Ruchy górotwórcze i procesy wewnętrzne Ziemi
Ruchy górotwórcze to fundamentalne procesy geologiczne kształtujące powierzchnię naszej planety. Są one częścią szerszej kategorii procesów wewnętrznych, które mają swoje źródło w energii cieplnej wnętrza Ziemi. Ta energia wywołuje ruch materii w postaci prądów konwekcyjnych oraz zmiany w położonej wyżej litosferze.
Jednym z najbardziej widocznych efektów procesów wewnętrznych jest powstawanie gór. Procesowi temu towarzyszą zjawiska plutoniczne, wulkaniczne oraz trzęsienia ziemi, które wspólnie kształtują krajobraz naszej planety.
Definicja: Litosfera to zewnętrzna, sztywna warstwa Ziemi, obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza.
Ruchy górotwórcze charakteryzują się długotrwałością i ciągłością. W historii geologicznej Ziemi wyróżniamy kilka głównych orogenez, czyli okresów intensywnych ruchów górotwórczych:
-
Orogeneza kaledońska - w jej wyniku powstały Kaledonidy, w tym Góry Kaledońskie, Grampiany i Góry Skandynawskie. W Polsce do tej orogenezy zaliczamy powstanie części Gór Świętokrzyskich i Sudetów Zachodnich.
-
Hercyńskie ruchy górotwórcze - przebiegały w kilku fazach i doprowadziły do powstania hercynidów, takich jak Ardeny, Rudawy oraz części Sudetów i Gór Świętokrzyskich.
-
Alpejskie ruchy górotwórcze - najmłodsza orogeneza, w wyniku której powstały alpidy, w tym Himalaje, Karakorum, Andy i Kaukaz. W Polsce do tej orogenezy zaliczamy powstanie Karpat.
Highlight: Czy hercyńskie ruchy górotwórcze trwają do dziś? Nie, hercyńskie ruchy górotwórcze zakończyły się w paleozoiku, ale ich efekty są widoczne w dzisiejszym krajobrazie.
Procesy wewnętrzne często prowadzą do występowania naprężeń w skorupie ziemskiej, co skutkuje powstawaniem deformacji tektonicznych. Wyróżniamy dwa główne typy tych deformacji:
- Deformacje nieciągłe - powstają, gdy dochodzi do przerwania ciągłości warstw skalnych.
- Deformacje ciągłe - tworzą się, gdy warstwy skalne nie zostają przerwane, ale ulegają odkształceniu.
Vocabulary: Deformacja tektoniczna to zmiana kształtu lub położenia skał w skorupie ziemskiej pod wpływem sił tektonicznych.
Warto zauważyć, że nie wszystkie obszary na Ziemi podlegają intensywnym deformacjom tektonicznym. Istnieją regiony, gdzie część warstw skalnych pozostaje nienaruszona - są to tak zwane platformy kontynentalne.
Example: Przykładem platformy kontynentalnej w Europie jest platforma wschodnioeuropejska, obejmująca znaczną część Europy Wschodniej i północno-wschodniej Polski.
Zrozumienie procesów wewnętrznych i ruchów górotwórczych jest kluczowe dla geografii fizycznej i geologii. Pozwala nam to lepiej pojąć, jak kształtowała się nasza planeta i jakie procesy nadal wpływają na jej powierzchnię.
