Właściwości i podział komórek

Błona komórkowa charakteryzuje się dynamicznością (półpłynnością) i elastycznością. Te cechy wynikają z jej struktury i są kluczowe dla jej funkcjonowania. Komórki można podzielić na prokariotyczne i eukariotyczne, przy czym głównym kryterium podziału jest obecność lub brak jądra komórkowego.

Komórki prokariotyczne nie posiadają jądra komórkowego, a ich materiał genetyczny znajduje się w nukleoidzie. Natomiast komórki eukariotyczne mają jądro komórkowe otoczone błoną jądrową.

Highlight: Nie każda komórka ma jądro komórkowe. Komórki prokariotyczne, takie jak bakterie, nie posiadają jądra, a ich DNA jest koliste i znajduje się bezpośrednio w cytoplazmie.

Płynność błony komórkowej zależy od kilku czynników:

1. Długości łańcuchów kwasów tłuszczowych - krótsze łańcuchy zwiększają płynność.
2. Stopnia nasycenia kwasów tłuszczowych - więcej nienasyconych kwasów zwiększa płynność.
3. Obecności steroidów $np. cholesterolu$ - więcej cholesterolu zmniejsza płynność.

Im bardziej płynna jest błona, tym bardziej jest ona przepuszczalna.

Glikokaliks i asymetryczność błony komórkowej

Glikokaliks to cukrowa otoczka na powierzchni komórki, występująca tylko w komórkach zwierzęcych. Jest zbudowany z glikolipidów i glikoprotein. Pełni on wiele ważnych funkcji:

1. Chroni przed uszkodzeniami mechanicznymi
2. Bierze udział w rozpoznawaniu komórek
3. Utrzymuje kontakty międzykomórkowe
4. Pełni funkcje receptorowe
5. Odpowiada za łączenie się komórek w tkanki

Funkcje: Podaj dwie funkcje glikokaliksu: 1) Ochrona przed uszkodzeniami mechanicznymi, 2) Rozpoznawanie komórek.

Błona komórkowa charakteryzuje się asymetrycznością, co oznacza, że każda jej warstwa ma swoisty skład lipidów oraz własny zestaw osadzonych w niej białek. W błonie zachodzą różne ruchy fosfolipidów:

1. Dyfuzja boczna - przemieszczanie się fosfolipidów w płaszczyźnie poziomej
2. Rotacja - obrót fosfolipidu w błonie
3. Flip-flop $zachodzi rzadko$ - ruch w płaszczyźnie pionowej, zamiana miejscami fosfolipidów w błonie

Vocabulary: Flip-flop to rzadko zachodzący ruch fosfolipidów w błonie komórkowej, polegający na zamianie miejscami cząsteczek między wewnętrzną a zewnętrzną warstwą błony.

Zadania maturalne dotyczące błony komórkowej

W zadaniach maturalnych często pojawiają się pytania dotyczące budowy i funkcji błony komórkowej. Przykładowe zadanie może dotyczyć ruchu cząsteczek fosfolipidów w obrębie dwuwarstwy lipidowej błony komórkowej. Najmniej prawdopodobny ruch to ten, w którym hydrofilowa głowa fosfolipidu kontaktuje się z hydrofobowym ogonem.

Inne zadanie może dotyczyć lipidów występujących w błonie komórkowej zwierząt, które zmniejszają płynność dwuwarstwy lipidowej. Prawidłową odpowiedzią jest cholesterol.

Highlight: Cholesterol jest ważnym składnikiem błony komórkowej zwierząt, który zmniejsza jej płynność, co ma istotne znaczenie dla funkcjonowania komórki.

Te zadania sprawdzają zrozumienie struktury i właściwości błony komórkowej, w tym roli poszczególnych jej składników oraz zachodzących w niej procesów.

Budowa i funkcje błony komórkowej

Błona komórkowa, zwana też plazmalemmą, ma złożoną strukturę i pełni kluczowe funkcje w komórce. Historyczny model warstwowy Darsona-Danielego z 1935 roku został zastąpiony modelem płynnej mozaiki Singera i Nicolsona z 1972 roku. Błona komórkowa odgradza struktury komórkowe, umożliwia selektywną wymianę substancji i tworzy kompartmenty wewnątrz komórki. Składa się głównie z fosfolipidów i białek, przy czym w komórkach zwierzęcych występuje również cholesterol i glikolipidy/glikoproteiny.

Definicja: Kompartmenty to przestrzenie wewnątrz komórki umożliwiające zachodzenie reakcji biochemicznych wymagających różnych warunków, np. różnego pH czy składu jonowego.

Białka błonowe dzielą się na integralne (transbłonowe) i peryferyjne. Białka transbłonowe przechodzą przez całą grubość błony i często tworzą kanały lub pory. Nie można ich usunąć bez zniszczenia błony. Białka peryferyjne są zakotwiczone w zewnętrznej lub wewnętrznej warstwie błony i można je usunąć bez jej zniszczenia.

Przykład: Akwaporyny to przykład białek transbłonowych, które transportują wodę przez błonę zgodnie z gradientem osmotycznym w procesie dyfuzji ułatwionej.