Napaść III Rzeszy na Polskę

W sierpniu 1939 roku sytuacja w Europie zmierzała nieuchronnie ku wojnie. Polska od marca przygotowywała się do konfliktu z Niemcami, opracowując Plan operacyjny „Zachód", który zakładał walkę przy wsparciu Francji i Wielkiej Brytanii. Mimo militarnych przeciwwskazań zdecydowano się bronić całej liczącej 1987 km granicy, co znacząco osłabiło polskie siły.

Plan obrony przewidywał w razie niepowodzenia stopniowe wycofywanie się za linię rzek Narew-Bug-Wisła-San. W najgorszym przypadku planowano odwrót w kierunku granicy z Rumunią, gdzie oczekiwano pomocy sojuszników. Niestety, polskie dowództwo nie przewidziało konieczności walki na dwa fronty, przez co granicę wschodnią chroniło zaledwie 10% sił, głównie jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza.

Fatalne w skutkach okazało się również utrzymywanie szczegółów planu obrony w tajemnicy - dowódcy polskiej armii nie znali dokładnej koncepcji ani rozmieszczenia oddziałów rezerwowych. Pełną mobilizację ogłoszono dopiero 31 sierpnia 1939 roku, dzień przed atakiem.

Warto wiedzieć! Niemcy przeprowadzili szereg prowokacji granicznych, w tym słynny udawany atak na radiostację w Gliwicach, aby uzasadnić swoją agresję wobec Polski jako działanie obronne.

Bitwa Graniczna i kluczowe starcia września 1939

Pierwszą poważną bitwą wojny obronnej była Bitwa pod Mławą, gdzie starły się polska Armia „Modlin" i niemiecka 3 Armia. Mimo prób kontrataku, Polacy ponieśli klęskę. Niemcy szybko rozbili też Armię „Pomorze" w Borach Tucholskich, a główny atak przyjęła Armia „Łódź" gen. Juliusza Rómmla w bitwie pod Mokrą.

Na południu Niemcy przełamali polską obronę pod Pszczyną już 2 września, co umożliwiło im przekroczenie głównej linii obrony. Do legendy przeszły zmagania o wieżę spadochronową w Katowicach. W Bydgoszczy doszło do tzw. Krwawej Niedzieli, gdy polskie sądy polowe skazały na śmierć około 300 niemieckich dywersantów, a w odwecie Niemcy po wkroczeniu do miasta zamordowali około 1500 Polaków.

Bitwa nad Bzurą $9-22 września$ była największym starciem kampanii wrześniowej. Rozpoczęła się, gdy wojska gen. Kutrzeby próbowały przebić się do Warszawy. Mimo początkowych sukcesów, brak współdziałania polskich oddziałów pozwolił Niemcom ściągnąć posiłki i przechylić szalę zwycięstwa. Tylko nielicznym oddziałom udało się dotrzeć do stolicy przez Puszczę Kampinoską.

Bohaterską kartę zapisali obrońcy Wizny $8-10 września$, nazywanej „polskimi Termopilami", gdzie niewielkie siły pod dowództwem kpt. Władysława Raginisa stawiły opór niemieckiemu korpusowi pancernemu gen. Guderiana.

Zapamiętaj! Główne przyczyny porażki Polski to: przewaga technologiczna i liczebna Niemiec, brak pomocy zachodnich sojuszników, uderzenie Armii Czerwonej 17 września oraz problemy z koordynacją działań polskich oddziałów.

Kampania francuska i atak na kraje skandynawskie

Po pokonaniu Polski, Niemcy skierowali swoją uwagę na Europę Zachodnią i Skandynawię. 9 kwietnia 1940 roku wojska Hitlera zaatakowały Danię i Norwegię. Opanowanie Danii zajęło zaledwie jeden dzień, natomiast walki w Norwegii trwały aż dwa miesiące. W obronie Norwegów uczestniczyły oddziały francuskie, brytyjskie i polskie, a najcięższe walki toczyły się o strategiczny port w Narwiku.

Podbój krajów skandynawskich był dla Hitlera niezbędny z kilku powodów. Bazy w Norwegii umożliwiały kontrolę nad Morzem Północnym, a szwedzka ruda żelaza była kluczowa dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Dodatkowo niemieckie linie zaopatrzeniowe stawały się dzięki temu znacznie krótsze i bezpieczniejsze.

