Wesele

Alternatywny zapis:

połączenie słowa, obrazu (malarskość scen, zmiana natężenia światła), dźwięku (muzyka - skoczna i taneczna). Gatunek dramat modernistyczny dramat synkretyczny - czyli łączy w sobie różne gatunki dramatyczne. Są to m.in.: komedia obyczajowa - poszczególne postacie są przedstawicielami typów społecznych; jasełka - krótkie, luźno powiązane sceny; Symbole rzeczowe w Weselu: szopka literacka - karykaturalne przedstawienie postaci, wyszydzenie aktualnych problemów; dramat symboliczny - metaforyczne obrazy, fantastyczne wizje, symbole. złota podkowa szczęście, dobrobyt, ale też chciwość, egoizm - Gospodyni chowa ją szybko w skrzyni, chroniąc przed oczyma innych; gest ten można także odczytać jako odłożenie szczęścia na później, zaprzepaszczenie go Wesele nawiązuje do dramatów romantycznych podnoszących kwestie narodowowyzwoleńcze. Język Wesela jest zróżnicowany i zindywidualizowany. • Mieszkańcy wsi mówią językiem stylizowanym na gwarę podhalańską (głoski sz, cz. wypowiadają jako s, c-mazurzenie, a głoski nosowe ą, ę jako om, em, e). • Goście z miasta używają polszczyzny ogólnej. Rachela i Poeta posługują się językiem poetyckim. • Wiele wypowiedzi stało się powiedzeniami, np. ,,Chłop potęgą jest i basta!". Jezyk Czas i miejsce akcji • Czas akcji Wesela - wydarzenia rozgrywają się w listopadową noc 1900 r. • Miejsce akcji Wesela - wiejska chata (jej wystrój jest opisany w części Dekoracje poprzedzającej akt I) i jej najbliższe otoczenie. Bronowice pod Krakowem. Symbole sznur - rozpacz, brak nadziei, niewola, symbol porażki kosy - gotowość do rewolucji, symbol odwagi chłopskiej, patriotyzmu Wesele - osoby dramatu • Chochoł - ukazuje się Isi. • Widmo - widzi je Marysia. ● czapka z piórami Autor podzielił postacie dramatu na OSOBY i OSOBY DRAMATU. Zjawy ukazujace sie w akcie II OSOBY DRAMATU - postacie symboliczne, historyczne, literackie, pojawiają się w II akcie. Postaciom realistycznym w Weselu ukazują się fantastyczne zjawy (,,osoby dramatu") - uosobienia ich lęków, obaw, marzeń / wytwory ich wyobraźni. • Stańczyk - przychodzi do Dziennikarza. • Hetman - nawiedza Pana Młodego. Rycerz - jest wizją Poety. Upiór - przemawia do Dziada. Wernyhora - odwiedza Gospodarza. ● - prywata, własność, marzenie o wzbogaceniu się i awansie społecznym, symbol lekkomyślności ● ● złoty róg Pozostale symbole - wolność, szansa na wyzwolenie, przebudzenie narodowe, symbol wezwania do walki o niepodległość • wesele inteligenta i chłopki - próba zjednoczenia chocholi taniec - niemoc, brak działania • bronowicka chata - Polska • krew na rękach - symbol winy, zbrodni na szlachcie dokonanej przez chłopów • dzwon Zygmunta - (1) symbol żałoby, (2) symbol potęgi Polski • przyłbica - symbol braku cnót rycerskich • mewa (Rozmowa Stańczyka z Dziennikarzem) - symbol samozagłady, Polacy tak jak mewy lecą ku zatracie, nie licząc się z konsekwencjami • koła na czole - symbol niemocy narodu (Jasiek maluje je na czołach weselników) ● goście weselni - symbol narodu biały koń - symbol wolności Bohaterowie i ich pierwowzory OSOBY - uczestnicy wesela, postacie realistyczne, mające pierwowzory w rzeczywistości, pojawiają się we wszystkich 3 aktach, prowadzą rozmowy (najczęściej parami). PRZEDSTAWICIELE CHŁOPSTWA PANNA MŁODA - Jadwiga Mikołajczykówna KLIMINA - Anna Klimina, siostra Czepca GOSPODYNI - Anna Tetmajer ISIA - Jadwiga Tetmajerówna, córeczka gospodarzy MARYSIA - Maria Susuł CZEPIEC - Błażej