Stronnictwa polityczne przed powstaniem

W okresie poprzedzającym powstanie styczniowe wykształciły się dwa główne stronnictwa polityczne: biali i czerwoni. Różnice między nimi były znaczące i wpłynęły na przebieg późniejszych wydarzeń.

Biali powstanie styczniowe postrzegali jako ostateczność. Ich poglądy charakteryzowały się następującymi cechami:

1. Stawiali na działalność legalną i kompromis z zaborcami.
2. Dążyli do uwłaszczenia chłopów, ale z odszkodowaniami dla właścicieli ziemskich.
3. Uzależniali wybuch powstania od poparcia Francji i Wielkiej Brytanii.
4. Ich siatka konspiracyjna obejmowała ziemian, mieszczan i inteligencję.
5. Ośrodkiem kierowniczym była Dyrekcja Krajowa.
6. Liderami byli Andrzej Zamoyski i Leopold Kronenberg.

Czerwoni w powstaniu styczniowym reprezentowali bardziej radykalne podejście:

1. Dążyli do zbrojnego powstania z udziałem wszystkich grup społecznych.
2. Postulowali natychmiastowe uwłaszczenie chłopów i demokratyczne reformy.
3. Tworzyli tajne organizacje przygotowujące powstanie.
4. Ich liderami byli Jarosław Dąbrowski, Zygmunt Padlewski, Ignacy Chmieleński i Władysław Daniłowski.

Definition: Stronnictwo czerwonych - radykalna frakcja polityczna dążąca do natychmiastowego wybuchu powstania i głębokich reform społecznych.

Example: Biali i czerwoni różnice widoczne były nie tylko w poglądach, ale i w metodach działania. Podczas gdy biali preferowali legalne formy aktywności, czerwoni angażowali się w konspirację i przygotowania do walki zbrojnej.

Manifestacje patriotyczne i reakcja władz carskich

Narastające napięcie społeczne w Królestwie Polskim przejawiało się w licznych manifestacjach patriotycznych. Pierwsza z nich odbyła się w czerwcu 1860 roku podczas pogrzebu generałowej Katarzyny Sowińskiej, wdowy po bohaterze powstania listopadowego.

Kluczowe wydarzenia tego okresu obejmowały:

1. Lutową manifestację w 1861 roku, podczas której interweniowały wojska carskie, zabijając 5 demonstrantów.
2. Odmowę cara na przyznanie autonomii Królestwu i dołączenie ziem zabranych.
3. Nominację hrabiego Aleksandra Wielopolskiego na dyrektora Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego w marcu 1861 roku.
4. Rozwiązanie Towarzystwa Rolniczego, co spotkało się z masową manifestacją w Warszawie, podczas której zginęło ponad 100 uczestników.
5. Wprowadzenie stanu wojennego w październiku 1861 roku i aresztowanie działaczy, w tym księży.
6. Zamknięcie kościołów wszystkich wyznań w Warszawie w obawie przed profanacją przez wojska carskie.

Quote: "Społeczeństwo odpowiedziało na to wielką manifestacją w Warszawie. Zginęło ponad 100 uczestników. W kościołach odbyły się żałobne nabożeństwa."

Highlight: Reakcja władz carskich na manifestacje patriotyczne przyczyniła się do dalszej radykalizacji nastrojów społecznych i wzmocnienia dążeń niepodległościowych.

Przygotowania do powstania

W odpowiedzi na narastające represje i brak reform, czerwoni i biali zintensyfikowali swoje działania:

1. Czerwoni powołali Komitet Miejski, który miał przygotować powstanie zbrojne.
2. Biali utworzyli Dyrekcję Krajową jako ośrodek władzy niezależny od Rosji i władz Królestwa.
3. Rozwinęła się moda patriotyczna, manifestująca się w ubiorze i biżuterii z symbolami narodowymi i religijnymi.

W 1862 roku namiestnikiem Królestwa został brat cara, Konstanty Romanow, znany z liberalnego światopoglądu. W czerwcu tego samego roku car powołał Rząd Cywilny, na czele którego stanął Aleksander Wielopolski. Jego działania obejmowały:

• Równouprawnienie Żydów
• Oczynszowanie chłopów
• Reformę oświaty, w tym utworzenie Szkoły Głównej w Warszawie z polskim językiem wykładowym

Jednocześnie czerwoni rozwijali siatkę konspiracyjną i nawiązali współpracę z rosyjskimi rewolucjonistami. Komitet Miejski przekształcił się w Komitet Centralny Narodowy.

Vocabulary: Oczynszowanie - zamiana pańszczyzny na czynsz pieniężny płacony przez chłopów właścicielom ziemskim.

Example: Jarosław Dąbrowski, jeden z liderów czerwonych, przygotował szczegółowy plan powstania i opanowania Warszawy, jednak został aresztowany i uwięziony w Cytadeli warszawskiej.

