Powstanie Republiki Rzymskiej

Republika rzymska została ustanowiona w 509 r. p.n.e., po obaleniu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego. To wydarzenie zapoczątkowało nowy etap w historii Rzymu, charakteryzujący się bardziej złożonym systemem władzy i większym udziałem obywateli w rządzeniu.

Główne cechy ustroju republikańskiego:

1. Najwyższa władza spoczywała w rękach zgromadzeń ludowych.
2. Urzędy były wybieralne i kadencyjne.
3. Najważniejszymi urzędnikami byli konsulowie, pretorzy, kwestorzy i edylowie.
4. Senat pełnił funkcje doradcze i składał się z byłych urzędników.

Example: Konsulowie byli najwyższymi urzędnikami republiki, wybieranymi corocznie. Mieli władzę cywilną i wojskową.

Społeczeństwo rzymskie dzieliło się na klasy:

• Obywatele (patrycjusze i plebejusze)
• Cudzoziemcy
• Wyzwoleńcy
• Niewolnicy

Highlight: Konflikty między patrycjuszami a plebejuszami doprowadziły do ważnych reform, w tym powołania trybuna ludowego i spisania Prawa XII tablic w 449 r. p.n.e.

Te zmiany stopniowo rozszerzały prawa plebejuszy i przyczyniały się do rozwoju rzymskiego systemu prawnego.

Podboje Rzymu i wojny punickie

Podboje Rzymu w okresie republikańskim znacząco rozszerzyły terytorium i wpływy państwa. Jednym z najważniejszych konfliktów tego okresu były wojny punickie z Kartaginą:

1. I wojna punicka (264-241 p.n.e.):

   • Przyczyną było zainteresowanie Rzymu Sycylią
   • Zakończyła się zwycięstwem Rzymu
   • Kartagina straciła posiadłości na Sycylii i musiała zapłacić kontrybucję

2. II wojna punicka (218-201 p.n.e.):

   • Najbardziej znana z wyprawy Hannibala przez Alpy
   • Hannibal przez 16 lat gromił siły rzymskie w Italii
   • Decydująca bitwa pod Zamą w 202 r. p.n.e. zakończyła się zwycięstwem Rzymian

3. III wojna punicka (149-146 p.n.e.):

   • Zakończyła się całkowitym zniszczeniem Kartaginy
   • Ziemie Kartaginy stały się prowincją rzymską

Quote: "Kartagina musi zostać zniszczona" - słynne słowa Katona Starszego, powtarzane na końcu każdego wystąpienia w senacie.

Podboje Rzymu chronologicznie obejmowały nie tylko wojny z Kartaginą, ale także konflikty z Galami, którzy najechali Rzym w 390 r. p.n.e., oraz kampanie w Grecji i na Wschodzie.

Example: Pyrrus, król Epiru, mimo zwycięstw nad Rzymianami, poniósł tak duże straty, że powstało powiedzenie "pyrrusowe zwycięstwo".

Te podboje rzymskie doprowadziły do powstania ogromnego imperium, ale jednocześnie przyczyniły się do kryzysu republiki.

Początki cesarstwa rzymskiego

Początki cesarstwa rzymskiego wiążą się z kryzysem republiki, który miał wiele przyczyn:

1. Konflikty społeczne i polityczne:

   • Sprzymierzeńcy domagali się równouprawnienia z obywatelami rzymskimi
   • Wybuchały powstania niewolników
   • Legioniści (głównie rolnicy) nie mogli zajmować się swoimi gospodarstwami

2. Reformy braci Grakchów:

   • Tyberiusz Grakchus, jako trybun ludowy, próbował przeprowadzić reformy agrarne w 133 r. p.n.e.
   • Jego działania spotkały się z oporem senatu i doprowadziły do zamieszek

Highlight: Kryzys republiki doprowadził do stopniowej koncentracji władzy w rękach jednostek, co ostatecznie doprowadziło do powstania cesarstwa.

Powstanie cesarstwa rzymskiego było procesem stopniowym. Kluczowe role odegrali:

• Gajusz Mariusz - reformator armii
• Sulla - pierwszy, który objął dyktaturę na czas nieokreślony
• Juliusz Cezar - dyktator, który zapoczątkował zmiany ustrojowe
• Oktawian August - pierwszy cesarz, który formalnie zachował instytucje republikańskie, ale skupił w swoich rękach realną władzę

Definition: Pryncypat - forma ustrojowa wczesnego cesarstwa, w której cesarz formalnie był "pierwszym obywatelem" (princeps), zachowując pozory republiki.

Cesarstwo Rzymskie przyniosło stabilizację polityczną i dalszą ekspansję terytorialną, ale oznaczało też koniec republikańskich tradycji i swobód obywatelskich.