Czepiec, wójt JASIEK- Jan Mikołajczyk OJCIEC-Jacek Mikołajczyk KSIĄDZ - robił interesy z Żydem, pochodził z chłopstwa PRZEDSTAWICIELE INTELIGENCJI PAN MŁODY - Lucjan Rydel POETA - Kazimierz Przerwa-Tetmajer DZIENNIKARZ - Rudolf Starzewski RADCZYNI - Antonina Domańska HANECZKA - Hanna Rydlówna, siostra Lucjana Rydla RACHELA - Pepa Singer ZOSIA I MARYNA - Zofia i Maria Pareńskie NOS - był to człowiek, który posiadał wszystkie cechy inteligencji; Tadeusz Nosowski i Stanisław Czajkowski(malarze) ŁĄCZNIK MIĘDZY INTELIGENCJĄ A CHŁOPSTWEM GOSPODARZ - Włodzimierz Tetmajer ZJAWA Chochoł - konstrukcja ze słomy Widmo - postać wzorowana na upiorach z podań ludowych Stańczyk - ostatni błazen Jagiellonów; uwieczniony na obrazie Jana Matejki GOŚĆ WESELNY, DO KTÓREGO PRZYBYWA ZJAWA Isia, córeczka gospodarzy Marysia Dziennikarz (Rudolf Starzewski - przedstawiciel ugrupowania Stańczycy) Symbolika zjaw TREŚĆ ROZMOWY • Chochoł zapowiada przybycie niezwykłych gości na wesele, którzy będą odzwierciedleniem lęków, marzeń osób realnych • Isia wygania go na pole, lecz on nie ustępuje, chce zostać, skoro został zaproszony • To Ludwik de Laveaux - malarz, Wspomnienie dawnej miłości • Duch dawnego narzeczonego Marysi, który wyjechał i nie powrócił (pragnął świata, nie chciał zostać na wsi) ● • Przypomina o uczuciu jakie ich kiedyś łączyło; odpycha ją od niego przerażające zimno • S. zarzuca Dz., że ten tylko narzeka i nie robi nic, by wyrwać naród z żałoby, zarzuca mu brak działania • Dz. usprawiedliwia się tym, że nad Polską wisi fatum (nie można go zmienić) • Dz. sieje pesymizm, rozmowa ze Stańczykiem uświadamia mu, że uprawiana przez niego polityka usypia naród, który nie pamięta o dawnych sukcesach • S. przypomina, że dzwon Zygmunta jest symbolem potęgi Polski • S. nazywa go "puszczykiem" (ptakiem, którego krzyk wróży nieszczęście), wręcza mu kaduceusz - symbol błazeńskiej władzy (laska Hermesa), by mącił nim w umysłach Polaków SYMBOLIKA ZJAWY uśpienie, bierność, obojętność, marazm (stan zobojętnienia), ale jednocześnie nadzieja na przebudzenie do życia symbol miłości przekraczającej ziemskie granice Stańczyk to symbol mądrości, troski o sprawy narodu, patriotyzm; Wyspiański wprowadzając go do dramatu skrytykował konserwatywne stronnictwo stańczyków Czarny Rycerz - Zawisza Czarny z Garbowa Hetman - Ksawery Branicki Upiór - widmo Jakuba Szeli, przywódcy chłopskiej rabacji Wernyhora - legendarny wieszcz, prorok ukraiński Poeta (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) Pan Młody Dziad Gospodarz • Rycerz odsłania Poecie bezużyteczność uprawianej przez niego dekadenckiej poezji w czasach, gdy naród potrzebuje utworów nawołujących do zbrojnego czynu i walki Ukazuje, że Poeta chciałby działać, ale ogranicza do strach • Zza przyłbicy wygląda noc i śmierć • Hetman zarzuca Panu Młodemu zdradę własnej grupy społecznej (żeni się z chłopką) • Podkreśla skłonności Polaków do zdrady narodowej • Twierdzi, że inteligencja nie może współpracować z chłopami ● Upiór chce zmyć krew, prosi o wiadro wody, chce brać udział w weselu, tańczyć, pić • Przypomina czasy rzezi galicyjskiej.. • Wątpi w sojusz chłopów i inteligencji, konflikt ten jest niemożliwy do zażegnania ● Wernyhora przybywa na białym koniu o złotych podkowach do Gospodarza i jego wyznacza na przywódcę powstania • Nakazuje mu rozesłać wici, aby ogłosić wszystkim o powstaniu, zebrać ludzi pod kościołem i rozbrzmieć w złoty róg • Wernyhora