Elementy układu odpornościowego

Układ immunologiczny składa się z wielu współpracujących ze sobą elementów. Kluczowe komponenty to:

a) Główny układ zgodności tkankowej (MHC)

MHC to system antygenów zgodności tkankowej, które są glikoproteinami błonowymi. Dzieli się na dwie klasy:

• MHC klasy I - występuje na powierzchni jądrzastych komórek i erytrocytów, wiąże antygeny wewnętrzne
• MHC klasy II - występuje na powierzchni komórek prezentujących antygen (APC), wiąże antygeny zewnętrzne

Highlight: Antygeny MHC mają za zadanie wiązać obce antygeny i prezentować je limfocytom T. Każda osoba ma charakterystyczny zestaw cząsteczek MHC na powierzchni komórek.

b) Tkanki i narządy

Kluczowe elementy to:

• Szpik kostny czerwony - miejsce powstawania elementów morfotycznych i dojrzewania limfocytów B
• Grasica - miejsce dojrzewania limfocytów T
• Śledziona - niszczenie zużytych elementów morfotycznych i miejsce reakcji odpornościowych
• Węzły chłonne - filtracja limfy i namnażanie limfocytów
• Grudki chłonne - miejsce zatrzymywania i namnażania limfocytów

c) Komórki układu odpornościowego

W skład komórek układu immunologicznego wchodzą m.in.:

• Makrofagi - komórki żerne powstające z monocytów
• Limfocyty T i B - kluczowe komórki odpowiedzi swoistej
• Eozynofile, neutrofile, bazofile - rodzaje granulocytów
• Komórki NK (natural killer) - niszczą nieprawidłowe komórki organizmu
• Komórki tuczne (mastocyty) - wydzielają substancje zapalne i alergiczne
• Komórki dendrytyczne - należą do komórek prezentujących antygen (APC)

Example: Limfocyty B mogą przekształcać się w plazmocyty, które wytwarzają przeciwciała, lub w komórki pamięci immunologicznej.

Zaburzenia układu odpornościowego

Układ immunologiczny może ulegać różnym zaburzeniom, prowadzącym do problemów zdrowotnych. Najczęstsze z nich to:

1. Niedobory odporności
2. Choroby autoimmunologiczne
3. Alergie

Niedobory odporności

Słaby układ immunologiczny może być wrodzony lub nabyty. Objawia się zwiększoną podatnością na infekcje i trudnościami w ich zwalczaniu.

Highlight: Słaby układ immunologiczny objawy to m.in. częste infekcje, długotrwałe przeziębienia, przewlekłe zmęczenie, trudno gojące się rany.

Przyczyny osłabienia odporności:

• Choroby (np. AIDS)
• Leki immunosupresyjne
• Stres
• Niedobory żywieniowe
• Brak snu

Choroby autoimmunologiczne

W chorobach autoimmunologicznych uszkodzony układ immunologiczny atakuje własne tkanki organizmu.

Example: Przykłady chorób autoimmunologicznych to reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, cukrzyca typu 1.

Alergie

Alergie to nadmierna reakcja układu odpornościowego na nieszkodliwe substancje (alergeny).

Vocabulary: Reakcja alergiczna to przykład nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej, gdzie układ odpornościowy reaguje na nieszkodliwe substancje jak na zagrożenie.

Podsumowując, układ immunologiczny to skomplikowany system obronny organizmu, którego prawidłowe funkcjonowanie jest kluczowe dla naszego zdrowia. Zrozumienie jego mechanizmów pozwala na lepszą diagnostykę i leczenie wielu chorób.

Rodzaje odpowiedzi immunologicznej

Układ odpornościowy człowieka wykorzystuje dwa główne typy odpowiedzi immunologicznej:

1. Odpowiedź nieswoista (wrodzona)
2. Odpowiedź swoista (adaptacyjna)

Odpowiedź nieswoista

Nieswoiste mechanizmy obronne stanowią pierwszą linię obrony organizmu przed patogenami. Charakteryzują się szybkim działaniem, ale nie są specyficzne dla konkretnych antygenów.

Główne elementy odpowiedzi nieswoistej to:

• Bariery fizyczne i chemiczne (skóra, błony śluzowe, wydzieliny)
• Komórki fagocytujące (neutrofile, makrofagi)
• Komórki NK (Natural Killer)
• Układ dopełniacza
• Białka ostrej fazy
• Interferony

Example: Przykładem reakcji nieswoistej jest stan zapalny, który pojawia się w miejscu wniknięcia patogenu do organizmu.

Odpowiedź swoista

Odpowiedź swoista, zwana też adaptacyjną, rozwija się wolniej, ale jest bardziej precyzyjna i skuteczna w zwalczaniu konkretnych patogenów. Charakteryzuje się:

• Specyficznością wobec konkretnego antygenu
• Pamięcią immunologiczną
• Zdolnością do rozróżniania antygenów własnych od obcych

Wyróżniamy dwa typy odpowiedzi swoistej:

1. Odpowiedź komórkowa - oparta na działaniu limfocytów T
2. Odpowiedź humoralna - oparta na produkcji przeciwciał przez limfocyty B

Highlight: Odpowiedź humoralna a komórkowa różnią się mechanizmem działania, ale obie są kluczowe dla skutecznej obrony organizmu przed patogenami.

Vocabulary: Pamięć immunologiczna to zdolność układu odpornościowego do szybszej i skuteczniejszej reakcji na ponowne zetknięcie z tym samym antygenem.

Rola przeciwciał w układzie odpornościowym

Przeciwciała odgrywają kluczową rolę w humoralnej odpowiedzi immunologicznej. Są to białka wytwarzane przez plazmocyty (przekształcone limfocyty B) w odpowiedzi na obecność antygenu.

Główne funkcje przeciwciał:

1. Neutralizacja patogenów i toksyn
2. Opsonizacja - ułatwianie fagocytozy patogenów
3. Aktywacja układu dopełniacza
4. Cytotoksyczność zależna od przeciwciał (ADCC)

Definition: Opsonizacja to proces, w którym przeciwciała pokrywają powierzchnię patogenu, ułatwiając jego rozpoznanie i zniszczenie przez komórki fagocytujące.

Rodzaje przeciwciał

Wyróżniamy pięć głównych klas przeciwciał:

1. IgG - najliczniejsze w osoczu, przenikają przez łożysko
2. IgA - występują w wydzielinach, chronią błony śluzowe
3. IgM - pierwsze przeciwciała produkowane w odpowiedzi immunologicznej
4. IgE - uczestniczą w reakcjach alergicznych i obronie przeciwpasożytniczej
5. IgD - występują na powierzchni limfocytów B

Highlight: Obecność przeciwciał we krwi świadczy o kontakcie organizmu z danym antygenem, co może wskazywać na przebytą infekcję lub szczepienie.

Example: Za dużo przeciwciał w organizmie może prowadzić do chorób autoimmunologicznych, gdzie układ odpornościowy atakuje własne tkanki.

Znaczenie przeciwciał w diagnostyce i terapii

Przeciwciała są szeroko wykorzystywane w medycynie:

• Diagnostyka chorób zakaźnych i autoimmunologicznych
• Terapie z użyciem przeciwciał monoklonalnych
• Badania naukowe (np. techniki immunohistochemiczne)

Vocabulary: Przeciwciała monoklonalne to identyczne przeciwciała produkowane przez klony jednej komórki macierzystej, stosowane m.in. w leczeniu nowotworów i chorób autoimmunologicznych.