Królestwo Polskie i ziemie zabrane

Królestwo Polskie, znane również jako Kongresowe, zostało utworzone w 1815 roku jako monarchia konstytucyjna złączona unią personalną z Rosją. Obejmowało ono większość terytorium byłego Księstwa Warszawskiego.

Kluczowe aspekty ustroju Królestwa Polskiego:

1. Władcą był car rosyjski noszący tytuł króla Polski.
2. Wprowadzono trójpodział władzy: Władza wykonawcza należała do monarchy Władzę ustawodawczą sprawował sejm $król, senat i izba poselska$ Władzę sądowniczą pełniły niezależne sądy
3. W czasie nieobecności króla jego obowiązki pełnił namiestnik.

Definition: Unia personalna - forma związku między dwoma państwami, polegająca na tym, że mają one wspólnego władcę, zachowując odrębność ustrojową i prawną.

Ziemie zabrane, czyli dawne tereny Rzeczypospolitej na wschód od Królestwa Polskiego, pozostały częścią Rosji. Obowiązywały tam rosyjskie przepisy administracyjne i gospodarcze. Początkowo na tych terenach możliwy był rozwój polskiej kultury i nauki, szczególnie w Wilnie i Krzemieńcu.

Highlight: Car Aleksander I był inicjatorem utworzenia Królestwa Polskiego i został jego pierwszym władcą.

Example: Gospodarka Królestwa Polskiego w latach 1815-30 rozwijała się dynamicznie, m.in. dzięki inwestycjom w przemysł i infrastrukturę, co przyczyniło się do modernizacji kraju.

Zabór pruski i Wielkie Księstwo Poznańskie

Po kongresie wiedeńskim ziemie polskie w Prusach otrzymały różny status prawny:

1. Pomorze Gdańskie z Gdańskiem i ziemią chełmińską włączono do prowincji Prusy Zachodnie.
2. Warmię przyłączono do Prus Wschodnich.
3. Większość Wielkopolski i część Kujaw utworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie.

Wielkie Księstwo Poznańskie jako jedyny polski obszar w Prusach posiadało ograniczoną autonomię. Polacy zamieszkujący ten region cieszyli się pewnymi swobodami, takimi jak:

• Prawo do używania języka polskiego w urzędach, sądach i szkołach
• Możliwość pełnienia funkcji urzędniczych

Przedstawicielem władcy Prus w Wielkim Księstwie Poznańskim był namiestnik królewski, którym został polski książę Antoni Radziwiłł. Jego kompetencje były jednak ograniczone.

Highlight: W 1827 roku namiestnik uzyskał prawo do zwoływania sejmu prowincjonalnego o charakterze doradczym.

Gospodarka w zaborze pruskim opierała się głównie na rolnictwie. Istotnym czynnikiem rozwoju było uwłaszczenie chłopów, rozpoczęte w Prusach w 1816 roku, a w Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823 roku.

Example: Mapa Wielkiego Księstwa Poznańskiego ukazywałaby jego granice obejmujące większość Wielkopolski i część Kujaw, z Poznaniem jako głównym ośrodkiem administracyjnym.

Sytuacja Polaków w Wielkim Księstwie Poznańskim uległa pogorszeniu po 1830 roku, gdy zaczęli oni wspierać powstanie listopadowe w Królestwie Polskim. W 1831 roku władzę nad prowincją przejął nadprezydent Edward Flottwell, który rozpoczął proces germanizacji i ograniczania polskich swobód.

Vocabulary: Germanizacja - proces narzucania języka niemieckiego i kultury niemieckiej ludności polskiej w zaborze pruskim.

Sytuacja Polaków poprawiła się nieco po 1840 roku, gdy tron pruski objął Fryderyk Wilhelm IV.

Zabór austriacki i Rzeczpospolita Krakowska

Ziemie zagarnięte przez Austrię po I rozbiorze Rzeczypospolitej nosiły nazwę Królestwo Galicji i Lodomerii, potocznie zwane Galicją. Austria była państwem scentralizowanym, gdzie Polacy początkowo nie mogli liczyć na znaczne swobody.

Kluczowe aspekty zaboru austriackiego:

1. Najważniejszym miastem był Lwów, gdzie urzędował gubernator cesarski zarządzający całą prowincją.
2. W Lwowie działał polski Sejm Stanowy, który miał jednak niewielkie znaczenie.
3. Galicja była obszarem zróżnicowanym religijnie i narodowościowo, zamieszkiwanym przez Polaków, Ukraińców i Żydów.
4. W 1848 roku zniesiono pańszczyznę i rozpoczęto proces uwłaszczania chłopów.

Highlight: Gospodarka Galicji opierała się głównie na rolnictwie, które było mało wydajne ze względu na rozdrobnienie gospodarstw. Przemysł rozwijał się tylko w nielicznych rejonach.

Rzeczpospolita Krakowska, znana również jako Wolne Miasto Kraków, była niewielkim państwem obejmującym Kraków i jego najbliższe okolice. Znajdowała się pod nadzorem Austrii, Rosji i Prus.

Kluczowe informacje o Rzeczypospolitej Krakowskiej:

1. W 1818 roku otrzymała konstytucję.
2. Władza ustawodawcza należała do Zgromadzenia Reprezentantów $Sejmu$.
3. Władzę wykonawczą sprawował Senat.

Definition: Rzeczpospolita Krakowska - niewielkie państwo utworzone na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego, istniejące w latach 1815-1846, obejmujące Kraków i okolice.

Example: Ustrój Rzeczypospolitej Krakowskiej opierał się na konstytucji z 1818 roku, która gwarantowała pewien stopień autonomii i swobód obywatelskich.

Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim

System wiedeński na ziemiach polskich wprowadził nowy podział terytorialny po upadku Napoleona. Decyzje dotyczące ziem polskich zapadły na kongresie wiedeńskim w 1815 roku. W wyniku tych postanowień powstały:

• Królestwo Polskie $zwane też Kongresowym$ w unii personalnej z Rosją
• Wielkie Księstwo Poznańskie w ramach Prus
• Rzeczpospolita Krakowska $Wolne Miasto Kraków$
• Galicja w zaborze austriackim

Ponadto, część ziem polskich włączono bezpośrednio do państw zaborczych:

• Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska do Prus Zachodnich
• Warmia do Prus Wschodnich
• Ziemie zabrane na wschodzie do Rosji

Highlight: Mapa przedstawia podział ziem polskich po kongresie wiedeńskim, ukazując granice państw zaborczych i nowo utworzonych jednostek politycznych.

Vocabulary: Ład wiedeński na ziemiach polskich - termin określający nowy porządek polityczny i terytorialny na ziemiach polskich ustalony podczas kongresu wiedeńskiego w 1815 roku.