Skały - naturalne skupiska minerałów

Skały to naturalne skupiska jednego lub wielu minerałów. Możemy je podzielić na trzy główne kategorie: skały magmowe, osadowe i metamorficzne.

1. Skały magmowe

Powstają w wyniku zastygania magmy we wnętrzu Ziemi lub lawy na jej powierzchni.

Definicja: Skały magmowe to skały powstałe w wyniku krzepnięcia magmy lub lawy.

Dzielą się na:

a) Skały głębinowe $plutoniczne$:

• Jawnokrystaliczne, poszczególne minerały można rozpoznać gołym okiem
• Przykłady: granit, gabro, dioryt, sjenit

Przykład: Granit składa się z trzech głównych minerałów: skalenia $różowe i białe ziarna$, kwarcu $szare ziarna$ i miki $czarne blaszki$.

b) Skały wylewne:

• Skrytokrystaliczne, nie można rozpoznać poszczególnych minerałów gołym okiem
• Przykłady: bazalt, diabaz, melafir, andezyt

Highlight: Skały magmowe wylewne przykłady to bazalt, andezyt i porfir, które charakteryzują się drobnoziarnistą strukturą.

2. Skały osadowe

Powstają w procesie sedymentacji, czyli osadzania się materiałów na lądzie lub w morzu.

Definicja: Skały osadowe to skały powstałe w wyniku nagromadzenia i scementowania okruchów innych skał lub szczątków organizmów.

Dzielą się na:

a) Skały okruchowe:

• Złożone z okruchów innych skał
• Przykłady: piasek -> piaskowiec, muł -> mułowiec, żwir -> zlepieniec

b) Skały chemiczne:

• Powstają na płytkich zbiornikach i słonych jeziorach
• Przykłady: siarka, gips, anhydryt, sól kamienna

Przykład: Przykłady skał osadowych pochodzenia chemicznego to sól kamienna, która składa się z halitu $NaCl$ i jest używana w lecznictwie, przemyśle chemicznym i spożywczym.

c) Skały organiczne:

• Powstają ze szczątków organizmów
• Przykłady: wapienie, węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, torf

3. Skały metamorficzne

Powstają przez przeobrażanie się innych skał pod wpływem wysokiej temperatury i ogromnego ciśnienia w głębi skorupy ziemskiej.

Definicja: Skały metamorficzne to skały powstałe w wyniku przeobrażenia istniejących skał pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia.

Przykłady:

• Gnejs - minerały ułożone warstwowo przez ciśnienie
• Marmur - powstaje z wapienia pod wpływem wysokiej temperatury
• Eklogit - powstaje z bazaltu w głębi skorupy ziemskiej
• Hornfels - powstaje w wyniku kontaktu innych skał z magmą
• Kwarcyt - powstaje z piaskowca

Highlight: Zastosowanie skał metamorficznych jest szerokie, od budownictwa $marmur$ po jubilerstwo $niektóre odmiany gnejsu$.

Znajomość rodzajów skał i przykładów jest kluczowa w geologii, górnictwie, budownictwie i wielu innych dziedzinach. Skały i minerały w Polsce są przedmiotem badań wielu instytucji naukowych i mają duże znaczenie gospodarcze.

Minerały - podstawowe składniki skorupy ziemskiej

Minerały to naturalne twory powstałe we wnętrzu Ziemi lub na jej powierzchni. Charakteryzują się określonym składem chemicznym i właściwościami fizycznymi. Większość minerałów posiada budowę krystaliczną, co oznacza uporządkowany układ atomów.

Definicja: Minerały to naturalne, nieorganiczne ciała stałe o określonym składzie chemicznym i strukturze krystalicznej.

Minerały różnią się między sobą wieloma cechami:

1. Skład chemiczny: Pierwiastki rodzime $np. złoto, siarka$ Związki chemiczne $np. kwarc, halit, mika, kalcyt$
2. Twardość: Określa odporność minerału na zarysowanie. Mierzona jest w skali Mohsa.

Przykład: Diament ma najwyższą twardość $10 w skali Mohsa$, podczas gdy talk jest najmiększy $1 w skali Mohsa$.

3. Barwa: Minerały mogą być bezbarwne lub zabarwione.
4. Kształt i wielkość kryształów: Mogą występować w postaci słupów, prętów lub igiełek.
5. Łupliwość: Zdolność minerałów do pękania pod wpływem uderzenia wzdłuż określonych płaszczyzn.

Highlight: Zdolność minerałów do rozszczepiania pod wpływem nacisku jest ważną cechą fizyczną, która pomaga w ich identyfikacji.

6. Połysk: Sposób, w jaki powierzchnia minerału odbija promienie świetlne. Może być szklisty, perłowy, metaliczny lub tłusty.
7. Gęstość: Przeciętna gęstość kryształów wynosi około 2,5-3,5 g/cm³.

Vocabulary: Właściwości chemiczne i fizyczne minerałów obejmują ich skład, twardość, barwę, łupliwość, połysk i gęstość.

Warto wspomnieć o kamieniach szlachetnych i półszlachetnych, które są cenione ze względu na rzadkość występowania i piękno. Do kamieni szlachetnych zaliczamy m.in. diament, rubin i szafir, a do półszlachetnych agat, opal i turkus.

Przykład: Ametyst, rodzaj kwarcu, występuje pod postacią różnej wielkości słupków i tworzy tzw. szczotki krystaliczne.

Minerały skałotwórcze to kilkadziesiąt najczęściej występujących minerałów, które mają kluczową rolę w budowie skorupy ziemskiej. Należą do nich m.in. granaty, kalcyt, apatyt, hematyt, skaleń, kwarc i mika.