Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
Polskie Stronnictwo Ludowe, początkowo znane jako Stronnictwo Ludowe, powstało w 1895 roku w zaborze austriackim (Galicja). Było to trzecia siła polityczna w społeczeństwie polskim, reprezentująca ruch ludowy.
Główne założenia programowe PSL:
- Wspieranie oświaty na wsi
- Żądanie poszerzenia autonomii Galicji
- Demokratyzacja ordynacji wyborczej
- Przeprowadzenie reformy rolnej na korzyść chłopstwa
- Utożsamianie pomyślności chłopstwa z pomyślnością narodu
Highlight: Wincenty Witos, lider PSL, został trzykrotnie premierem odrodzonej Polski (1920-1921, 1923, 1926).
Vocabulary: Reforma rolna - zmiana struktury własności i użytkowania gruntów rolnych, mająca na celu poprawę sytuacji ekonomicznej chłopów.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)
SDKPiL, założona w 1893 roku, reprezentowała radykalny nurt socjalistyczny. Z czasem partia ta podporządkowała się Włodzimierzowi Leninowi.
Program SDKPiL:
- Sprzeciw wobec patriotyzmu jako postawy sprzecznej z interesami klasy robotniczej
- Odrzucenie walki o niepodległość jako nierealistycznej i niezgodnej z ideologią marksistowską
- Organizacja strajków robotniczych
- Wydawanie własnej prasy
- Bliska współpraca z rosyjską partią bolszewików
Definition: Marksizm - teoria społeczno-ekonomiczna stworzona przez Karola Marksa, zakładająca walkę klas i dążenie do społeczeństwa bezklasowego.
Proletariat
Proletariat był pierwszą partią socjalistyczną na ziemiach polskich. Założony w 1882 roku w Warszawie przez Ludwika Waryńskiego, działał głównie w zaborze rosyjskim.
Główne cele Proletariatu:
- Walka o prawa socjalne dla robotników
- Odcięcie się od sprawy narodowej
Highlight: Partia Proletariat została rozbita na skutek fali aresztowań jej działaczy przez carską policję.
Definition: Partia polityczna - dobrowolna organizacja, występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Ruchy polityczne w XIX wieku na ziemiach polskich można podzielić na trzy główne nurty:
- Narodowy - reprezentowany przez Endecję
- Socjalistyczny - z PPS jako główną siłą
- Ludowy - z PSL na czele
Każdy z tych nurtów miał własną wizję przyszłej Polski i drogę do jej osiągnięcia, co znacząco wpłynęło na kształtowanie się polskich partii politycznych na przełomie 19 i 20 wieku.