Po zakończeniu działań w Skandynawii, Hitler skierował swoją potęgę militarną na zachód. Opracowano plan "Fall Gelb" (Plan Żółty), który zakładał błyskawiczny atak na Francję, Belgię, Holandię i Luksemburg. Niemcy zastosowali taktykę wojny błyskawicznej (Blitzkrieg), wykorzystując pancerne oddziały szybkiego uderzenia wspierane przez lotnictwo.

Czy wiesz, że... W kampanii francuskiej Niemcy zastosowali nową taktykę - zamiast atakować bezpośrednio umocnienia Linii Maginota, przeszli przez uważane za nieprzejezdne dla czołgów Ardeny, co całkowicie zaskoczyło francuskie dowództwo.

Wojna na Bałkanach i bitwa o Anglię

Kampania bałkańska rozpoczęła się 28 października 1940 roku, gdy Włosi zaatakowali Grecję. Ku zaskoczeniu wszystkich ponieśli klęskę, a siły greckie zajęły nawet część Albanii. W marcu 1941 roku w Jugosławii doszło do wojskowego zamachu stanu, po którym nowy antyniemiecki rząd zerwał porozumienie z III Rzeszą.

6 kwietnia 1941 roku armia niemiecka wspierana przez sojuszników uderzyła na Jugosławię i Grecję. Oba kraje zostały błyskawicznie pokonane. Na terenach Jugosławii Niemcy utworzyli Niezależne Państwo Chorwackie kierowane przez nacjonalistów - ustaszy. Ostatnim etapem walk było zajęcie Krety przez niemieckich spadochroniarzy.

Równolegle do działań na Bałkanach toczyła się bitwa o Anglię $10 lipca - 31 października 1940$. Po pokonaniu Francji Hitler skierował swoją uwagę na Wielką Brytanię, rozpoczynając intensywne bombardowania wyspy. Do ataków na Wielką Brytanię Niemcy użyli około 1500 bombowców i 1000 myśliwców, podczas gdy RAF (Royal Air Force) dysponował tylko 800 myśliwcami.

Decydujące starcie nastąpiło 15 września 1940 roku, gdy brytyjscy lotnicy odparli atak niemal 500 niemieckich samolotów na Londyn. Klęska Luftwaffe w bitwie o Anglię była pierwszą poważną porażką Hitlera i uchroniła Wielką Brytanię przed inwazją.

Sukces Brytyjczyków wynikał z kilku czynników: znakomitej organizacji obrony przeciwlotniczej, sprawniejszego przemysłu lotniczego, pomocy materialnej ze Stanów Zjednoczonych, ale przede wszystkim z determinacji brytyjskiego społeczeństwa, które z każdym nalotem było coraz bardziej zdeterminowane do walki.

Ważne! Po porażce w bitwie o Anglię Hitler zdecydował się zmienić strategię i zaatakować Związek Radziecki. Plan "Barbarossa" został opracowany w grudniu 1940 roku, a decyzję przyspieszyło gromadzenie wojsk sowieckich przy granicy niemieckiej.

Ofensywa na Moskwę i przełom w wojnie

Ofensywa na Moskwę $30 września 1941 - 20 kwietnia 1942$ napotkała nieoczekiwane trudności. Warunki klimatyczne okazały się śmiertelnym wrogiem niemieckiej armii - najpierw deszczowa jesień zmieniła drogi w błotne pułapki, a później mroźna zima $do -40°C$ zdziesiątkowała nieprzygotowanych do takich warunków żołnierzy Wehrmachtu.

W listopadzie 1941 roku Niemcy skoncentrowali siły pancerne i ruszyli na Moskwę, jednak 6 grudnia 1941 roku Armia Czerwona pod dowództwem generała Gieorgija Żukowa rozpoczęła kontratak. Przegrana pod Moskwą była pierwszą dużą porażką niemieckich wojsk lądowych.

Jeszcze większym przełomem okazała się bitwa pod Stalingradem $17 lipca 1942 - 2 lutego 1943$. Hitler nakazał opracowanie planu "Fall Blau" $wariant błękitny$, który zakładał zdobycie Kaukazu i pól naftowych Baku. Grupa armii "A" miała opanować Kaukaz, a grupa armii "B" zdobyć Stalingrad. Po skoncentrowaniu sił Osi pod Stalingradem, Sowieci przeprowadzili potężną ofensywę "Uran", okrążając wojska niemieckie. 2 lutego 1943 roku feldmarszałek von Paulus skapitulował - do niewoli trafiło 90 tysięcy niemieckich żołnierzy.

