Co to jest przemysł i jego podział

Przemysł to dział gospodarki zajmujący się wydobywaniem i przetwarzaniem zasobów naturalnych w dobra produkcyjne i konsumpcyjne. Zasoby te możemy podzielić na odnawialne (woda, powietrze) i nieodnawialne (surowce mineralne).

Podział przemysłu obejmuje trzy główne sekcje: górnictwo i kopalnictwo, przetwórstwo przemysłowe oraz zaopatrywanie w energię, gaz i wodę. Wśród gałęzi przemysłu wyróżniamy m.in.: paliwowo-energetyczny, metalurgiczny, elektromaszynowy, chemiczny, mineralny, drzewno-papierniczy, lekki i spożywczy.

Przemysł pełni trzy główne funkcje: ekonomiczną (produkcja dóbr, wytwarzanie dochodu narodowego), społeczną (tworzenie miejsc pracy, wpływ na strukturę zatrudnienia) oraz funkcję przestrzenną przemysłu (przekształcanie środowiska, przyspieszenie urbanizacji, migracje ludności).

💡 Warto wiedzieć: Problemy surowcowe związane z wyczerpywaniem się zasobów można rozwiązywać poprzez recykling, nowe źródła energii, oszczędne technologie, nowe tworzywa zastępujące zasoby naturalne oraz miniaturyzację produkcji.

Czynniki lokalizacji przemysłu

Na wybór miejsca dla zakładów przemysłowych wpływają różne czynniki lokalizacji przemysłu. Możemy je podzielić na trzy główne grupy.

Przyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu obejmują bazę surowcową, źródła energii, zasoby wodne i bariery ekologiczne. Są one szczególnie ważne dla przemysłów wydobywczych i energochłonnych.

Czynniki techniczno-ekonomiczne to infrastruktura techniczna, korzyści aglomeracji $dostęp do komunikacji, kooperacja$, dostępność komunikacyjna, siła robocza, zaplecze naukowo-badawcze, rynki zbytu oraz Specjalne Strefy Ekonomiczne. Te czynniki decydują głównie o lokalizacji przemysłu przetwórczego.

Pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu, zwane też społeczno-politycznymi, obejmują politykę państwa, działalność organizacji społecznych i ekologicznych, prawodawstwo oraz czynniki strategiczne.

⚠️ Pamiętaj: Istnieją trzy typy lokalizacji przemysłu: przymusowa (możliwa tylko w określonym miejscu, np. górnictwo), związana (gdy masa surowca przekracza masę produktu) oraz swobodna (możliwa w dowolnym miejscu, np. przemysł odzieżowy).

Rewolucje przemysłowe i przemysł wysokich technologii

Historia przemysłu to ciąg rewolucji technologicznych. Pierwsza (XVIII/XIX w.) przyniosła maszynę parową i rozwój włókiennictwa, druga (XIX/XX w.) – wykorzystanie ropy i elektryczności. Trzecia rewolucja $II poł. XX w.$ wprowadziła high-tech: tranzystory, układy scalone, światłowody i biotechnologie.

Przemysł wysokich technologii $high-tech$ charakteryzuje się dużym udziałem pracowników naukowych (>25%), wysokimi nakładami na badania (>3,5% kosztów) i niską materiałochłonnością. Obejmuje gałęzie takie jak elektronika, przemysł farmaceutyczny czy lotniczy.

Czynniki lokalizacji przemysłu high-tech są specyficzne – potrzebuje on bliskości uczelni i ośrodków badawczych, wykwalifikowanej kadry, dobrej komunikacji, czystego środowiska i atrakcyjnego krajobrazu. Zakłady te często funkcjonują w parkach naukowych (prowadzących badania) i technologicznych (wdrażających innowacje).

🌟 Ciekawostka: Najsłynniejsze centra high-tech to Dolina Krzemowa (Kalifornia), Silicon Forest (Portland), Silicon Island (Japonia) oraz Sophia Antipolis (Francja). Przemysł wysokich technologii często projektuje produkty w krajach rozwiniętych, a masową produkcję przenosi do krajów z tańszą siłą roboczą.

Tradycyjne gałęzie przemysłu

Tradycyjne gałęzie przemysłu są zazwyczaj kosztowne i energochłonne. Hutnictwo to przykład takiej gałęzi, przetwarzającej rudy żelaza na stal. Głównymi producentami są Chiny, Japonia, USA i Rosja. Ważnymi czynnikami lokalizacji przemysłu hutniczego są dostęp do bazy surowcowej, portów i linii kolejowych.

Przemysł elektromaszynowy obejmuje kilka branż: metalowy, maszynowy, precyzyjny, środków transportu oraz elektrotechniczny i elektroniczny. Elektronika użytkowa rozwija się głównie w Azji (Chiny, Korea Pd., Japonia), a elektronika profesjonalna w USA, Japonii i krajach europejskich.

Przemysł chemiczny jest kapitałochłonny i wymaga dostępu do energii, surowców i wody. Dzieli się na chemię nieorganiczną (nawozy, kwasy) oraz organiczną (tworzywa sztuczne, włókna syntetyczne). Przemysł farmaceutyczny należy do high-tech i nowe leki są opracowywane głównie w krajach wysoko rozwiniętych.

💡 Warto wiedzieć: Współczesny przemysł podlega ciągłej restrukturyzacji i reindustrializacji. W krajach wysokorozwiniętych ogranicza się przemysły tradycyjne na rzecz high-tech, podczas gdy produkcja standardowa przenoszona jest do krajów o tańszej sile roboczej.

Globalne przemiany w przemyśle

Światowy przemysł podlega ciągłym przemianom. Globalna strategia rozwoju przemysłu przebiega w trzech etapach: innowacji (produkcja prototypów), dojrzałości (wprowadzenie na rynek) i standaryzacji (masowa produkcja w regionach taniej siły roboczej).

Kraje wysokorozwinięte przechodzą restrukturyzację przemysłu – odchodzą od górnictwa i hutnictwa na rzecz przemysłu elektromaszynowego, elektronicznego i farmaceutycznego. Jednocześnie kraje rozwijające się stają się "montowniami świata" dzięki taniej sile roboczej i ulgom podatkowym.

Okręgi przemysłowe to obszary koncentracji ośrodków produkcyjnych. Możemy je podzielić na surowcowe (np. GOP, Uralski), surowcowe zrestrukturyzowane (np. Zagłębie Północne), miejskie (np. Paryski) i transportowe (np. Japoński). Wiele krajów stosuje deglomerację, czyli rozpraszanie przemysłu, aby zmniejszyć degradację środowiska i aktywizować gospodarczo różne regiony.

🌍 Spojrzenie globalne: Chiny stały się "fabryką świata" rozwijając wszystkie gałęzie przemysłu, podczas gdy inne kraje rozwijające się jak Indie, Brazylia czy Meksyk specjalizują się w wybranych branżach, często związanych z dostępnymi lokalnie surowcami lub tanią siłą roboczą.