Stronnictwa polityczne i pierwsze reformy

Podczas Sejmu Wielkiego wyłoniły się dwa główne obozy polityczne: stronnictwo reform i obóz hetmański. Stronnictwo patriotyczne, czyli stronnictwo reform, było nastawione patriotycznie, niechętne Rosji i przeniknięte ideałami oświecenia. W jego skład wchodzili przedstawiciele części szlachty i magnatów, a popierało je również mieszczaństwo.

Vocabulary: Stronnictwo patriotyczne - grupa polityczna dążąca do reform i uniezależnienia Rzeczypospolitej od wpływów rosyjskich.

Wśród czołowych przedstawicieli stronnictwa reform znajdowali się Ignacy Potocki i Stanisław Małachowski. Z kolei obóz hetmański, nazwany tak od przewodzących mu hetmanów Seweryna Rzewuskiego i Ksawerego Branickiego, skupiał przeciwników reform, nawołujących do utrzymania dawnego ustroju.

Pierwsze reformy Sejmu Wielkiego dotyczyły finansów i wojska. Uchwalono wysoki podatek dochodowy, który miały płacić szlachta i duchowieństwo. Celem było zwiększenie stanu armii do 100 tysięcy żołnierzy, jednak udało się zebrać środki tylko na połowę tej liczby.

Example: Wprowadzenie podatku dochodowego dla szlachty i duchowieństwa było próbą zwiększenia dochodów państwa na cele wojskowe.

Uchwalenie Konstytucji 3 maja

Uchwalenie Konstytucji 3 maja było kulminacyjnym momentem reform Sejmu Wielkiego. Proces ten przebiegał w pośpiechu, gdyż wojna rosyjsko-turecka zbliżała się ku końcowi, co mogło oznaczać powrót Rosji do aktywnej ingerencji w sprawy polskie.

Highlight: Konstytucja 3 maja była pierwszą konstytucją uchwaloną w Europie i drugą na świecie, po Konstytucji Stanów Zjednoczonych.

Członkowie obozu reform zawiązali stronnictwo zwane Zgromadzeniem Przyjaciół Konstytucji. 3 maja 1791 roku, wykorzystując nieobecność w Warszawie licznej grupy posłów przeciwnych reformom, sejm uchwalił konstytucję.

W przygotowaniu konstytucji największą rolę odegrali Stanisław August Poniatowski, Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj. Na jej treść miały wpływ ustawy amerykańskie, brytyjskie i francuskie z okresu rewolucji oraz idee oświecenia.

Quote: "W przygotowaniu konstytucji największą rolę odegrali Stanisław August, Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj."

Główne postanowienia Konstytucji 3 maja

Konstytucja 3 maja wprowadzała szereg istotnych zmian ustrojowych w Rzeczypospolitej. Najważniejsze postanowienia obejmowały:

1. Wprowadzenie trójpodziału władzy na ustawodawczą $sejm$, wykonawczą $król i Straż Praw$ oraz sądowniczą $niezależne sądy$.
2. Przekształcenie Rzeczypospolitej w monarchię konstytucyjną.
3. Zniesienie liberum veto i wprowadzenie głosowania na sejmach większością głosów.
4. Likwidację wolnej elekcji i ustanowienie monarchii dziedzicznej.
5. Powołanie Straży Praw jako najwyższej władzy wykonawczej w państwie.
6. Dopuszczenie mieszczan do urzędów państwowych i zezwolenie im na nabywanie majątków ziemskich.
7. Obietnicę wzięcia chłopów pod opiekę państwa i prawa.

Definition: Monarchia konstytucyjna - forma rządów, w której władza monarchy jest ograniczona przez konstytucję.

Konstytucja 3 maja, mimo że nie była tak nowoczesna jak konstytucje amerykańska czy francuska, stanowiła znaczący krok w kierunku modernizacji państwa polsko-litewskiego.

Highlight: Na pamiątkę uchwalenia konstytucji w dniu 3 maja Polacy obchodzą święto narodowe.

Reakcje na Konstytucję 3 maja

Uchwalenie Konstytucji 3 maja spotkało się z różnymi reakcjami zarówno wewnątrz kraju, jak i za granicą. Rosja i Prusy postrzegały konstytucję jako zagrożenie dla swoich interesów, obawiając się, że może ona wzmocnić Rzeczpospolitą.

Wewnątrz kraju przeciwnicy konstytucji, głównie przedstawiciele obozu hetmańskiego, uważali, że pozbawia ona ich tzw. praw kardynalnych, stanowiących podstawę "złotej wolności" szlacheckiej.

Vocabulary: Prawa kardynalne - podstawowe prawa szlacheckie, uważane za nienaruszalne, stanowiące fundament ustroju Rzeczypospolitej.

Mimo tych sprzeciwów, uchwalenie Konstytucji 3 maja było znaczącym osiągnięciem reformatorów i stanowiło próbę ratowania państwa przed upadkiem. Niestety, dalsze losy Rzeczypospolitej pokazały, że reformy przyszły zbyt późno, by zapobiec rozbiorom.

Quote: "Według Rosji i Prus konstytucja w sposób niebezpieczny dla ich interesów mogła wzmocnić Rzeczpospolitą."

Najważniejsze reformy Sejmu Wielkiego, zwieńczone uchwaleniem Konstytucji 3 maja, stanowią jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski, symbolizujące dążenie do modernizacji państwa i zachowania jego niepodległości w obliczu zagrożenia ze strony sąsiednich mocarstw.

Sejm Wielki i jego okoliczności

Sejm Wielki, zwany również Sejmem Czteroletnim, został zwołany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jesienią 1788 roku w Warszawie. Okoliczności międzynarodowe sprzyjały reformom w Rzeczypospolitej, gdyż Rosja i Austria były zaangażowane w wojnę z Turcją, co osłabiło sojusz państw zaborczych.

Highlight: Reformy Sejmu Wielkiego były możliwe dzięki osłabieniu ingerencji Rosji w sprawy polskie.

Młode pokolenie w państwie polsko-litewskim było dobrze wykształcone, patriotyczne i rozumiało potrzebę reform. Sejm został skonfederowany, co oznaczało, że nie obowiązywało na nim liberum veto, a uchwały podejmowano większością głosów.

Definition: Sejm skonfederowany to sejm, na którym nie obowiązuje zasada liberum veto, a decyzje podejmowane są większością głosów.

Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Wielkiego, odegrał kluczową rolę w procesie reform. Był on głęboko oddany sprawie reformowania Rzeczypospolitej i należał do przywódców stronnictwa reform.

Quote: "Stanisław Małachowski był głęboko oddany sprawie reformowania Rzeczypospolitej. Sprzeciwiał się liberum veto i współtworzył Konstytucję 3 maja."