zakłada, że Gospodarz poprowadzi naród do powstania, ale okazuje się, iż nie jest on zdolny do czynu Rycerz jest symbolem dawnych cnót rycerskich - siły, odwagi, honoru, działania; Wyspiański wprowadzając ten symbol obnażył pustkę dekadencji symbol zdrady narodowej, fałsz, egoizm; wprowadzając ten symbol Wyspiański obnażył chłopomanię jako zjawisko pozorne symbol krwawej zemsty chłopów na szlachcie, konflikty dzielące społeczeństwo; Wyspiański wprowadzając ten symbol przypomniał o rabacji chłopskiej symbol pojednania narodowego, suwerenności, niepodległości państwa Wyspiański wyraził tym symbolem marzenia Polaków o osiągnięciu niepodległości O co chodzi w Weselu? Wesele pokazuje, że polskie społeczeństwo nie jest zdolne do powstania i odzyskania niepodległości, ponieważ: • klasy społeczne (chłopi i inteligencja) nie rozumieją się wzajemnie i nie potrafią się ze sobą komunikować • każda z warstw ma istotne wady (obraz chłopstwa i inteligencji); zjawy i upiory przybywają po to, aby ukazać wady społeczne, wyśmiać stereotypy oraz mity narodowe. Poza tym Wesele krytykuje zjawisko chłopomanii. 2 3 MOWY I CHARAKTERYZACJA Dziennikarz i Czepiec (czepiec interesuję się polityką, czyta dużo książek) zaczyna rozmowę na tematy polityczne z dziennikarzem, który go ignoruje, ponieważ uważa ze chłopi są niewykształceni, nie powinni czytać książek. Radczyni z Kliminą - radczyni pyta Klimine czy zebrali już ziemniaki był to listopad a wykopki są w lipcu, więc to świadczy o tym, że inteligencja nie wie nic o życiu na wsi, obowiązkach jakie tu panują ani jakie prace wykonuje się o danej porze roku. Pan Młody i Panna Młoda - Jadwisia mówi że bolą ją stopy od butów, że ją obdzierają, więc Pan Młody każe jej zdjąć buty. Panna Młoda opowiada, że na ślubie powinno się być w butach, ponieważ taka jest tradycja. Wynika na to, że inteligencja nie zna tradycji panujących na wsi. Otóż dwie klasy społeczne (chłopi i inteligencja) nie rozumieją się wzajemnie o czym super świadczą te 3 rozmowy, nie potrafią się ze sobą komunikować. Każda z tych warstw ma wady, które najlepiej ukazują się podczas zjaw i upiorów, które przychodzą do poszczególnych osób - po to aby właśnie ukazać te wady, wyśmiać pewne mity narodowe, w pewien sposób ostrzec ich przed historią, która może się powtórzyć. OBRAZ CHŁOPSTWA I INTELIGENCJI CHŁOPI - są gotowi do walki ale jednak brak im ,,przywódcy", mają jednak świadomość swojej siły, egoizm. Niedojrzali politycznie, niesamodzielni (potrzebują przywódcy), są zainteresowani własnymi korzyściami (egoizm), jednocześnie mają świadomość swojej siły. Przykład: rozmowa Czepca z Dziennikarzem, w której Czepiec chętnie podejmuję tematy polityczne, jest otwarty na nie, czyta dużo książek, interesuje się polityką. ,,Cóż tam, panie, w polityce?" Czepiec, akt I, sc. 1 Drugi przykład, który obrazuję tą drugą, gorszą stronę chłopstwa to moment, w którym Jasiek schyla się po czapkę z pawimi piórami i gubi złoty róg. INTELIGENCJA - powinna być przywódcą ale jest niezdolna do pracy, pogrążona wciąż w dekadenckich nastrojach, po części zafascynowana ,,CHŁOPOMANIĄ”. Przykład: rozmowa Kliminy z Radczynią, z której wynika, że tak naprawdę inteligencja nic nie wie na temat życia na wsi, zwyczajów, tradycji. Drugi przykład to rozmowa Panna Młodego z Panną Młoda, gdy ta skarży się na buty. Pan młody chętnie przyjmuje obyczaje chłopów (pamiętajmy, że jest przedstawicielem inteligencji) ale nie potrafi zrozumieć prawdziwej natury chłopów. Chłopi - realizm, otwartość, ciekawość świata, egoizm i przywiązanie do wartości materialnych, siła, energia, gotować do czynu, brak samodzielności i przywództwa, pamięć historii. WESELE JAKO DIAGNOZA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA ,,Wesele" to diagnoza polskiego społeczeństwa początku XX w. Bronowicka chata jest Polską w miniaturze: naród podzielony przez historię i niepotrafiący porozumieć się na co dzień. Niezdolni do czynu są inteligenci: rozdarci i niezdecydowani, ci zafascynowani ludomanią i poeci rezygnujący z ,,rządu dusz” na rzecz błazeńskich frazesów i pustych gestów. Chłopi, gotowi do podjęcia działań, pozbawieni są przywódców, a bez nich siła ludu nie może być spożytkowana właściwie. CHOCHOLI TANIEC wieńczący dramat to znak zbiorowej niemocy i marazmu, w której pogrążony jest naród. Wesele to dramat narodowy, bo: - podejmuje temat walki o wolność, - analizuje przyczyny niezdolności Polaków do walki (chocholi taniec), - Inteligencja - poczucie wyższości nad chłopstwem, niechęć i niezrozumienie, (ludomania), obawy przed powtórzeniem się historii, poczucie dekadenckiego wypalenia i znudzenia życiem, niezdolność do podjęcia czynu i brak poczucia odpowiedzialności za wspólną sprawę narodową. WESELE JAKO DRAMAT NARODOWY I SYMBOLICZNY - zebrani w bronowickiej chacie goście są symbolem całego narodu, - powołuje się na symbole narodowe (Stańczyk - postać narodowa) wystrój wnętrza chaty (obrazy) - krytykuje narodowe mity (np. mit kosynierów) Wesele to dramat symboliczny, bo: - występują fantastyczne wizje, symbole (symbolizm) - symboliczne przedmioty (np. złoty róg) - symboliczne sceny - symboliczne postacie - rezygnacja z mówienia wprost - nastrojowość, tajemniczość - sugerowanie znaczeń i wieloznaczność - oniryzm - ukazanie rzeczywistości na kształt snu Podzielone społeczeństwo ✓ Różnice między inteligencją a chłopstwem, podziały między tymi warstwami, życie przeszłością, własny interes (,,Wyście sobie, a my sobie") sprawiają, że porozumienie jest niemożliwe. ✓Ani inteligencja, ani chłopstwo nie są w stanie przewodzić całemu społeczeństwu. ✓Odwołanie do mitów narodowych: o pochodzenie chłopów od Piasta - chłopi są nośnikiem tradycji, ale wypaczonej (zbytnie przywiązanie do przeszłości, skupienie na prywacie) "Chłop potęgą jest i basta"; o mit racławicki - chłopi jako siła narodowowyzwoleńcza (nie są zdolni do zrywu, zaślepia ich zemsta na szlachcie). Kwestia narodowowyzwoleńcza ✓ Odzyskanie niepodległości jest niemożliwe - brak charyzmatycznego przywódcy, który zjednoczyłby społeczeństwo. ✓ Lekkomyślność - przedmiot zwiastujący zryw zostaje zgubiony (złoty róg gubi Jasiek). Niemoc, brak działania; pozostaje tylko marzenie o wolności. Problematyka Chłopomania ✓ Powierzchowna fascynacja wsią, a w rzeczywistości wzajemne niezrozumienie. Wady narodowe Polaków w dramacie Wyspiańskiego Wady narodowe Polaków w dramacie Wyspiańskiego dotyczą zarówno inteligencji, jak i chłopstwa. • Buta, pycha. ● Prywata. ● Porywczość. • Megalomania. • Jałowość zamiarów. ,,Cóż tam, panie, w polityce?" Czepiec, akt I, sc. 1 ,,Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna". Dziennikarz, akt I, sc. 1 ,,Polska to jest wielka rzecz". Poeta, akt II, sc. 10 Wazne cytaty ,,A bo chłop i ma coś z Piasta, [...] chłop potęgą jest i basta". Gospodarz, akt I, sc. 24 ,,Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach". Chochoł, akt II, sc. 3