Przyczyny słabości miast w Rzeczypospolitej

Miasta w Rzeczypospolitej borykały się z wieloma problemami, które hamowały ich rozwój:

1. Niewielka liczba dużych miast w porównaniu z Europą Zachodnią.
2. Stopniowe ograniczanie praw mieszczan na rzecz szlachty: II przywilej piotrkowski $1496$ zabraniał mieszczanom posiadania majątków ziemskich. Mieszczanie nie mogli pełnić urzędów zarezerwowanych dla szlachty. Brak reprezentacji mieszczan na sejmikach i w sejmie. Taksy wojewodzińskie ustalane przez szlachtę gwarantowały korzystne ceny dla szlachty, a nie dla mieszczan.
3. Szlachta była zwolniona z płacenia cła za towary na własny użytek, co osłabiało pozycję ekonomiczną mieszczan.
4. W wielu miastach utrzymano organizację cechową, co ograniczało wielkość produkcji rzemieślniczej i dostęp do zawodów objętych produkcją cechową.

Vocabulary: Taksy wojewodzińskie - ceny na towary ustalane przez wojewodów, zazwyczaj korzystne dla szlachty.

Highlight: Ograniczenia prawne i ekonomiczne nałożone na mieszczan znacząco osłabiały rozwój miast w Rzeczypospolitej.

Handel lokalny i międzynarodowy

Handel w Rzeczypospolitej rozwijał się na dwóch poziomach: lokalnym i międzynarodowym.

Handel wewnętrzny:

1. Odbywał się głównie na cotygodniowych targach i corocznych jarmarkach.
2. Uczestniczyli w nim okoliczni chłopi, szlachta i kupcy.
3. Rozwój był ograniczany przez: Brak jednolitego systemu celnego $cła pobierało państwo, władze miast i osoby prywatne$. Brak jednolitego systemu miar i wag, co utrudniało transakcje.

Handel międzynarodowy:

1. Z Rzeczypospolitej wywożono głównie surowce i zwierzęta, a sprowadzano towary luksusowe.
2. Handel odbywał się na dużych jarmarkach: W Jarosławcu i Brzegu koło Wrocławia $handel wołami$ W Gdańsku $jarmark dominikański w sierpniu$ W Poznaniu $jarmark świętojański w czerwcu$ W innych miastach: Lublin, Warszawa, Jarosław, Gniezno, Toruń, Wilno, Grodno, Brześć
3. Podczas jarmarków obowiązywał "pokój jarmarczny" zapewniający bezpieczeństwo handlu.

Example: Dawne szlaki handlowe w Polsce prowadziły przez miasta takie jak Gdańsk, Kraków, Lwów, Toruń i Poznań, łącząc je z ważnymi ośrodkami handlowymi w Europie.

Highlight: Jaka była przyczyna rozwoju gospodarczego w XVI wieku? Kluczową rolę odegrał wzrost handlu międzynarodowego, szczególnie eksport zboża przez porty bałtyckie.

Geneza gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej

Na czym polegała gospodarka folwarczno-pańszczyźniana w Polsce? Był to system gospodarczy oparty na dużych gospodarstwach rolnych zwanych folwarkami, należących do szlachty. Rozwój tej formy gospodarki był spowodowany kilkoma czynnikami:

1. Wzrost popytu na zboże w Europie Zachodniej, wynikający z: Rozwoju miast Powstania nowych centrów handlowych Wzrostu liczby ludności pracującej poza rolnictwem Podniesienia stopy życiowej ludności
2. Powstanie folwarków - dużych, samowystarczalnych gospodarstw rolnych, które nie mogły mieć więcej niż 20 łanów. Kilka folwarków tworzyło tzw. klucz.
3. Zmiany polityczne, w tym odzyskanie przez Polskę dostępu do morza.

Vocabulary: Folwark - duże gospodarstwo rolne, będące podstawową jednostką produkcyjną w systemie gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej.

Highlight: Folwarki stały się kluczowym elementem polskiej gospodarki w XVI wieku, napędzając eksport zboża do Europy Zachodniej.

Organizacja folwarków

Folwarki były zorganizowane w specyficzny sposób, który umożliwiał maksymalizację produkcji i zysków:

1. Prywatne dobra ziemskie dzielono na dwie kategorie: Obszary użytkowane przez chłopów w zamian za daniny Folwark prowadzony bezpośrednio przez szlachcica
2. Uprawa zboża była najbardziej opłacalna, co prowadziło do: Osuszania bagien Karczowania lasów Odbierania lepszych kawałków ziemi sołtysom
3. Rozpowszechnienie pańszczyzny, która miała różne formy: Sprzężajna - praca z wołem i pełnym wyposażeniem Odrobkowa - odrabianie niewykonanej pracy Wydziałowa - uprawa przydzielonego kawałka ziemi Gwałty - nagła praca na wezwanie pana $5 dni w roku$
4. Ograniczenie swobody chłopów, którzy nie mogli opuszczać wsi bez zgody pana.
5. Wprowadzenie monopoli dworskich, w tym: Monopol na użytkowanie młyna Monopol na sprzedaż soli Monopol propinacyjny $produkcja i sprzedaż alkoholu$

Definition: Pańszczyzna - obowiązek świadczenia darmowej pracy na rzecz właściciela ziemskiego przez chłopów.

Example: Chłop mógł być zobowiązany do pracy na folwarku przez kilka dni w tygodniu, używając własnego sprzętu i zwierząt pociągowych.

Miasta Rzeczypospolitej

Miasta w Polsce i na Litwie w XVI wieku charakteryzowały się następującymi cechami:

1. Były stosunkowo niewielkie i słabo rozwinięte gospodarczo w porównaniu z miastami Europy Zachodniej.
2. Tylko 8 miast liczyło więcej niż 10 tysięcy mieszkańców.
3. Gdańsk był jedyną polską "metropolią" z 40 tysiącami mieszkańców w XVI wieku.
4. Główne ośrodki handlowe to: Gdańsk, Kraków, Lwów $handel międzynarodowy$ Toruń, Poznań, Elbląg, Lublin, Wilno $handel regionalny$
5. Małe miasta stanowiły ośrodki handlu lokalnego, ale były słabo rozwinięte gospodarczo.
6. Lepiej rozwijały się miasta położone nad spławnymi rzekami $np. Żółkiew, Zamość, Kazimierz Dolny$ oraz królewskie miasta górnicze $np. Olkusz, Wieliczka$.

Quote: "Jedyną polską ,,metropolią" był Gdańsk - 40 tys. mieszkańców w XVI w."

Highlight: Szlaki handlowe w średniowiecznej Polsce łączyły główne ośrodki handlowe, takie jak Gdańsk, Kraków i Lwów, tworząc sieć wymiany towarowej.