Równolegle toczyła się wojna w Afryce. We wrześniu 1940 roku Włosi zaatakowali posiadłości brytyjskie z baz w Libii. Po początkowych niepowodzeniach Brytyjczyków, do Afryki przybył niemiecki korpus Afrika Korps pod dowództwem generała Erwina Rommla. Przełomem okazała się druga bitwa pod El-Alamein $23 października - 11 listopada 1942$, zakończona pełnym sukcesem aliantów. Operacja "Torch" - desant amerykańsko-brytyjski w Afryce Północnej z listopada 1942 roku - doprowadziła ostatecznie do wyparcia wojsk Osi z Afryki.

Bitwa o Atlantyk $1939-1945$ była najdłuższą kampanią wojny. Niemieckie U-Booty stosowały taktykę "wilczych stad", atakując konwoje alianckie. Przełom nastąpił w maju 1943 roku, gdy alianci wprowadzili nowe technologie: radary, sonary, samoloty patrolowe dalekiego zasięgu i lotniskowce eskortowe.

Fascynujące! W bitwie pod Stalingradem zużyto więcej amunicji niż w całej I wojnie światowej. Miasto zostało zniszczone w 99%, a nazwa Stalingrad stała się symbolem heroicznego oporu i punktem zwrotnym II wojny światowej.

Atak na Pearl Harbor i polityka rasowa Hitlera

7 grudnia 1941 roku Japończycy bez wypowiedzenia wojny zaatakowali amerykańską bazę wojskową Pearl Harbor na Hawajach. Ten niespodziewany atak zniszczył znaczną część floty USA na Pacyfiku. Prezydent Franklin Delano Roosevelt natychmiast wypowiedział wojnę Japonii, co wprowadziło Stany Zjednoczone do światowego konfliktu.

Ekspansja japońska na Pacyfiku napotkała pierwszy poważny opór w bitwie o Morze Koralowe $4-8 maja 1942$, która była pierwszą w historii bitwą powietrzno-morską, gdzie okręty obu flot nie spotkały się bezpośrednio. Przełomem okazała się bitwa pod Midway (4 czerwca 1942), w której Japonia straciła cztery lotniskowce, co znacząco osłabiło jej możliwości ofensywne.

W Europie Hitler wprowadzał swoją politykę rasową, opierającą się na przekonaniu o wyższości Germanów nad innymi grupami etnicznymi. Słowian, Żydów oraz Romów uważano za podludzi (niem. Untermenschen), których należało eksterminować lub zmusić do niewolniczej pracy. Do kategorii tej zaliczano również niepełnosprawnych, bezdomnych, homoseksualistów czy świadków Jehowy.

Na podbitych terenach wprowadzano "nowy porządek". Część krajów włączono bezpośrednio do III Rzeszy, inne podporządkowano jako protektoraty lub tereny okupowane. W Europie Zachodniej i Skandynawii okupacja była stosunkowo łagodniejsza, co sprzyjało kolaboracji, której symbolami stali się Vidkun Quisling w Norwegii czy Philippe Pétain we Francji.

Uwaga! W Europie Wschodniej niemiecka okupacja miała charakter wyjątkowo brutalny. Generalny Plan Wschodni zakładał wymordowanie wszystkich Żydów i większości Słowian z terenów na zachód od Uralu, a pozostałych planowano przesiedlić poza Europę.

Okupacja Europy Wschodniej i ruch oporu

Narody Europy Wschodniej doświadczyły najokrutniejszego wymiaru niemieckiej okupacji. Hitlerowcy planowali wymordować lub wysiedlić mieszkającą tam ludność słowiańską. Specjalne grupy operacyjne Einsatzgruppen miały za zadanie eliminować osoby uznane za niepożądane - głównie przedstawicieli elit, Żydów i komunistów.

Na terenach takich jak Ukraina, Białoruś czy państwa bałtyckie sytuacja była szczególnie skomplikowana. Narody te, wcześniej znajdujące się pod władzą Stalina, początkowo postrzegały Niemców jako wyzwolicieli. Z ukraińskich nacjonalistów utworzono Dywizję SS Galizien, na Białorusi powstały Legiony Wschodnie, Kozacy utworzyli korpus kawalerii, a w państwach bałtyckich formowano jednostki Waffen SS skierowane do walki na froncie wschodnim.

