Sytuacja w krajach bloku wschodniego

W państwach bloku wschodniego proces przejmowania pełni władzy przez komunistów przebiegał stopniowo. Początkowo tworzono rządy koalicyjne, ale komuniści systematycznie eliminowali rywali politycznych, wykorzystując aparat władzy i stosując terror. Pełnię władzy zapewniali sobie poprzez sfałszowane wybory.

Highlight: Taktyka "salami", stosowana m.in. na Węgrzech, polegała na stopniowym eliminowaniu przeciwników politycznych, "odkrawając" ich jak plasterki salami.

Następował proces sowietyzacji państw bloku wschodniego, który prowadził do budowy tzw. demokracji ludowej. Główne elementy tego procesu obejmowały:

1. Wprowadzenie jednopartyjnego systemu politycznego.
2. Likwidację prywatnej własności środków produkcji poprzez reformę rolną i nacjonalizację przemysłu.
3. Wprowadzenie gospodarki centralnie zarządzanej.
4. Dążenie do budowy społeczeństwa bezklasowego.
5. Dominację ideologii komunistycznej we wszystkich sferach życia.

Vocabulary: Nacjonalizacja to przejęcie przez państwo prywatnych przedsiębiorstw i majątków.

Dla utrwalenia sowieckiej dominacji w bloku wschodnim podjęto szereg działań na arenie międzynarodowej:

1. Utworzenie Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych w 1947 r.
2. Powołanie Ruchu Obrońców Pokoju, działającego w latach 1948-1949.
3. Ogłoszenie Apelu sztokholmskiego, będącego odezwą do narodów świata.
4. Utworzenie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej $RWPG$ 25 stycznia 1949 r.

Definition: RWPG była organizacją gospodarczą skupiającą kraje bloku wschodniego, mającą na celu koordynację ich polityki ekonomicznej i przeciwstawienie się planowi Marshalla.

Te działania miały na celu wzmocnienie spójności bloku wschodniego i przeciwstawienie się wpływom Zachodu, utrwalając tym samym podział Europy na dwa przeciwstawne obozy polityczno-gospodarcze.

Powstanie bloku wschodniego

Blok wschodni ukształtował się w wyniku podziału Europy na strefy wpływów po II wojnie światowej. Związek Radziecki rozszerzył swoją kontrolę na kraje Europy Środkowo-Wschodniej, tworząc tzw. sowiecką strefę wpływów. Do ZSRR wcielono państwa bałtyckie: Litwę, Łotwę i Estonię. Finlandia zachowała demokrację i gospodarkę wolnorynkową, ale jej polityka zagraniczna była zależna od ZSRR, co określano mianem finlandyzacji.

Definicja: Finlandyzacja to termin oznaczający sytuację, w której państwo zachowuje formalną niezależność, ale dostosowuje swoją politykę zagraniczną do interesów silniejszego sąsiada.

Granica sowieckiej strefy wpływów na zachodzie, znana jako "żelazna kurtyna", przebiegała wzdłuż zachodnich granic NRD, Czechosłowacji, Węgier i Jugosławii.

Highlight: "Żelazna kurtyna" stała się symbolem podziału Europy na blok wschodni i zachodni podczas zimnej wojny.

Okres powojenny charakteryzował się masowymi migracjami ludności, związanymi ze zmianami granic i dążeniem do utworzenia państw jednolitych narodowościowo. Kluczowym procesem była repatriacja, czyli zorganizowana przez władze akcja przesiedlenia do kraju obywateli, którzy w wyniku zmian granic lub działań wojennych znaleźli się na terytorium innych państw.

Vocabulary: Reemigracja to powrót do kraju osób, które wcześniej z niego wyemigrowały.

W państwach bloku wschodniego proces przejmowania władzy przez komunistów przebiegał różnie:

1. Albania: Komuniści pod przywództwem Envera Hoxhy przejęli władzę bez wsparcia sowieckiego.
2. Bułgaria: Władzę objął Front Ojczyźniany po zajęciu kraju przez Armię Czerwoną.
3. Czechosłowacja: Komuniści przejęli władzę po ustąpieniu Edvarda Beneša.
4. Jugosławia: Kraj wyzwolili partyzanci komunistyczni pod wodzą Josipa Broz-Tity. Początkowo ściśle współpracowała z ZSRR, ale później wystąpiła z bloku wschodniego.
5. NRD: Utworzona w 1949 r. z sowieckiej strefy okupacyjnej Niemiec.
6. Polska: Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną władzę przejęli komuniści, tworząc Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego $PKWN$.
7. Rumunia: Komuniści przejęli władzę w wyniku sfałszowanych wyborów.
8. Węgry: Po zajęciu przez Armię Czerwoną utworzono rząd koalicyjny, a komuniści stopniowo eliminowali przeciwników.

Example: W Polsce PKWN stał się narzędziem komunistów do przejęcia władzy, marginalizując rząd emigracyjny i podziemie niepodległościowe.