pedosfera i biosfera

Alternatywny zapis:

fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych 3 etapy powstawania gleby (podczas procesu trwającego nawet kilka tysięcy lat): - wietrzenie skał 6 Skała macierzysta - niezwietrzała część podłoża skalnego, która nie uległa procesom glebotwórczym. - prowadzi do rozpadu skał na drobniejsze okruchy oraz do zmiany składu chemicznego przypowierzchniowych warstw skalnych - na skutek tych procesów zwiększa się porowatość, przepuszczalność, przewiewność gruntu oraz są uwalniane pierwiastki niezbędne do rozwoju roślin Akumulacja i przekształcanie materii organicznej (zachodzi we wszystkich glebach) Mineralizacja - przemiana związków organicznych w proste związki mineralne (np. CO2, H₂O, NH3) Humifikacja - rozkład obumarłych substancji organicznych przy udziale bakterii i grzybów, w którego wyniku powstaje próchnica (humus) Zaawansowane procesy glebotwórcze (zależą od klimatu, warunków wodnych, szaty roślinnej i skały macierzystej) Bielicowanie - wymywanie w głąb gleby związków mineralnych i organicznych; wynik = powstanie bardzo jasnego i ubogiego w substancje odżywcze poziomu wymywania, a pod nim ciemnego poziomu wymywania Brunatnienie - stopniowy rozkład złożonych związków chemicznych zawierających glin i krzem; w tym procesie uwalniane są glin i krzem, których związki otaczają cząstki gleby i nadają im brunatną barwę Płowienie - wymywanie części ilastych w głąb gleby; efekt = powstanie jasnego (płowego) poziomu wymywania pod którym znajduje się ciemniejsza warstwa wymywania Oglejenie - odtlenianie związków mineralnych znajdujących się w glebie (np. na skutek nadmiernego uwilgotnienia); wynik = powstawanie gleby o sinoniebieskiej barwie Ferralityzacja - szybki rozkład szczątków organicznych oraz wypłukiwanie z gleby większości minerałów; efekt = w glebie zostają głównie związki żelaza i glinu, które nadają jej czerwoną lub czerwono żółtą barwę Czynniki glebotwórcze - elementy środowiska geograficznego, wpływające na rodzaj i tempo procesów glebotwórczych, na skład mineralny gleby oraz na rozwój życia organicznego w glebie Czynnik glebotwórczy klimat Skała macierzysta Warunki wodne Rzeźba terenu Czas Rośliny i zwierzęta Działalność człowieka Opis oddziaływania - Najważniejszy czynnik glebotwórczy - wpływ na tempo, procesy wietrzenia skał - procesy przygotowawcze -wpływ na rodzaj przyszłej materii organicznej i rodzaj organizmów żywych w glebie -wpływ na niszczenie gleby (wietrzny teren, intensywne opady deszczu) - intensywne opady deszczu - przemywanie górnych poziomów glebowych i wymywanie z nich ważných składników odżywczych -decyduje o składzie mineralnym gleby - mówi o tym jak skała będzie napowietrzana, jak będzie przepuszczać wodę - umożliwiają rozwój roślin i innych organizmów - nadmiar wody - wypłukiwanie z gleby wartościowych składników i niszczenie gleby -możliwość wykorzystania poszczególnych typów gleb pod uprawy -decyduje o stabilności pokrywy glebowej wypływa na intensywność degradacji gleby grubość zwietrzeliny - najsilniejsze niszczenie gleb - obszary górskie, stoki o dużym nachyleniu, pozbawione roślinności - powstawanie gleby - długotrwały proces -główny czynnik zmieniający się w czasie - klimat -jaka formacja roślinna taka próchnica - roślinność chroni gleby zwierzęta wpływają na poprawienie jakości gleby - może sprzyjać lub utrudniać procesom glebotwórczym - nawożenie - zmiany właściwości chemicznych gleb -tereny zurbanizowane - niemożliwy rozwój gleby Żyzność - naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin poprzez dostarczanie im składników pokarmowych, wody i powietrza Urodzajność - Zdolność produkcyjna gleby (zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin, modyfikowana działalnością rolniczą) Plony - miara urodzajności; ilość plonów rolniczych uzyskana z jednostki powierzchni Ze względu na występowanie w określonych strefach klimatycznych wyróżnia się gleby: Strefowe śródstrefowe niestrefowe Gleby strefowe - występują tylko w obrębie określonej strefy klimatyczno - roślinnej; -pasowe rozmieszczenie na ziemi; - mają ścisły związek z: warunkami klimatycznymi, szatą roślinną Gleby tundrowe - klimat subpolarny - występowanie ograniczone wieloletnią zmarzliną i niską temp. powietrza => hamowanie wzrostu roślinności - wysoki poziom wód gruntowych => silne uwilgotnienie podłoża => częsty proces oglejenia - rzadko się je uprawia (ze względu na słabo wykształcony profil) Gleby bielicowe - klimat umiarkowany chłodny - najczęściej na utworach polodowcowych, w strefie lasów iglastych - proces bielicowania - jasno zabarwiony poziom wymywania Gleby brunatne i płowe - strefa klimatu umiarkowanego ciepłego - powstają pod lasami mieszanymi i liściastymi, na podłożu zbudowanym z glin, piasków i pyłów - średnia żyzność, ale przy dobrym nawożeniu dają wysokie plony - gleby brunatne - proces brunatnienia - gleby płowe - proces płowienia Czarnoziemy - klimat umiarkowany ciepły - powstają z utworów lessowych przy udziale roślinności trawiastej - bardzo gruby poziom próchniczy (nawet do 1m) - najżyźniejsze gleby na świecie Gleby kasztanowe - klimat umiarkowany ciepły suchy, podzwrotnikowy, zwrotnikowy suchy - powstają pod pokrywą roślinności trawiastej - czerwone zabarwienie => zawierają tlenki żelaza - odpowiednie nawodnienie => wysokie plony Szaroziemy, buroziemy i gleby pustynne - klimat podzwrotnikowy i zwrotnikowy - obszary ze skąpą roślinnością, wysoką temperaturą powietrza i niskimi opadami atmosferycznymi - często zasolone Czerwone, czerwonożółte gleby ferralitowe - klimat równikowy wybitnie wilgotny - tworzą się pod bujną roślinnością wiecznie zielonych lasów równikowych - ferralityzacja => mała zawartość próchnicy, czerwona lub czerwonożółta barwa tych gleb Czerwonoziemy i żółtoziemy - klimat zwrotnikowy monsunowy, podzwrotnikowy monsunowy, zwrotnikowy morski - powstają pod bujną roślinnością leśną - dużo żelaza lub glinu => czerwone lub żółte zabarwienie - trudne w uprawie Gleby cynamonowe i terra rossa - klimat podzwrotnikowy śródziemnomorski - na podłożu skał węglanowych - tereny porośnięte suchymi lasami i zaroślami - żyzne, podatne na erozję Rozmieszczenie gleb na kuli ziemskiej 23 26 23-26 160 40 Gleby strefowe 66 34 120 66 34 80 80 inicjalne gleby arktyczne i gleby tundrowe marzłociowe gleby tajgi gleby bielicowe i bielice gleby brunatne i gleby płowe czarnoziemy gleby kasztanowe czerwonoziemy i żółtoziemy gleby cynamonowe szaroziemy, buroziemy i gleby pustynne czerwone i czerwonożółte gleby ferralitowe gleby cynamonowoczerwone i czerwonobure 66°34 Mady - występowanie - doliny i delty rzeczne - gleby żyzne, wyjątki - słabo wykształcony profil zawierający mało próchnicy 66 34 1:240 000 000 Gleby śródstrefowe i niestrefowe gleby górskie mady lodowce Gleby śródstrefowe - rozmieszczenie zależy od warunków lokalnych, np. występowanie w podłożu wody - nie ogranicza się do 1 strefy klimatycznej 23-26 Rędziny - powstają