W odpowiedzi na niemieckie represje rozwinął się ruch oporu. Grupy walczące z okupantem zajmowały się wywiadem, sabotażem oraz antyniemiecką propagandą. W Polsce i Jugosławii ruch oporu miał charakter masowy, podczas gdy w Norwegii czy Holandii był bardziej elitarny. We Francji działało Résistance podporządkowane londyńskiemu Komitetowi Wolnej Francji, a także partyzantka komunistyczna. Po lądowaniu aliantów Francuzi masowo tworzyli oddziały zbrojne i w 1944 roku samodzielnie wyzwolili Paryż.

Najtragiczniejszym aspektem niemieckiej okupacji była zagłada Żydów. Od grudnia 1939 roku wszystkim Żydom nakazano nosić na ubraniach żółtą gwiazdę Dawida. Konfiskowano ich majątek, wprowadzano nakaz pracy dla mężczyzn i przesiedlano do gett. Działalność Einsatzgruppen doprowadziła do masowych mordów, m.in. w Ponarach koło Wilna (60 tys. ofiar), pod Rygą (38 tys. ofiar) czy w Babim Jarze koło Kijowa (33 tys. ofiar).

Pamiętaj! Mimo ryzyka utraty życia, wielu Europejczyków pomagało Żydom. W Polsce działała Rada Pomocy Żydom "Żegota", a Irena Sendlerowa wyprowadziła z warszawskiego getta około 2500 żydowskich dzieci.

Zagłada i pomoc Żydom

20 stycznia 1942 roku w Wannsee pod Berlinem odbyła się konferencja, podczas której najwyżsi rangą niemieccy urzędnicy pod przewodnictwem Reinharda Heydricha podjęli decyzję o "ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej". Plan przeprowadzenia ludobójstwa przygotowało biuro kierowane przez Adolfa Eichmanna, który został szefem sekcji żydowskiej w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy.

Niemcy stworzyli system obozów zagłady, w których masowo mordowano Żydów w komorach gazowych przy użyciu cyklonu B lub spalin. Główne "fabryki śmierci" znajdowały się w Chełmnie $działający od grudnia 1941$, Sobiborze, Bełżcu i Treblince $wszystkie do 1943 roku$. Funkcje obozów koncentracyjnych i zagłady pełniły Auschwitz-Birkenau i Majdanek. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa akcja zagłady nosiła kryptonim "Reinhardt". W wyniku Holokaustu $hebr. Szoa - zagłada$ zginęło około 6 milionów europejskich Żydów.

Żydzi nie pozostali bierni wobec zagłady. Największym zbrojnym oporem było powstanie w getcie warszawskim $19 kwietnia - 16 maja 1943$, kierowane przez Żydowską Organizację Bojową (ŻOB) pod dowództwem Mordechaja Anielewicza oraz Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW) Pawła Frenkla. Do zbrojnych zrywów doszło także w getcie w Białymstoku i innych miastach, a także w obozach zagłady.

Wielu ludzi z narażeniem życia pomagało Żydom. W Polsce działała Rada Pomocy Żydom "Żegota", a Irena Sendlerowa wyprowadziła z getta około 2500 dzieci. Pomocy udzielali polscy duchowni, zakonnicy i zakonnice. Na Węgrzech działał dyplomata Raul Wallenberg, na Litwie konsul japoński Chiune Sugihara, a w Niemczech przedsiębiorca i członek NSDAP Oskar Schindler, który ocalił około 1000 osób.

Szokujące! Za ukrywanie Żydów na terenach okupowanych przez Niemcy groziła kara śmierci. Mimo to tysiące ludzi ryzykowało życie, by ratować niewinnych. Rodzina Ulmów z Markowej zapłaciła najwyższą cenę - Niemcy zamordowali rodziców i ich siedmioro dzieci za ukrywanie żydowskich sąsiadów.

Wielka koalicja antyhitlerowska

W marcu 1941 roku amerykański Kongres przyjął ustawę Lend-Lease Act, dzięki której prezydent Roosevelt mógł przekazywać sprzęt wojenny państwom walczącym przeciwko III Rzeszy. Stany Zjednoczone stały się, według słów prezydenta, "arsenałem demokracji".

14 sierpnia 1941 roku Roosevelt i Churchill podpisali na pokładzie brytyjskiego pancernika Kartę Atlantycką - ośmiopunktową deklarację określającą cele polityczne obu państw w walce z III Rzeszą oraz wizję powojennego świata. Dokument ten podpisało później 46 państw, w tym Polska i ZSRS.

