika" Adama Mickiewicza to znane utwory liryczne.
Gatunki liryczne obejmują:
- Hymn - pieśń pochwalna o charakterze religijnym lub patriotycznym.
- Tren - utwór żałobny poświęcony zmarłej osobie.
- Fraszkę - krótki, wierszowany utwór o różnorodnej tematyce, zwykle żartobliwy.
- Sonet - utwór składający się z 14 wersów, podzielony na 4 strofy.
Highlight: "Treny" Jana Kochanowskiego są jednym z najsłynniejszych cyklów trenów w literaturze polskiej.
Dramat - charakterystyka i gatunki
Dramat to rodzaj literacki przeznaczony do wystawienia na scenie, charakteryzujący się brakiem narratora i podziałem na sceny i akty.
Definicja: Didaskalia to wskazówki ułatwiające wystawienie sztuki na scenie, zawierające informacje o czasie, miejscu akcji, wyglądzie i zachowaniu postaci.
Główne cechy dramatu:
- Brak narratora
- Przeznaczenie do wystawienia na scenie
- Podział na sceny i akty
- Podział na tekst główny i poboczny (didaskalia)
Przykład: "Zemsta" Aleksandra Fredry i "Balladyna" Juliusza Słowackiego to znane utwory dramatyczne.
Gatunki dramatyczne obejmują:
- Tragedię - utwór o poważnej tematyce, ukazujący tragizm bohatera.
- Komedię - utwór o pogodnej tematyce, zazwyczaj z happy endem.
Highlight: W komedii wyróżniamy trzy typy komizmu: sytuacyjny, językowy i postaci.
