Przebieg powstania Chmielnickiego

Powstanie Chmielnickiego charakteryzowało się serią znaczących bitew i wydarzeń politycznych:

1. W 1648 roku Chmielnicki odniósł zwycięstwa nad wojskami Rzeczypospolitej w bitwach nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami. Następnie powstańcy skierowali się w stronę Lwowa i Zamościa.
2. Sukcesy Kozaków spowodowały, że ich siły stale rosły. W czasie powstania obie walczące strony dopuszczały się licznych zbrodni.
3. W listopadzie 1648 roku Jan Kazimierz Waza został wybrany na nowego króla Polski. Nowy władca dążył do zawarcia ugody z buntownikami, ale Chmielnicki był nastawiony na dalszą walkę.
4. W 1649 roku duża armia kozacko-tatarska rozpoczęła oblężenie Zbaraża, którego obroną dowodził magnat Jeremi Wiśniowiecki.

Example: Bitwa pod Piławcami była jednym z największych sukcesów Kozaków, gdzie rozbili oni armię polską, co otworzyło im drogę do głębi Rzeczypospolitej.

5. Po nierozstrzygniętej bitwie pod Zborowem, Jan Kazimierz został zmuszony do zawarcia z Kozakami ugody zborowskiej, która przewidywała: Zwiększenie rejestru kozackiego do 40 tysięcy. Pełnienie urzędów w województwach bracławskim, czernihowskim i kijowskim jedynie przez prawosławną szlachtę. Przyjęcie biskupów prawosławnych do senatu. Nadanie Chmielnickiemu tytułu hetmana wojsk zaporoskich.

Highlight: Ugoda zborowska była znaczącym, choć krótkotrwałym, sukcesem Kozaków w ich dążeniach do większej autonomii.

6. W 1651 roku walki wybuchły na nowo z powodu niechęci senatorów do ugody zborowskiej. W bitwie pod Beresteczkiem $czerwiec$ armia Rzeczypospolitej pokonała wojska kozacko-tatarskie.
7. Po starciu pod Białą Cerkwią $wrzesień 1651 r.$ podpisano tam nową ugodę, mniej korzystną dla Kozaków niż ta zawarta w Zborowie.

Skutki powstania Chmielnickiego

Przebieg powstania Chmielnickiego w kolejnych latach przyniósł dalsze znaczące wydarzenia:

1. W 1652 roku wojska królewskie przegrały w bitwie pod Batohem, po której wymordowano polskich jeńców. Dalszy przebieg działań wojennych również nie był korzystny dla Rzeczypospolitej.
2. W 1653 roku podpisano ugodę w Żwańcu, która przywracała warunki ze Zborowa.
3. Kluczowym momentem było zawarcie przez Chmielnickiego ugody w Perejasławiu z Moskwą w 1654 roku. Kozacy, w zamian za pomoc w walce z Rzeczpospolitą, oddali siebie i Ukrainę pod protekcję cara, który miał także przestrzegać kozackich praw.

Highlight: Ugoda w Perejasławiu była punktem zwrotnym w historii Ukrainy, rozpoczynającym okres wpływów rosyjskich na tych terenach.

4. Porozumienie z Perejasławia doprowadziło do wybuchu wojny pomiędzy Rzeczpospolitą a Moskwą.
5. Śmierć Chmielnickiego w 1657 roku przyczyniła się do rozłamu wśród Kozaków. Część z nich dążyła do odnowienia relacji z Rzeczpospolitą.
6. W 1658 roku zawarto unię w Hadziaczu, na mocy której miało powstać Księstwo Ruskie w ramach Rzeczypospolitej Trojga Narodów. Ukraina miała posiadać własne sądy, urzędy, armię i skarb.
7. Postanowienia unii hadziackiej nie zostały zrealizowane z powodu wznowienia przez Moskwę wojny z Rzeczpospolitą. Wskutek rozejmu andruszowskiego z 1667 roku państwo polsko-litewskie musiało oddać carowi lewobrzeżną Ukrainę.

Skutki powstania Chmielnickiego były dalekosiężne i obejmowały:

• Znaczne wyniszczenie Ukrainy.
• Ingerencję państwa moskiewskiego w wewnętrzne problemy Rzeczypospolitej.
• Utratę wschodnich obszarów przez państwo polsko-litewskie.
• Osłabienie militarne i polityczne Rzeczypospolitej.
• Wzrost niechęci pomiędzy katolikami i prawosławnymi.
• Wojny z sąsiednimi krajami, które wykorzystały osłabienie Rzeczypospolitej $np. najazd Szwecji w 1655 r.$.

Quote: "Powstanie Chmielnickiego było punktem zwrotnym w historii Rzeczypospolitej, rozpoczynającym okres jej stopniowego upadku i wzrostu znaczenia Rosji w regionie."

Powstanie Chmielnickiego pozostaje jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Polski i Ukrainy, którego konsekwencje wpłynęły na kształt Europy Wschodniej na kolejne stulecia.

Kozacy w Rzeczypospolitej

Kozacy byli wolnymi ludźmi zamieszkującymi stepy południowo-wschodniej Ukrainy. Wywodzili się głównie z niższych warstw społecznych i stworzyli własny samorząd oparty na zasadach wojskowych. Ich głównym zajęciem było prowadzenie walk, zarówno w szeregach armii Rzeczypospolitej, jak i w samodzielnych napadach na tereny tureckie.

Highlight: Kozacy stworzyli unikalną strukturę społeczną i militarną na pograniczu Rzeczypospolitej.

Vocabulary: Tabor - połączone ze sobą wozy, które umożliwiały Kozakom skuteczną obronę przed wrogiem posiadającym liczną jazdę.

Przyczyny powstania Chmielnickiego były liczne i złożone. Obejmowały one:

1. Dążenie Kozaków do zwiększenia rejestru.
2. Sprzeciw sejmu wobec planów wojennych Władysława IV Wazy, co wywołało oburzenie wśród Kozaków liczących na udział w konflikcie.
3. Nadmierne wykorzystywanie ludności na Ukrainie przez magnaterię i szlachtę, w tym zwiększanie powinności pańszczyźnianych.
4. Ograniczanie praw kozackich przez Rzeczpospolitą.
5. Uprzywilejowanie katolicyzmu na Ukrainie, która była w większości zamieszkana przez ludność prawosławną.
6. Prywatny konflikt Bohdana Chmielnickiego z polskim szlachcicem.

Definition: Rejestr kozacki - lista Kozaków uznawanych oficjalnie przez władze Rzeczypospolitej i korzystających z przywilejów.

Przebieg powstania Chmielnickiego rozpoczął się w 1648 roku, gdy Bohdan Chmielnicki porozumiał się z chanem krymskim, który miał wesprzeć Kozaków swoimi siłami. Powstanie szybko objęło znaczne obszary Rzeczypospolitej.