Kluczowym momentem w budowaniu koalicji była konferencja w Teheranie $28 listopada - 1 grudnia 1943$, gdzie po raz pierwszy spotkała się "Wielka Trójka" - Stalin, Roosevelt i Churchill. Podjęto tam decyzje o podziale Niemiec na strefy wpływów, utworzeniu linii Curzona jako granicy między Polską a ZSRS, przywróceniu niepodległości Austrii oraz utworzeniu drugiego frontu we Francji.

Na froncie wschodnim przełomem okazała się bitwa na Łuku Kurskim $5 lipca - 23 sierpnia 1943$, największe starcie pancerne w historii. Zwycięstwo Armii Czerwonej zapoczątkowało serię sowieckich ofensyw. W ramach operacji "Bagration" (rozpoczętej 22 lipca 1944) rozbito niemieckie siły na Białorusi, a następnie Armia Czerwona wkroczyła na Bałkany, zmuszając do zmiany frontu Rumunię i Bułgarię.

Alianci w lipcu 1943 roku wylądowali na Sycylii, co doprowadziło do przewrotu politycznego we Włoszech i aresztowania Mussoliniego. Najcięższe walki we Włoszech toczyły się w rejonie Linii Gustawa, gdzie w maju 1944 roku polski 2. Korpus PSZ zdobył wzgórze Monte Cassino, otwierając drogę do Rzymu.

Warto wiedzieć! W ramach konferencji kairskiej w listopadzie 1943 roku Churchill, Roosevelt, Czang Kaj-szek i de Gaulle ustalili, że Chiny po wojnie odzyskają Mandżurię, Tajwan i Peskadory, a Korea stanie się niepodległa.

Utworzenie drugiego frontu i koniec wojny

6 czerwca 1944 roku rozpoczęło się lądowanie aliantów w Normandii (operacja "Overlord") pod dowództwem generała Dwighta Eisenhowera. Hitler spodziewał się ataku w okolicach Calais, więc desant w Normandii był dla Niemców zaskoczeniem. Po przełamaniu nabrzeżnych fortyfikacji, alianci stopniowo przełamywali niemiecką obronę.

Podczas konferencji jałtańskiej $4-11 lutego 1945$ ustalono, że Niemcy zostaną podzielone na cztery strefy okupacyjne (USA, Wielka Brytania, ZSRS, Francja), zapłacą 20 miliardów dolarów reparacji wojennych, a hitlerowscy zbrodniarze zostaną osądzeni. Polskie Kresy Wschodnie miały przypaść ZSRS, a w zamian Polska miała otrzymać tereny kosztem Niemiec.

Koniec wojny w Europie zbliżał się nieuchronnie. Po nieudanej niemieckiej ofensywie w Ardenach (grudzień 1944) i ponownym ataku aliantów, którzy zdobyli Nadrenię i sforsowali Ren, Armia Czerwona rozpoczęła wielką ofensywę na froncie wschodnim. Walki o Berlin $26 kwietnia - 2 maja 1945$ zakończyły się samobójstwem Hitlera $30 kwietnia$ i kapitulacją Niemiec. Akt bezwarunkowej kapitulacji podpisano 7 maja, a powtórzono ceremonię 8 maja 1945 roku - to oficjalny koniec II wojny światowej w Europie.

Na Pacyfiku Amerykanie stosowali taktykę "żabich skoków", opanowując strategiczne wyspy i wykorzystując je jako bazy do kolejnych ataków. Japończycy bronili się zaciekle, stosując m.in. samobójcze ataki kamikaze. Po zdobyciu wysp Iwo Jima i Okinawa, prezydent Truman zdecydował o użyciu broni atomowej.

6 sierpnia 1945 roku zrzucono bombę "Little Boy" na Hiroszimę, a 9 sierpnia bombę "Fat Man" na Nagasaki. 2 września 1945 roku na pokładzie pancernika "Missouri" Japonia podpisała akt kapitulacji - to oficjalny koniec II wojny światowej.

Przerażające, ale prawdziwe! Bomby atomowe zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki zabiły natychmiast około 200 000 ludzi, a dziesiątki tysięcy zmarły później w wyniku chorób popromiennych. Była to jedyna w historii sytuacja użycia broni jądrowej w konflikcie zbrojnym.