Wojna domowa w Anglii i dyktatura Cromwella

Przebieg wojny domowej w Anglii charakteryzował się podziałem społeczeństwa na dwa obozy. Za królem opowiedzieli się rojaliści, w tym arystokraci, duchowni kościoła anglikańskiego i prześladowani dotąd katolicy. Parlament poparli przedstawiciele gentry, mieszczanie i chłopi.

Highlight: Kluczowym momentem wojny była reforma wojsk parlamentu przeprowadzona przez Olivera Cromwella, która doprowadziła do powstania Armii Nowego Wzoru.

Decydująca bitwa pod Naseby w 1645 roku przyniosła zwycięstwo parlamentowi. Król Karol I został ostatecznie pojmany i oskarżony o zdradę stanu przez Parlament Kadłubkowy. Skutki wojny domowej w Anglii były dramatyczne - w 1649 roku król Karol I został ścięty.

Quote: "Parlament Kadłubkowy oskarżył króla o zbrodnie zdrady stanu."

Po zwycięstwie parlamentu, Oliver Cromwell ustanowił dyktaturę wojskową. W 1653 roku przyznał sobie tytuł lorda protektora, zastępując republikę autorytarnymi rządami.

Vocabulary: Lord protektor - tytuł przyjęty przez Olivera Cromwella, oznaczający de facto dyktatorską władzę nad Anglią.

Cromwell prowadził agresywną politykę zagraniczną, atakując Irlandię i Szkocję. Jednocześnie dbał o rozwój gospodarczy Anglii, czego przykładem był Akt nawigacyjny z 1651 roku, który przyczynił się do rozwoju angielskiej floty handlowej.

Example: Akt nawigacyjny stanowił, że import produktów mógł być prowadzony tylko statkami angielskimi, co znacząco wzmocniło pozycję Anglii jako potęgi morskiej.

Restauracja Stuartów i ustanowienie monarchii parlamentarnej

Po śmierci Cromwella w 1658 roku, jego syn okazał się niezdolny do sprawowania władzy. W rezultacie, parlament zdecydował się na przywrócenie monarchii. W 1660 roku na tron wstąpił Karol II Stuart, co zapoczątkowało okres znany jako restauracja Stuartów.

Highlight: Restauracja Stuartów nie spełniła jednak oczekiwań angielskiego społeczeństwa, co doprowadziło do kolejnych napięć politycznych.

Następca Karola II, Jakub II Stuart, również nie potrafił współpracować z parlamentem, co doprowadziło do jego upadku. W tym okresie w parlamencie wykształciły się dwie frakcje polityczne:

1. Torysi - popierali władcę i opowiadali się za nienaruszalnością jego tronu.
2. Wigowie - głosili, że władza zwierzchnia należy do parlamentu i może on pozbawić monarchę korony.

Vocabulary: Torysi i Wigowie - pierwsze nowoczesne partie polityczne w Anglii, prekursorzy dzisiejszych konserwatystów i liberałów.

Monarchia parlamentarna w Anglii została ostatecznie ustanowiona w 1689 roku, gdy Wilhelm III Orański przyjął koronę i zaakceptował Deklarację praw. Dokument ten określał granice władzy królewskiej i ustanawiał zasady współpracy między monarchą a parlamentem.

Definition: Monarchia parlamentarna to system rządów, w którym władza monarchy jest ograniczona przez parlament, a rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem.

Cechy monarchii parlamentarnej w Anglii obejmowały:

• Ograniczenie władzy królewskiej
• Wzmocnienie roli parlamentu w rządzeniu krajem
• Ustanowienie zasady współpracy między monarchą a parlamentem
• Gwarancje praw obywatelskich

Example: Zgodnie z Deklaracją praw, król nie mógł bez zgody parlamentu nakładać podatków, zawieszać praw czy utrzymywać stałej armii w czasie pokoju.

Wojna trzydziestoletnia i jej skutki dla Europy

Wojna domowa w Anglii nie była jedynym znaczącym konfliktem w Europie XVII wieku. Równolegle toczyła się wojna trzydziestoletnia $1618-1648$, która miała ogromny wpływ na układ sił w Europie.

Rzesza Niemiecka przed wybuchem wojny składała się z około 300 państewek, w których obowiązywało jedno wyznanie dominujące - katolicyzm lub luteranizm. Napięcia religijne doprowadziły do powstania unii protestanckiej (1608) i unii katolickiej (1609).

