Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)

Polskie Stronnictwo Ludowe, początkowo znane jako Stronnictwo Ludowe, powstało w 1895 roku w zaborze austriackim $Galicja$. Było to trzecia siła polityczna w społeczeństwie polskim, reprezentująca ruch ludowy.

Główne założenia programowe PSL:

• Wspieranie oświaty na wsi
• Żądanie poszerzenia autonomii Galicji
• Demokratyzacja ordynacji wyborczej
• Przeprowadzenie reformy rolnej na korzyść chłopstwa
• Utożsamianie pomyślności chłopstwa z pomyślnością narodu

Highlight: Wincenty Witos, lider PSL, został trzykrotnie premierem odrodzonej Polski $1920-1921, 1923, 1926$.

Vocabulary: Reforma rolna - zmiana struktury własności i użytkowania gruntów rolnych, mająca na celu poprawę sytuacji ekonomicznej chłopów.

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)

SDKPiL, założona w 1893 roku, reprezentowała radykalny nurt socjalistyczny. Z czasem partia ta podporządkowała się Włodzimierzowi Leninowi.

Program SDKPiL:

• Sprzeciw wobec patriotyzmu jako postawy sprzecznej z interesami klasy robotniczej
• Odrzucenie walki o niepodległość jako nierealistycznej i niezgodnej z ideologią marksistowską
• Organizacja strajków robotniczych
• Wydawanie własnej prasy
• Bliska współpraca z rosyjską partią bolszewików

Definition: Marksizm - teoria społeczno-ekonomiczna stworzona przez Karola Marksa, zakładająca walkę klas i dążenie do społeczeństwa bezklasowego.

Proletariat

Proletariat był pierwszą partią socjalistyczną na ziemiach polskich. Założony w 1882 roku w Warszawie przez Ludwika Waryńskiego, działał głównie w zaborze rosyjskim.

Główne cele Proletariatu:

• Walka o prawa socjalne dla robotników
• Odcięcie się od sprawy narodowej

Highlight: Partia Proletariat została rozbita na skutek fali aresztowań jej działaczy przez carską policję.

Definition: Partia polityczna - dobrowolna organizacja, występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Ruchy polityczne w XIX wieku na ziemiach polskich można podzielić na trzy główne nurty:

1. Narodowy - reprezentowany przez Endecję
2. Socjalistyczny - z PPS jako główną siłą
3. Ludowy - z PSL na czele

Każdy z tych nurtów miał własną wizję przyszłej Polski i drogę do jej osiągnięcia, co znacząco wpłynęło na kształtowanie się polskich partii politycznych na przełomie 19 i 20 wieku.

Początki ruchu socjalistycznego i definicja partii politycznej

Najstarsze partie polityczne w Polsce rozpoczęły swoją działalność w latach 80. XIX wieku. Proletariat, założony w 1882 roku przez Ludwika Waryńskiego, był pierwszą partią socjalistyczną na ziemiach polskich.

Definition: Partia polityczna to dobrowolna organizacja występująca pod określoną nazwą, której celem jest udział w życiu publicznym poprzez demokratyczne wywieranie wpływu na politykę państwa.

Highlight: Trzy główne nurty polityczne XIX wieku - narodowy, socjalistyczny i ludowy - ukształtowały polską scenę polityczną na kolejne dekady.

Example: Proletariat, mimo krótkiego okresu działalności, położył podwaliny pod rozwój ruchu socjalistycznego w Polsce.

Narodowa Demokracja (Endecja)

Narodowa Demokracja, znana również jako Endecja, była główną siłą ruchu narodowego na ziemiach polskich w XIX wieku. Założona w 1897 roku przez Romana Dmowskiego, partia ta działała we wszystkich zaborach.

Program Endecji obejmował:

• Dążenie do niepodległości Polski jako państwa jednorodnego narodowo
• Kierowanie się egoizmem narodowym
• Budowę nowych elit opartych na klasach niższych
• Uświadamianie narodowe chłopstwa i robotników
• Krytykę szlacheckich elit za osłabienie Polski i doprowadzenie do rozbiorów
• Postrzeganie niezasymilowanych Żydów jako zagrożenia dla polskiej warstwy mieszczańskiej

Highlight: Endecja była w opozycji do Józefa Piłsudskiego i jego koncepcji Polski.

Vocabulary: Egoizm narodowy - postawa stawiająca interesy własnego narodu ponad interesy innych narodów.

Polska Partia Socjalistyczna (PPS)

Polska Partia Socjalistyczna, założona w 1892 roku, była główną siłą ruchu socjalistycznego. Jej najważniejszym przywódcą był Józef Piłsudski.

Program PPS zakładał:

• Walkę o niepodległość Polski i sprawiedliwość społeczną metodami rewolucyjnymi
• Utworzenie wolnej Polski jako republiki demokratycznej
• Uspołecznienie $upaństwowienie$ ziemi i fabryk w wolnej Polsce
• Ustanowienie państwa socjalistycznego
• Rozwój działalności konspiracyjnej, głównie w Kongresówce
• Druk i kolportaż nielegalnych broszur i gazetek $tzw. bibuła$

Example: PPS wydawała gazetę "Robotnik", która była ważnym narzędziem propagowania idei socjalistycznych.

Quote: "Celem rewolucji było wskrzeszenie wolnej Polski jako republiki demokratycznej."