Położenie i charakterystyka Tatr

Tatry to imponujące pasmo górskie stanowiące centralną część Karpat Zachodnich. Ich położenie geograficzne i unikalna geologia czynią je wyjątkowym obszarem na mapie Europy Środkowej.

Highlight: Gdzie leżą Tatry na mapie? Tatry znajdują się w środkowej części Karpat Zachodnich, granicząc od południa z Obniżeniem Liptowsko-Spiskim, a od północy z Kotliną Orawsko-Nowotarską.

Obszar Tatr obejmuje 785 km², z czego tylko 175 km² $około 1/5$ leży w granicach Polski, w województwie małopolskim. Większa część pasma rozciąga się na terytorium Słowacji.

Rzeźba wysokogórska Tatr jest charakterystyczna dla krajobrazu alpejskiego, ukształtowanego przez działalność lodowców górskich. W jej obrębie można wyróżnić kilka charakterystycznych elementów:

1. Turnie - ostre, skaliste szczyty, często o pionowych ścianach.
2. Granie - grzbiety górskie łączące szczyty i przełęcze.
3. Żleby - rynnowe zagłębienia terenu powstałe w wyniku ruchów masowych.
4. Piargi - nagromadzenia zwietrzeliny u podnóża żlebów.
5. Doliny U-kształtne - dawne doliny V-kształtne przekształcone przez lodowce.
6. Kotły $cyrki$ polodowcowe - zagłębienia często wypełnione wodą, tworzące jeziora cyrkowe.

Vocabulary: Formy krasowe to charakterystyczne elementy rzeźby terenu powstałe w wyniku rozpuszczania skał przez wodę, typowe dla obszarów zbudowanych z wapieni i dolomitów.

Klimat tatrzański jest najsurowszy w Polsce, charakteryzujący się niskimi temperaturami rocznymi $około -0,5°C na wysokości 2000 m n.p.m.$, wysokimi opadami $ponad 1500 mm rocznie$ i silnymi wiatrami $do 300 km/h w porywach$.

Example: Halny, charakterystyczny dla Tatr wiatr fenowy, jest ciepły, suchy i porywisty, najczęściej występujący w chłodnej połowie roku.

Piętra klimatyczno-roślinne w Tatrach odzwierciedlają zmiany warunków środowiskowych wraz ze wzrostem wysokości:

1. Piętro pogórza $do 900 m n.p.m.$ - umiarkowanie ciepłe, z polami uprawnymi i pastwiskami.
2. Piętro regla dolnego $900-1200 m n.p.m.$ - umiarkowanie chłodne, z lasami bukowo-jaworowo-jodłowymi.
3. Piętro regla górnego $1200-1600 m n.p.m.$ - chłodne, zdominowane przez świerki.
4. Piętro kosodrzewiny $1600-1800 m n.p.m.$ - bardzo chłodne, z charakterystyczną kosodrzewiną.
5. Piętro hal $1800-2200 m n.p.m.$ - umiarkowanie zimne, z trawami i ziołami.
6. Piętro turni $powyżej 2200 m n.p.m.$ - zimne, z nagimi skałami, mchami i porostami.

Definition: Krajobraz górski charakterystyka obejmuje strome stoki, ostre szczyty, głębokie doliny oraz zróżnicowanie roślinności i klimatu wraz ze wzrostem wysokości.

Tatry podział mapa obejmuje trzy główne części:

• Tatry Zachodnie
• Tatry Wysokie
• Tatry Bielskie $leżące całkowicie na Słowacji$

Granica między Tatrami Zachodnimi a Wysokimi biegnie od przełęczy Liliowe przez Dolinę Gąsienicową i wzdłuż potoku Sucha Woda.

Highlight: Jakie są szczyty w Tatrach Wysokich? Najwyższym szczytem Tatr jest Gerlach $2655 m n.p.m.$ na Słowacji, a w polskiej części - Rysy $2499 m n.p.m.$.

Procesy krasowe w Tatrach są szczególnie widoczne w zachodniej części pasma, gdzie występują liczne formy krasu powierzchniowego i podziemnego. Najgłębszą i najdłuższą jaskinią jest Jaskinia Wielka Śnieżna, z systemem korytarzy o długości 24 km i różnicy wysokości ponad 800 m.

Example: Przykłady form krasu powierzchniowego w Tatrach to wywierzyska $np. Lodowe Źródło$, żłobki krasowe, bramy skalne $np. Niżnia Kościeliska Brama$ i wąwozy $np. Wąwóz Kraków$.

Budowa geologiczna Tatr Wysokich charakteryzuje się występowaniem płaszczowin - warstw skał osadowych sfałdowanych i nasuniętych z południa na północ podczas ruchów górotwórczych.

Highlight: Czy Tatry są strzeliste? Tak, szczególnie Tatry Wysokie charakteryzują się stromymi, strzelitymi szczytami i ostrymi graniami.

Rzeki w Tatrach odznaczają się górskim charakterem, z licznymi progami skalnymi tworzącymi wodospady. Polska część Tatr należy do dorzecza Dunajca.

Fauna tatrzańska obejmuje charakterystyczne gatunki górskie, takie jak niedźwiedź brunatny, kozice, świstaki i wilki.

Działalność człowieka w Tatrach koncentruje się głównie na wypasie kulturowym, dawniej górnictwie i hutnictwie, a obecnie przede wszystkim na turystyce.