Wojna północna i jej konsekwencje dla Polski

Rzeczpospolita w okresie kryzysu - czasy saskie to czas, gdy Polska została wciągnięta w wielki konflikt międzynarodowy - wojnę północną $1700-1721$. August II, jako władca Saksonii, sprzymierzył się z Rosją przeciwko Szwecji, co miało fatalne skutki dla Polski.

Definition: Wojna północna - konflikt toczony głównie między Rosją a Szwecją o dominację nad Bałtykiem w latach 1700-1721.

Neutralne teoretycznie ziemie Rzeczypospolitej stały się terenem działań wojennych obcych armii. W 1704 roku, przy poparciu Szwedów, na króla Polski wybrano Stanisława Leszczyńskiego, co doprowadziło do detronizacji Augusta II.

Highlight: Bitwa pod Połtawą w 1709 roku złamała potęgę Szwecji i umożliwiła powrót Augusta II na tron polski.

Powrót Augusta II był możliwy dzięki pomocy armii rosyjskiej, co zapoczątkowało okres rosnącej zależności Rzeczypospolitej od Rosji.

Quote: "Od Sasa do Lasa" - powiedzenie odnoszące się do częstych zmian na polskim tronie w tym okresie.

Rzeczpospolita zależna od Rosji

Czasy saskie to okres, w którym Rzeczpospolita stopniowo traciła swoją niezależność na rzecz Rosji. Kluczowym momentem był tzw. Sejm Niemy w 1717 roku.

Definition: Sejm Niemy - sejm zwołany w 1717 roku, podczas którego pod naciskiem Rosji uchwalono ograniczenie polskiej armii i wprowadzono stałe podatki.

Sejm ten nazwano "niemym", ponieważ obrady trwały tylko jeden dzień, a posłowie nie mogli zabierać głosu, by uniemożliwić zerwanie obrad poprzez liberum veto.

Highlight: Sejm Niemy ograniczył liczebność armii Rzeczypospolitej do 24 tysięcy żołnierzy, podczas gdy sąsiednie mocarstwa dysponowały armiami liczącymi setki tysięcy żołnierzy.

Postanowienia Sejmu Niemego znacząco osłabiły pozycję Polski na arenie międzynarodowej i zapoczątkowały okres uzależnienia od Rosji, który trwał aż do końca XVIII wieku.

Example: Skutki Sejmu Niemego widoczne były w kolejnych dekadach, gdy Rosja coraz śmielej ingerowała w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.

Wojna o tron polski

Rzeczpospolita w dobie unii polsko-saskiej doświadczyła kolejnego kryzysu po śmierci Augusta II w 1733 roku. Wybuchła wówczas wojna o sukcesję polską, która trwała prawie dwa lata.

Vocabulary: Traktat trzech czarnych orłów - sojusz Austrii, Prus i Rosji zawarty w 1732 roku, mający na celu poparcie kandydatury Augusta III na tron polski.

Większość szlachty poparła kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego, podczas gdy mniejszość opowiedziała się za synem zmarłego króla, Augustem III. Konflikt ten szybko przerodził się w międzynarodową rozgrywkę.

Highlight: Po stronie Leszczyńskiego stanęły Francja i Hiszpania, natomiast Augusta III poparły Austria i Rosja.

Wojna zakończyła się zwycięstwem Augusta III i powtórnym wygnaniem Stanisława Leszczyńskiego. Wydarzenie to pokazało, jak duży wpływ na polską politykę miały obce mocarstwa.

Quote: "Od Sasa do Lasa" - powiedzenie używane w sytuacji, gdy mamy do czynienia z zupełnie różnymi zjawiskami bądź rzeczami, skrajnymi poglądami.

Anarchia czasów saskich

Panowanie Augusta III $1733-1763$ to okres pogłębiającej się anarchii w Rzeczypospolitej. Był to czas, gdy pod hasłem obrony "złotej wolności szlacheckiej" dochodziło do paraliżu władzy państwowej.

Definition: Anarchia - stan niepewności i chaosu spowodowany bezsilnością organów władzy; inaczej bezrząd, samowola.

W tym okresie:

• Zrywano sejmy $na 14 zwołanych sejmów tylko 1 doszedł do skutku$
• Osłabła władza króla i sejmu
• Wzrosło znaczenie magnatów, często opłacanych przez obce mocarstwa
• Pogorszyła się sytuacja chłopów i miast
• Zaczęła zanikać tolerancja religijna

Highlight: Prusy i Rosja, pod pretekstem obrony praw protestantów i prawosławnych, zyskały okazję do jeszcze większej ingerencji w sprawy polskie.

Quote: "Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa" - powiedzenie odnoszące się do wystawnego trybu życia króla Augusta III i ogólnego rozprężenia w kraju.

Osiągnięcia pierwszej połowy XVIII wieku i próby reform

Mimo kryzysu politycznego, czasy saskie przyniosły także pewne osiągnięcia i próby reform. W połowie XVIII wieku pojawiły się ważne pisma polityczne nawołujące do gruntownych zmian w państwie.

Highlight: Kluczowe dzieła to "Głos wolny wolność ubezpieczający" przypisywany Stanisławowi Leszczyńskiemu oraz "O skutecznym rad sposobie" autorstwa księdza Stanisława Konarskiego.

Stanisław Konarski był również założycielem nowoczesnej szkoły dla młodzieży szlacheckiej - Collegium Nobilium, co stanowiło ważny krok w reformie edukacji.

Example: Propozycje reform zawarte w "Głosie wolnym" obejmowały:

• Obdarzenie chłopów wolnością osobistą
• Likwidację pańszczyzny
• Wspieranie rozwoju gospodarczego miast
• Zwiększenie liczebności armii do 100 tys. żołnierzy

Te propozycje, choć nie zostały wdrożone od razu, stanowiły ważny głos w debacie nad przyszłością Rzeczypospolitej i przyczyniły się do rozwoju myśli reformatorskiej w kolejnych dekadach.

Quote: "Mądry Polak po szkodzie" - powiedzenie odnoszące się do tendencji wyciągania wniosków dopiero po poniesieniu strat, co było charakterystyczne dla polskiej polityki tego okresu.

Próby reform i rozwój kultury

W połowie XVIII wieku pojawiły się pierwsze próby reform państwa oraz znaczący rozwój kultury.

Highlight: Stanisław Leszczyński i Stanisław Konarski przedstawili projekty reform państwa

Example: Powstanie Collegium Nobilium jako przykład modernizacji edukacji

Początki unii polsko-saskiej

Czasy saskie w historii Polski rozpoczęły się wraz z wyborem Augusta II Mocnego na króla w 1697 roku. Pochodził on z dynastii Wettinów, panującej w Saksonii - jednym z najbogatszych księstw niemieckich XVIII wieku.

Vocabulary: Sas - mieszkaniec Saksonii, Saski - pochodzący z Saksonii

August II Mocny, aby objąć tron polski, zmienił wyznanie z luterańskiego na katolickie. Jego panowanie zapoczątkowało unię personalną między Rzeczpospolitą a Saksonią, która trwała do 1763 roku.

Highlight: August II Mocny panował w Polsce w latach 1697-1706 i 1709-1733.

Król ten zyskał przydomek "Mocny" ze względu na niezwykłą siłę fizyczną - podobno potrafił gołymi rękami łamać żelazne podkowy.

Example: Unia polsko-saska jest przykładem unii personalnej, gdzie dwa państwa mają wspólnego władcę, ale zachowują odrębne instytucje i prawa.