Renesans w Polsce i Unia Lubelska
Rozkwit odrodzenia w czasach zygmuntowskich przejawiał się w wielu dziedzinach. Zygmunt Stary dokonania obejmowały przebudowę zamku na Wawelu w stylu renesansowym. Ożenił się z włoską księżniczką Boną, z którą przybyli uczeni i artyści włoscy. Zygmunt August powiększył królewską bibliotekę oraz sprowadził brukselską kolekcję arrasów.
Highlight: Kaplica Zygmuntowska na Wawelu powstała w 16 wieku i jest jednym z najwybitniejszych przykładów architektury renesansowej w Polsce.
Architektura renesansowa w Polsce rozwijała się dynamicznie. Powstały takie dzieła jak zamek w Baranowie Sandomierskim, zwany "małym Wawelem", kamienice i ratusze w Poznaniu, Tarnowie, Lublinie oraz Sandomierzu. Zamość został zbudowany jako renesansowe miasto od podstaw przez Jana Zamoyskiego.
Literatura polska przeżywała rozkwit. Mikołaj Rej tworzył dialogi o polityce, traktaty i żartobliwe wierszyki. Jan Kochanowski, uznawany za ojca poezji polskiej, pisał fraszki i treny. Andrzej Frycz Modrzewski stworzył dzieło polityczne "O poprawie Rzeczypospolitej".
Quote: "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?" - Jan Kochanowski, fragment "Pieśni XXV" (Księgi wtóre)
Oświata rozwijała się poprzez szkoły parafialne, protestanckie gimnazja humanistyczne oraz kolegia jezuickie. Założono uniwersytet w Wilnie (1579) i Akademię Zamojską.
Unia Lubelska, zawarta w 1569 roku, była kluczowym wydarzeniem w historii Polski i Litwy. Panowanie Zygmunta Augusta doprowadziło do zawarcia unii realnej między Polską a Litwą, tworząc Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Unia ta zmieniła dotychczasową unię personalną na realną, tworząc jedno państwo z wspólnym władcą, sejmem, polityką zagraniczną i monetą, zachowując jednocześnie odrębne urzędy, prawa i języki.
Vocabulary: Unia realna - połączenie dwóch państw w jeden organizm państwowy, z zachowaniem pewnej autonomii części składowych.
Skutki unii były dalekosiężne. Rzeczpospolita stała się państwem wielonarodowym, w którym żyli Polacy, Rusini, Niemcy, Litwini, Żydzi i inne narodowości. Istniały różne religie i wyznania, a szlachta była uprzywilejowana. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku nastąpił okres bezkrólewia, podczas którego konfederacje wojewódzkie dbały o porządek i sądy, a prymas Polski został zastępcą króla. Wprowadzono wolną elekcję jako sposób wyboru nowego władcy, a sejm uchwalił konfederację warszawską, gwarantującą tolerancję religijną.
Example: Konfederacja warszawska z 1573 roku była aktem prawnym gwarantującym swobodę wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej, co było wyjątkowe w ówczesnej Europie.
