System monopartyjny i gospodarka centralna

System monopartyjny, charakterystyczny dla państw komunistycznych, oznaczał, że tylko jedna partia sprawowała władzę. W Polsce tą partią była PZPR.

Definicja: System monopartyjny to ustrój polityczny, w którym tylko jedna partia ma legalny monopol na władzę.

Gospodarka PRL opierała się na systemie centralnego sterowania. Oznaczało to, że:

1. Centralnie ustalano wielkość produkcji
2. Odgórnie określano ceny
3. Kontrolowano zasady podziału wytworzonych dóbr

Ten system eliminował zasady wolnego rynku, co miało znaczący wpływ na sytuację gospodarczą Polski w latach 1945-1989.

W 1952 roku komuniści przyjęli nową konstytucję, zmieniając nazwę państwa na Polską Rzeczpospolitą Ludową (PRL). Zniesiono urząd prezydenta, zastępując go 15-osobową Radą Państwa.

Highlight: Najważniejszą osobą w państwie był I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR.

Kolejni I sekretarze KC PZPR to:

• Bolesław Bierut (1948-1956)
• Edward Ochab (1956)
• Władysław Gomułka (1956-1970)
• Edward Gierek (1970-1980)

Poznański Czerwiec 1956 był pierwszym po II wojnie światowej strajkiem antykomunistycznym. W jego następstwie, w październiku 1956 roku, Władysław Gomułka został I sekretarzem KC PZPR, mając za zadanie uspokojenie nastrojów społecznych.

Vocabulary: "Mała stabilizacja" to określenie okresu rządów Gomułki, charakteryzującego się odejściem od stalinowskich represji i zmniejszeniem kontroli nad obywatelami.

Od Marca '68 do rządów Gierka

Marzec 1968 był znaczącym wydarzeniem w historii PRL. Zainicjowało je przedstawienie "Dziadów" A. Mickiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie, które wywołało antysowieckie wystąpienia. W odpowiedzi na zakaz wystawiania sztuki, 8 marca 1968 r. studenci zorganizowali manifestację.

Example: Protesty studenckie w Marcu '68 były wyrazem sprzeciwu wobec cenzury i ograniczania wolności słowa w PRL.

Grudzień 1970 to kolejny przełomowy moment. Gomułka, w obliczu kryzysu gospodarczego, podjął decyzję o podniesieniu cen żywności. Wywołało to strajki na Wybrzeżu, które zostały brutalnie stłumione. W wyniku użycia wojska i ostrej amunicji zginęło 45 osób.

Highlight: Brutalne stłumienie protestów w Grudniu 1970 doprowadziło do odsunięcia Władysława Gomułki od władzy.

Edward Gierek objął stanowisko I sekretarza KC PZPR w 1970 roku. Jego zadaniem było uspokojenie nastrojów społecznych po krwawych wydarzeniach Grudnia '70. Gierek podjął szereg działań mających na celu poprawę sytuacji:

1. Przeprowadził rozmowy ze strajkującymi
2. Złagodził cenzurę
3. Podjął decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie
4. Nawiązał poprawne stosunki z Kościołem katolickim

Quote: "Pomożecie?" - słynne pytanie Gierka skierowane do robotników, mające na celu zjednanie sobie poparcia społecznego.

Gospodarka PRL w latach 70. opierała się w dużej mierze na kredytach zaciągniętych w zagranicznych państwach. Gierek wykorzystywał te środki do finansowania różnych inwestycji i poprawy sytuacji ekonomicznej kraju.

Vocabulary: PGR - Państwowe Gospodarstwa Rolne, forma kolektywnego rolnictwa w PRL.

Okres rządów Gierka, mimo początkowej poprawy sytuacji gospodarczej, ostatecznie doprowadził do głębokiego kryzysu ekonomicznego, który stał się podłożem dla kolejnych protestów społecznych i powstania ruchu "Solidarność" w 1980 roku.

Ziemie odzyskane i przejęcie władzy przez komunistów

Polska po II wojnie światowej doświadczyła znaczących zmian terytorialnych. Ziemie odzyskane to tereny, które Polska otrzymała w wyniku przesunięcia granic ze wschodu na zachód. Obejmowały one Pomorze Zachodnie, ziemię lubuską, Dolny Śląsk, Warmię i Mazury. Jednocześnie Polska utraciła tereny Ukrainy, Białorusi i Litwy.

Definicja: Ziemie odzyskane to terytoria przyłączone do Polski po II wojnie światowej, głównie na zachodzie i północy kraju.

Komuniści w Polsce doszli do władzy poprzez szereg działań, które podważały demokratyczne procesy:

1. Sfałszowane wybory
2. Utworzenie aparatu terroru (Ministerstwo Bezpieczeństwa Obywatelskiego i Milicja Obywatelska)
3. Wprowadzenie cenzury prewencyjnej
4. Uwięzienie tysięcy działaczy PSL (Polskiego Stronnictwa Ludowego)
5. Rozpowszechnianie oszczerstw wobec PSL

Highlight: "Cuda nad urną" to określenie opisujące fałszerstwa wyborcze, gdzie milicja podmieniała karty do głosowania na zaznaczone na korzyść komunistów.

Referendum ludowe z 30 czerwca 1946 roku było kluczowym momentem w przejęciu władzy przez komunistów w Polsce. Zadano trzy pytania dotyczące likwidacji senatu, reform społeczno-gospodarczych i uznania granic Polski. Komuniści oczekiwali odpowiedzi "tak, tak, tak", ale społeczeństwo odpowiedziało "nie, nie, tak".

Wybory do sejmu 19 stycznia 1947 roku doprowadziły do wyboru Bolesława Bieruta na pierwszego komunistycznego prezydenta. 15 grudnia 1948 roku utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR), która stała się główną siłą polityczną w komunistycznej Polsce.