System monopartyjny i gospodarka centralna

System monopartyjny, charakterystyczny dla państw komunistycznych, oznaczał, że tylko jedna partia sprawowała władzę. W Polsce tą partią była PZPR.

Definicja: System monopartyjny to ustrój polityczny, w którym tylko jedna partia ma legalny monopol na władzę.

Gospodarka PRL opierała się na systemie centralnego sterowania. Oznaczało to, że:

1. Centralnie ustalano wielkość produkcji
2. Odgórnie określano ceny
3. Kontrolowano zasady podziału wytworzonych dóbr

Ten system eliminował zasady wolnego rynku, co miało znaczący wpływ na sytuację gospodarczą Polski w latach 1945-1989.

W 1952 roku komuniści przyjęli nową konstytucję, zmieniając nazwę państwa na Polską Rzeczpospolitą Ludową (PRL). Zniesiono urząd prezydenta, zastępując go 15-osobową Radą Państwa.

Highlight: Najważniejszą osobą w państwie był I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR.

Kolejni I sekretarze KC PZPR to:

• Bolesław Bierut (1948-1956)
• Edward Ochab (1956)
• Władysław Gomułka (1956-1970)
• Edward Gierek (1970-1980)

Poznański Czerwiec 1956 był pierwszym po II wojnie światowej strajkiem antykomunistycznym. W jego następstwie, w październiku 1956 roku, Władysław Gomułka został I sekretarzem KC PZPR, mając za zadanie uspokojenie nastrojów społecznych.

Vocabulary: "Mała stabilizacja" to określenie okresu rządów Gomułki, charakteryzującego się odejściem od stalinowskich represji i zmniejszeniem kontroli nad obywatelami.

Od Marca '68 do rządów Gierka

Marzec 1968 był znaczącym wydarzeniem w historii PRL. Zainicjowało je przedstawienie "Dziadów" A. Mickiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie, które wywołało antysowieckie wystąpienia. W odpowiedzi na zakaz wystawiania sztuki, 8 marca 1968 r. studenci zorganizowali manifestację.

Example: Protesty studenckie w Marcu '68 były wyrazem sprzeciwu wobec cenzury i ograniczania wolności słowa w PRL.

Grudzień 1970 to kolejny przełomowy moment. Gomułka, w obliczu kryzysu gospodarczego, podjął decyzję o podniesieniu cen żywności. Wywołało to strajki na Wybrzeżu, które zostały brutalnie stłumione. W wyniku użycia wojska i ostrej amunicji zginęło 45 osób.

Highlight: Brutalne stłumienie protestów w Grudniu 1970 doprowadziło do odsunięcia Władysława Gomułki od władzy.

Edward Gierek objął stanowisko I sekretarza KC PZPR w 1970 roku. Jego zadaniem było uspokojenie nastrojów społecznych po krwawych wydarzeniach Grudnia '70. Gierek podjął szereg działań mających na celu poprawę sytuacji:

1. Przeprowadził rozmowy ze strajkującymi
2. Złagodził cenzurę
3. Podjął decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie
4. Nawiązał poprawne stosunki z Kościołem katolickim

Quote: "Pomożecie?" - słynne pytanie Gierka skierowane do robotników, mające na celu zjednanie sobie poparcia społecznego.

Gospodarka PRL w latach 70. opierała się w dużej mierze na kredytach zaciągniętych w zagranicznych państwach. Gierek wykorzystywał te środki do finansowania różnych inwestycji i poprawy sytuacji ekonomicznej kraju.

Vocabulary: PGR - Państwowe Gospodarstwa Rolne, forma kolektywnego rolnictwa w PRL.

Okres rządów Gierka, mimo początkowej poprawy sytuacji gospodarczej, ostatecznie doprowadził do głębokiego kryzysu ekonomicznego, który stał się podłożem dla kolejnych protestów społecznych i powstania ruchu "Solidarność" w 1980 roku.