Wybuch powstania styczniowego

Przebieg powstania styczniowego rozpoczął się od próby przeciwdziałania mu przez Aleksandra Wielopolskiego. Z jego inicjatywy zarządzono brankę - nadzwyczajny pobór do wojska carskiego, który miał objąć młodych mężczyzn podejrzanych o działalność spiskową. Mieli oni trafić na 25 lat do armii carskiej.

Reakcja na brankę była następująca:

1. Część poborowych uciekła do lasów.
2. Komitet Centralny Narodowy przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy.
3. Ogłoszono manifest wzywający do walki z zaborcą, skierowany do wszystkich narodów $Polaków, Litwinów i Rusinów$, niezależnie od wyznania i stanu.
4. Zapowiedziano uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem i równość wszystkich stanów wobec prawa.

Powstanie styczniowe - przyczyny, przebieg, skutki zaczęły się kształtować 22 stycznia 1863 roku, kiedy to oficjalnie rozpoczęło się powstanie.

Highlight: Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego był próbą zjednoczenia wszystkich grup społecznych i narodowości zamieszkujących tereny dawnej Rzeczypospolitej w walce przeciwko zaborcy.

Quote: "Chłopi mieli być uwłaszczeni za odszkodowaniem a przedstawiciele wszystkich stanów być równi wobec prawa."

Początek walk powstańczych

Krótko opisz przebieg powstania styczniowego - rozpoczęło się ono w niekorzystnych warunkach:

1. Panowała zima, co utrudniało prowadzenie działań zbrojnych.
2. Powstańcom brakowało broni i odpowiedniego wyposażenia.
3. Dowódcom brakowało doświadczenia wojskowego.
4. Większość powstańców nie przeszła odpowiedniego szkolenia militarnego.

Przebieg powstania styczniowego w punktach rozpoczął się od akcji zbrojnych przeprowadzonych w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku. Pierwszym przywódcą powstania został Ludwik Mierosławski.

Dowódcy powstania styczniowego musieli zmierzyć się z trudnym zadaniem organizacji i koordynacji działań partyzanckich na rozległym terenie, przy ograniczonych zasobach i w obliczu przeważających sił wroga.

Example: Brak odpowiedniego uzbrojenia i wyszkolenia powstańców był widoczny już w pierwszych starciach z regularną armią carską, co znacząco wpłynęło na przebieg powstania styczniowego.

Highlight: Mimo niekorzystnych warunków początkowych, powstańcy zdołali przeprowadzić szereg udanych akcji zbrojnych, co przyczyniło się do rozszerzenia zasięgu powstania i mobilizacji społeczeństwa.

Początek Walk Powstańczych

Krótko opisz przebieg powstania styczniowego: Walki rozpoczęły się w niesprzyjających warunkach zimowych, przy braku odpowiedniego uzbrojenia i wyszkolenia.

Example: Pierwszym przywódcą powstania był Ludwik Mierosławski, który jednak po kilku nieudanych potyczkach opuścił kraj.

Rozwój Powstania

W maju 1863 roku powstał Rząd Narodowy, który stworzył struktury tajnego państwa podziemnego.

Vocabulary: Żuawi śmierci - elitarna jednostka piechoty powstańczej w czarnych mundurach z białymi dodatkami.

Schyłek Powstania

Konwencja Alvenslebena między Prusami a Rosją znacząco utrudniła napływ pomocy dla powstańców.

Highlight: Generał Murawjow, zwany "Wieszatielem", zasłynął z brutalnego tłumienia powstania na Litwie.

Geneza powstania styczniowego

Przyczyny powstania styczniowego sięgają okresu po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, kiedy to nastąpił czas liberalizacji zwany odwilżą posewastopolską. W Rosji zniesiono poddaństwo chłopów, skrócono służbę wojskową i zreformowano sądownictwo. W Królestwie Polskim zakończono stan wojenny, ogłoszono amnestię dla zesłańców i złagodzono cenzurę.

W 1858 roku w Królestwie powstało Towarzystwo Rolnicze w Królestwie Polskim, na czele którego stanął hrabia Andrzej Zamoyski. Organizacja ta stała się nieformalną reprezentacją polskich interesów, dbającą o rozwój gospodarczy i naukowy.

Highlight: Towarzystwo Rolnicze dążyło do stopniowego uwłaszczenia chłopów w Królestwie, proponując system, w którym chłopi przez pewien czas płaciliby czynsz, a z czasem wykupili gospodarstwa.

Vocabulary: Odwilż posewastopolska - okres liberalizacji w Rosji i Królestwie Polskim po klęsce Rosji w wojnie krymskiej $1853-1856$.

Andrzej Zamoyski zasłynął nie tylko jako przewodniczący Towarzystwa Rolniczego, ale także jako jeden z liderów stronnictwa białych w okresie poprzedzającym powstanie styczniowe.