Wojna trzydziestoletnia

Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) była jednym z najważniejszych konfliktów w historii Europy, łączącym elementy wojny religijnej i politycznej. Jej geneza związana była z kilkoma kluczowymi czynnikami:

1. Dążenia książąt Rzeszy Niemieckiej do uniezależnienia się od cesarza
2. Podziały wyznaniowe i problem respektowania praw protestantów
3. Powstanie dwóch przeciwstawnych sojuszy: Unii Protestanckiej (1608) i Ligii Katolickiej (1609)

Vocabulary: Defenestracja praska - wyrzucenie przez okno cesarskich namiestników w Pradze, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trzydziestoletniej.

Przebieg wojny można podzielić na cztery główne etapy:

1. Okres Czeski (1618-1624): Rozpoczął się od buntu Czechów przeciwko władzy Habsburgów. Kluczowym momentem była bitwa pod Białą Górą w 1620 roku, zakończona klęską wojsk protestanckich.

2. Etap Duński (1624-1629): Charakteryzował się porażkami Duńczyków na terenie Rzeszy i serią zwycięstw wojsk habsburskich dowodzonych przez Albrechta von Wallensteina.

3. Etap Szwedzki (1630-1635): Najważniejszym wydarzeniem było zwycięstwo wojsk szwedzkich pod Lützen w 1632 roku, podczas którego zginął król szwedzki Gustaw II Adolf.

4. Etap Francuski (1635-1648): Armia francuska walczyła z Habsburgami na Półwyspie Iberyjskim oraz w Niderlandach, doprowadzając do serii klęsk Habsburgów.

Highlight: Wojna trzydziestoletnia zakończyła się pokojem westfalskim w 1648 roku, który na nowo ukształtował mapę polityczną Europy i ustanowił zasadę suwerenności państw.

Przyczyny wojny trzydziestoletniej były złożone i obejmowały zarówno kwestie religijne, jak i polityczne ambicje różnych państw europejskich. Skutki wojny trzydziestoletniej były dalekosiężne, prowadząc do znaczących zmian w układzie sił w Europie, osłabienia pozycji Habsburgów i wzmocnienia Francji oraz Szwecji.

Rewolucja i triumf monarchii parlamentarnej w Anglii

Monarchia parlamentarna w Anglii ukształtowała się w wyniku długotrwałego procesu, który obejmował wojnę domową, okres dyktatury i ostatecznie "chwalebną rewolucję". Geneza wojny domowej w Anglii sięga panowania Jakuba I Stuarta (1603-1625) i Karola I Stuarta (1625-1648), którzy dążyli do ustanowienia rządów absolutnych.

Highlight: Kluczowym momentem było wypowiedzenie przez Karola I Stuarta wojny parlamentowi w 1642 roku, co zapoczątkowało wojnę domową.

Wojna domowa (1642-1649) toczyła się między rojalistami (zwolennikami króla) a zwolennikami parlamentu. Przełomowym momentem było utworzenie Armii Nowego Wzoru przez Olivera Cromwella i klęska rojalistów pod Naseby w 1645 roku.

Example: Bitwa pod Naseby była decydującym starciem, w którym siły parlamentu pokonały armię królewską, co doprowadziło do uwięzienia Karola I.

Skutkiem wojny była egzekucja Karola I Stuarta w 1649 roku i ustanowienie dyktatury Olivera Cromwella. Po okresie republiki nastąpiła restauracja monarchii w 1660 roku, kiedy to koronę odzyskał Karol II Stuart.

Quote: "Chwalebna rewolucja" z 1688 roku była kluczowym momentem w kształtowaniu się monarchii parlamentarnej w Anglii.

W wyniku "chwalebnej rewolucji" korona została przekazana Wilhelmowi III Orańskiemu, który zatwierdził Deklarację praw. Dokument ten ograniczał władzę królewską i zwiększał uprawnienia parlamentu, co ostatecznie ustanowiło Anglię monarchią parlamentarną.

Definition: Monarchia parlamentarna to system rządów, w którym władza monarchy jest ograniczona przez parlament, a rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem.