Artykuły henrykowskie i Pacta conventa
Artykuły henrykowskie stanowiły zbiór najważniejszych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej, obowiązujących wszystkich kolejnych królów elekcyjnych. Zostały one uchwalone w 1573 roku i określały fundamentalne prawa i obowiązki monarchy.
Highlight: Artykuły henrykowskie postanowienia znacząco ograniczały władzę królewską na rzecz szlachty i sejmu.
Kluczowe postanowienia artykułów henrykowskich:
- Tron polski pozostawał elekcyjny
- Król musiał mieć zgodę sejmu na nakładanie nowych podatków i ceł, zwoływanie pospolitego ruszenia oraz wypowiadanie wojny
- Senat miał decydujący wpływ na kierunki polityki zagranicznej króla
- Król nie mógł tworzyć nowych urzędów
- Władca gwarantował innowiercom wolność religijną
Quote: "W razie złamania zasad z artykułów szlachta mogła wypowiedzieć królowi posłuszeństwo."
Pacta conventa to osobiste zobowiązania elekcyjnego króla wobec Rzeczypospolitej. Każdy nowo wybrany władca musiał je podpisać przed koronacją, co stanowiło formę umowy między monarchą a narodem szlacheckim.
Vocabulary: Artykuły henrykowskie i pacta conventa tworzyły razem podstawy ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Następstwa wolnej elekcji były dalekosiężne i wpłynęły na kształt ustrojowy państwa polsko-litewskiego na kolejne stulecia. Umocniły one pozycję szlachty, ograniczyły władzę królewską i stworzyły system, w którym monarcha musiał liczyć się z wolą narodu szlacheckiego.