Vocabulary: Unia protestancka i unia katolicka - sojusze państw niemieckich utworzone na tle religijnym przed wybuchem wojny trzydziestoletniej.

Wojna trzydziestoletnia dzieliła się na cztery główne okresy:

1. Okres czeski $1618-1624$
2. Okres duński $1624-1629$
3. Okres szwedzki $1630-1635$
4. Okres francuski $1635-1648$

Highlight: Kluczowym momentem wojny była defenestracja praska w 1618 roku, która zapoczątkowała konflikt.

Skutki wojny domowej w Anglii i wojny trzydziestoletniej były dramatyczne dla całej Europy. Obejmowały one:

• Ogromne straty w ludności
• Zniszczenia gospodarcze
• Plagi głodu i epidemie chorób
• Zmianę układu sił w Europie

Quote: "1648 r. - pokój westfalski - terytorium zyskała Francja, Szwecja, Saksonia i Brandenburgia"

Pokój westfalski z 1648 roku zakończył wojnę trzydziestoletnią i ustanowił nowy porządek w Europie, wzmacniając pozycję Francji i Szwecji kosztem Habsburgów.

Absolutyzm we Francji

Podczas gdy Anglia zmierzała w kierunku monarchii parlamentarnej, Francja rozwijała system absolutyzmu. Proces ten rozpoczął się za panowania Henryka IV Burbona, który zdołał wygasić konflikty religijne we Francji i wzmocnić władzę królewską.

Example: Henryk IV dbał o rozwój gospodarki, kolonii i rzemiosła, co przyczyniło się do wzmocnienia pozycji Francji w Europie.

Kluczową rolę w budowie absolutyzmu odegrał kardynał Richelieu, pierwszy minister Ludwika XIII. Wprowadził on system intendentów - urzędników zarządzających prowincjami w imieniu monarchy, co znacząco wzmocniło centralizację władzy.

Vocabulary: Intendenci - urzędnicy królewscy we Francji, zarządzający prowincjami w imieniu monarchy.

Skutki rewolucji angielskiej i rozwoju absolutyzmu we Francji doprowadziły do powstania dwóch odmiennych modeli ustrojowych w Europie, które będą miały ogromny wpływ na dalszy rozwój polityczny kontynentu.

Zmiany w Anglii na przełomie XVI i XVII wieku

Przyczyny rewolucji angielskiej sięgają głębokich zmian społeczno-gospodarczych, jakie zaszły w Anglii na przełomie XVI i XVII wieku. Kraj doświadczył szybkiego rozwoju gospodarczego, co doprowadziło do znaczących przekształceń w strukturze społecznej.

Highlight: Proces grodzenia doprowadził do utraty gospodarstw przez mieszkańców wsi, zmuszając ich do poszukiwania pracy w miastach.

Jednocześnie umocniła się pozycja bogatego mieszczaństwa, a także powstała nowa warstwa społeczna zwana gentry - zamożni posiadacze ziemscy. Te grupy zaczęły odgrywać coraz większą rolę w życiu politycznym kraju, szczególnie w Izbie Gmin, najwyższej izbie angielskiego parlamentu.

Vocabulary: Gentry - nowa warstwa zamożnych posiadaczy ziemskich w Anglii XVII wieku.

Przebieg rewolucji angielskiej rozpoczął się wraz z objęciem tronu przez dynastię Stuartów. W 1603 roku na tronie zasiadł Jakub I Stuart, król Szkocji, co doprowadziło do połączenia Anglii i Szkocji unią personalną. Jego następca, Karol I, kontynuował politykę ograniczania roli parlamentu, co doprowadziło do narastającego konfliktu.

Example: Karol I, podobnie jak jego poprzednik, niechętnie zwoływał parlament, co prowadziło do napięć między władzą królewską a przedstawicielami społeczeństwa.

Wojna domowa w Anglii wybuchła w 1642 roku jako bezpośredni skutek narastającego konfliktu między królem a parlamentem. Trwała do 1648 roku i zakończyła się zwycięstwem sił parlamentarnych.

Definition: Wojna domowa w Anglii to konflikt zbrojny między zwolennikami króla $rojalistami$ a siłami parlamentu, który trwał w latach 1642-1648.