Monarchia parlamentarna w Anglii ukształtowała się w wyniku długotrwałego procesu, który obejmował wojnę domową, okres dyktatury i ostatecznie "chwalebną rewolucję". Geneza wojny domowej w Anglii sięga panowania Jakuba I Stuarta $1603-1625$ i Karola I Stuarta $1625-1648$, którzy dążyli do ustanowienia rządów absolutnych.

Highlight: Kluczowym momentem było wypowiedzenie przez Karola I Stuarta wojny parlamentowi w 1642 roku, co zapoczątkowało wojnę domową.

Wojna domowa $1642-1649$ toczyła się między rojalistami $zwolennikami króla$ a zwolennikami parlamentu. Przełomowym momentem było utworzenie Armii Nowego Wzoru przez Olivera Cromwella i klęska rojalistów pod Naseby w 1645 roku.

Example: Bitwa pod Naseby była decydującym starciem, w którym siły parlamentu pokonały armię królewską, co doprowadziło do uwięzienia Karola I.

Skutkiem wojny była egzekucja Karola I Stuarta w 1649 roku i ustanowienie dyktatury Olivera Cromwella. Po okresie republiki nastąpiła restauracja monarchii w 1660 roku, kiedy to koronę odzyskał Karol II Stuart.

Quote: "Chwalebna rewolucja" z 1688 roku była kluczowym momentem w kształtowaniu się monarchii parlamentarnej w Anglii.

W wyniku "chwalebnej rewolucji" korona została przekazana Wilhelmowi III Orańskiemu, który zatwierdził Deklarację praw. Dokument ten ograniczał władzę królewską i zwiększał uprawnienia parlamentu, co ostatecznie ustanowiło Anglię monarchią parlamentarną.

Definition: Monarchia parlamentarna to system rządów, w którym władza monarchy jest ograniczona przez parlament, a rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem.

Wojna trzydziestoletnia $1618-1648$ była jednym z najważniejszych konfliktów w historii Europy, łączącym elementy wojny religijnej i politycznej. Jej geneza związana była z kilkoma kluczowymi czynnikami:

1. Dążenia książąt Rzeszy Niemieckiej do uniezależnienia się od cesarza
2. Podziały wyznaniowe i problem respektowania praw protestantów
3. Powstanie dwóch przeciwstawnych sojuszy: Unii Protestanckiej $1608$ i Ligii Katolickiej $1609$

Vocabulary: Defenestracja praska - wyrzucenie przez okno cesarskich namiestników w Pradze, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trzydziestoletniej.

Przebieg wojny można podzielić na cztery główne etapy:

1. Okres Czeski $1618-1624$: Rozpoczął się od buntu Czechów przeciwko władzy Habsburgów. Kluczowym momentem była bitwa pod Białą Górą w 1620 roku, zakończona klęską wojsk protestanckich.
2. Etap Duński $1624-1629$: Charakteryzował się porażkami Duńczyków na terenie Rzeszy i serią zwycięstw wojsk habsburskich dowodzonych przez Albrechta von Wallensteina.
3. Etap Szwedzki $1630-1635$: Najważniejszym wydarzeniem było zwycięstwo wojsk szwedzkich pod Lützen w 1632 roku, podczas którego zginął król szwedzki Gustaw II Adolf.
4. Etap Francuski $1635-1648$: Armia francuska walczyła z Habsburgami na Półwyspie Iberyjskim oraz w Niderlandach, doprowadzając do serii klęsk Habsburgów.

Highlight: Wojna trzydziestoletnia zakończyła się pokojem westfalskim w 1648 roku, który na nowo ukształtował mapę polityczną Europy i ustanowił zasadę suwerenności państw.

Przyczyny wojny trzydziestoletniej były złożone i obejmowały zarówno kwestie religijne, jak i polityczne ambicje różnych państw europejskich. Skutki wojny trzydziestoletniej były dalekosiężne, prowadząc do znaczących zmian w układzie sił w Europie, osłabienia pozycji Habsburgów i wzmocnienia Francji oraz Szwecji.

Absolutyzm we Francji to forma rządów, która rozwinęła się w XVII wieku, charakteryzująca się skupieniem pełni władzy w rękach monarchy. Droga do absolutyzmu rozpoczęła się za panowania Ludwika XIII i jego pierwszego ministra, kardynała Armanda de Richelieu.

Definicja: Absolutyzm to system rządów, w którym władca posiada nieograniczoną władzę, niepodlegającą kontroli innych instytucji państwowych.

Richelieu kierował się w polityce wyłącznie racją stanu, tworząc rząd złożony z fachowców i ograniczając prawa arystokracji. Zaprzestano zwoływania Stanów Generalnych i nałożono wysokie podatki.

Highlight: Słynne powiedzenie Ludwika XIV "Państwo to ja" doskonale oddaje istotę absolutyzmu.

Za panowania Ludwika XIV, znanego jako "Król Słońce", absolutyzm osiągnął swój szczyt. Jego rządy $1643-1715$ charakteryzowały się:

1. Likwidacją urzędu pierwszego ministra
2. Rozbudową aparatu policyjnego $Bastylia stała się symbolem absolutyzmu$
3. Zniesieniem edyktu nantejskiego w 1685 roku
4. Rozbudową i reorganizacją armii
5. Rozwojem gospodarki pod kierunkiem ministra finansów Jeana Baptiste'a Colberta

Vocabulary: Merkantylizm - polityka gospodarcza popierająca rozwój rodzimej produkcji, dofinansowanie manufaktur i dążenie do przewagi eksportu nad importem.

Skutki absolutyzmu były złożone. Z jednej strony Francja stała się europejską potęgą gospodarczą i militarną. Z drugiej jednak, nadmierne obciążenie społeczeństwa podatkami, zadłużenie państwa i zbyt duże wydatki na dwór królewski i armię doprowadziły do narastającej niechęci Francuzów do tej formy rządów.