na skałach węglanowych lub siarczanowych - żyzność - różna (zależy od podłoża, na którym się tworzą) - liczne ułamki skalne => trudne w uprawie Czarne ziemie - powstają przy udziale roślinności łąkowej, na obszarach o dużej wilgotności - gruby poziom próchniczy - żyzne gleby, trudne w uprawie Gleby bagienne - występują gdzie zwierciadło wód podziemnych zalega płytko pod powierzchnią - zawierają dużą ilość nierozłożonej materii organicznej - sinoniebieski poziom glejowy w profilu - dużo próchnicy, mało żyzne Gleby wulkaniczne - powstają na obszarach występowania skał wulkanicznych, np. na tufach wulkanicznych - stosunkowo żyzne Gleby niestrefowe - roślinność i warunki klimatyczne mają b mały wpływ Gleby górskie - wszystkie strefy klimatyczne - obszary górskie - gleby inicjalne - słabo wykształcone, o płytkim profilu glebowym - wykorzystanie => pastwiska Gleby antropogeniczne - powstałe w wyniku działalności człowieka - ALBO użytkowana w ogrodach, ogródkach działkowych, szklarniach - duża zawartość próchnicy, bogata w składniki pokarmowe - ALBO na zurbanizowanych i poprzemysłowych terenach - silnie zdegradowane Przydatność rolnicza gleb jest b zróżnicowana. Zależy ona od ich żyzności i urodzajności. Najżyźniejsze gleby: Czarnoziemy gleby brunatne Mało żyzne gleby: Gleby bielicowe gleby płowe gleby kasztanowe czarne ziemie gleby ferralitowe gleby tundrowe gleby pustynne większość odmian mad gleby górskie Profile wybranych typów gleb Gleba brunatna. Czarnoziem. Strefy roślinne 23 26 23:26 poziom próchniczny 40% poziom brunatnienia skała macierzysta poziom próchniczny poziom przejściowy skała macierzysta 66 34 66 34 pustynie lodowe tundra Gleba cynamonowa. Gleba bielicowa. poziom próchniczny poziom wymywania poziom gromadzenia się węglanu wapnia skała macierzysta lasy północne iglaste (tajga) lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej poziom próchniczny poziom wymywania poziom wmywania skała macierzysta. Roślinność strefowa - gdy roślinność wykazuje ścisłe powiązanie ze strefami klimatycznymi Roślinność astrefowa - gdy roślinność nie wykazuje związku ze strefami klimatycznymi, a ze specyficznymi warunkami występowania (np. roślinność wodna, górska, wydmowa) ..... wowną, wydmową oraz górsk Mada. stepy roślinność typu śródziemnomorskiego pustynie i półpustynie sawanny Gleba górska. 80 66 34 66 34 poziom próchniczny warstwy nanosów powstałych w wyniku kolejnych wylewów rzecznych poziom próchniczny skała macierzysta 1:240 000 000 289 lasy podzwrotnikowe wilgotne lasy równikowe lasy namorzynowe roślinność wysokogórska 23-26 23-26 STREFY ROŚLINNE NA ZIEMI Wilgotny las równikowy Klimat-strefa klimatów równikowych, wysokie opady przez cały rok (deszcze zenitalne) Roślinność - najbujniejsza formacja roślinna na Ziemi, duża różnorodność gatunków, kilka warstw roślinnośći Gleby - czerwonożółte gleby ferralitowe Las Monsunowy i suchy las podrównikowy Klimat - strefa klimatów równikowych, typ wilgotny i suchy i wybitnie suchy o odmianie monsunowej; wyraźnie zaznaczające się pory roku - wilgotna i sucha Roślinność - gatunki gubiące liście w porze suchej, sucholubne krzewy, przewaga traw i paproci w niższych warstwach Gleby - czerwonożółte gleby ferralitowe Sawanna Klimat- strefa klimatów równikowych, typ suchy i wybitnie suchy; wysoka temp zawsze, 2 pory roku: sucha i deszczowa roślinność - twardolistne sucholubne trawy i pojedyncze drzewa (baobaby, akacje); wilgotniejszy klimat = drzewa>> Gleby- czerwonobure, cynamonowoczerwone Pustynia i półpustynia Klimat - strefa klimatów równikowych; typ suchy i wybitnie suchy; wysoka temp w dzień a w nocy niska, niskie sumy opadów Roślinność - skąpa (bo mało opadów), głównie sucholubna, bujniejsza tylko w oazach Gleby - szaroziemy, buroziemy, gleby pustynne Roślinność typu śródziemnomorskiego Klimat - strefa klimatów podzwrotnikowych; gorące i suche lato, wilgotna i łagodna zima Roślinność - dąb korkowy, sosna pinia, drzewo oliwne; oleandry jałowce, mirty; w dużym stopniu zmieniona w wyniku działalności człowieka Gleby - cynamonowe Las podzwrotnikowy Klimat - strefa klimatów podzwrotnikowych i zwrotnikowych, typ wilgotny; gorące i suche lato, łagodna zima; duża roczna suma opadów atmosferycznych Roślinność - am. Płdn - araukarie, am. Płn-sekwoje i daglezje, australia - eukaliptusy, wschodnia azja - rododendory (azalie Gleby - cynamonowe Step (am. Płd – preria; am. płn- pampa, Węgry - puszta) Klimat - strefa klimatów umiarkowanych, typ ciepły kontynentalny; gorące lato i mroźna zima, małe sumy opadów Roślinność - formacja trawiasta (kostrzew, ostnica, turzyca), rozwój drzew Gleby - czarnoziemy Lasy liściaste i mieszane, zrzucające liście na ziemię Klimat - strefa klimatów umiarkowanych ciepłych, typ morski przejściowy; ciepłe niezbyt gorące lato i łagodna zima; równomierne opady przez cały rok Roślinność - przewaga drzew liściastych zrzucających liście; w lesie iglastym świerki, jesiony, wiązy; las mieszany 0 sosny, świerki, modrzewie; + wrzosowiska Gleby - brunatne i płowe Tajga Klimat-strefa klimatów umiarkowanych chłodnych; krótkie ciepłe lato i długa mroźna zima; niewielkie opady Roślinność - drzewa iglaste: świerk, sosna, jodła, modrzew; mało liściastych: brzozy, topole; + torfowiska Gleby - bielicowe; marzłociowe gleby tajgi Tundra Klimat - strefa klimatów okołobiegunowych, typ podbiegunowy; b krótkie i chłodne lato i długa mroźna zima; małe sumy opadów, b silne wiatry Roślinność - głównie mchy, krzewinki i porosty; pare karłowatych drzew, np. wierzba lapońska, brzoza Gleby - tundrowe Pustynia lodowa Klimat - strefa klimatów okołobiegunowych, typ biegunowy; b krótkie i chłodne lato i długa mroźna zima; małe sumy opadów, b silne wiatry Roślinność - glony, mchy, porosty rosnące na skałach niepokrytych lodem Gleby - inicjalne gleby arktyczne Na obszarach górskich warunki klimatyczne i glebowe ulegają zmianom. Dlatego występuje tam piętrowy układ roślinności. Najważniejszymi czynnikami klimatycznymi wpływającymi na ukształtowanie pięter roślinnych są zmniejszanie się miąższości atmosfery w miarę wzrostu wysokości nad poziomem morza, występowanie barier orograficznych oraz eskpozycja stoków. Generalnie na obszarach górskich wyróżnia się 3 piętra roślinne: - piętro lasów (w Tatrach nazywane reglami) - piętro subalpejskie i alpejskie (karłowate drzewa i krzewy oraz łąki górskie) - piętro subniwalne i niwalne (mchy i porosty oraz stale zalegający śnieg) turnie i lodowce- 18 taki górskie- krzewy lasy mieszane wiecznie zielone lasy -3000- -2000- -1000- -4000 -5000- 2°N ANDY (Kolumbia) -4000- -3000- 2000 -1000- -5000 -6000- -7000- HIMALAJE (Nepal) 28°N turnie i lodowce łąki górskie -krzewy -lasy iglaste lasy mieszane -wiecznie zielone lasy -2000- <-1000-> -turnie i lodowce -krzewy i łąki górskie -lasy iglaste -lasy mieszane Te same piętra roślinne w różnych szerokościach geograficznych znajdują się na innej wysokości nad poziomem morza. G. SKANDYNAWSKIE 59°N