Starożytność, obejmująca dorobek kulturowy społeczności Bliskiego Wschodu i basenu Morza Śródziemnego, stanowi fundamentalny okres w rozwoju ludzkiej cywilizacji. Charakterystyka epoki starożytności i Biblii ukazuje złożoność i bogactwo tego okresu historycznego.

Definicja: Starożytność klasyczna (antyk) odnosi się do kultury grecko-rzymskiej, gdzie łacińskie słowo "antiquus" oznacza "dawny".

Okres VIII-V w. p.n.e. przyniósł rozwój miast-państw, takich jak Ateny i Sparta, oraz narodziny demokracji. W tym czasie powstały również wielkie eposy Homera - Iliada i Odyseja, a także rozwinął się teatr. Szczytowy okres przypadł na V-IV w. p.n.e., kiedy to rozkwitła demokracja ateńska pod rządami Peryklesa.

Epoka hellenistyczna, rozpoczęta po śmierci Aleksandra Wielkiego, przyniosła zderzenie kultur i ekspansję Rzymu. Założenie Rzymu w 753 r. p.n.e. zapoczątkowało rozwój potęgi, która ostatecznie przekształciła się w cesarstwo. Istotnym elementem epoki jest Biblia, której księgi powstawały przez półtora tysiąca lat, przyczyniając się do zastąpienia politeizmu monoteizmem.

Kluczowe pojęcia: Antropocentryzm stawia człowieka w centrum rzeczywistości, podczas gdy topos reprezentuje utrwalone w kulturze motywy i archetypy.

Starogrecka i rzymska filozofia kluczowe postacie wywarły ogromny wpływ na rozwój myśli ludzkiej. Heraklit głosił, że wszystko znajduje się w ciągłym ruchu (panta rhei), podczas gdy Demokryt rozwinął materializm.

Ważne: Sokrates wprowadził zasadę "wiem, że nic nie wiem" i przekonanie o stałości zasad moralnych, podczas gdy Platon rozwinął idealizm filozoficzny.

Filozoficzne szkoły w starożytnym Rzymie reprezentowały różne podejścia do życia i szczęścia. Stoicy, pod przewodnictwem Zenona z Kition, głosili potrzebę akceptacji praw natury i kierowania się rozumem. Epikurejczycy natomiast koncentrowali się na osiąganiu szczęścia poprzez życie cnotliwe i wolne od cierpień.

Cynicy odrzucali normy społeczne, podkreślając znaczenie jednostki, podczas gdy sceptycy kwestionowali możliwość poznania rzeczywistości. Sofiści z kolei negowali istnienie prawd obiektywnych.

Przykład: Arystotelesowska koncepcja "złotego środka" zaleca unikanie skrajności jako drogę do dobrego życia.

Antyczny ideał piękna opierał się na harmonii, równowadze i naśladowaniu natury (mimesis). Sztuka grecka i rzymska, choć powiązane, rozwinęły własne charakterystyczne cechy.

Grecja słynęła z:

• Świątyń zdobionych płaskorzeźbami i kolumnami
• Trzech porządków architektonicznych: doryckiego, jońskiego i korynckiego
• Kamiennych teatrów
• Kontrapostu w rzeźbie
• Ceramiki z czarno- i czerwonofigurowym malarstwem

Przykład: Rzymska architektura wprowadzała innowacyjne rozwiązania, takie jak łuki, kopuły i arkady, które umożliwiły wznoszenie monumentalnych budowli.

Sztuka rzymska charakteryzowała się:

• Zaawansowaną inżynierią (mosty, akwedukty)
• Realizmem w rzeźbie portretowej
• Bogatymi dekoracjami wnętrz (freski, mozaiki)
• Praktycznym podejściem do architektury miejskiej

Teatr grecki, wywodzący się z uroczystości ku czci Dionizosa, rozwinął trzy główne gatunki dramatyczne: tragedię, komedię i dramat satyrowy.

Definicja: Katharsis to oczyszczenie emocjonalne, którego doświadczał widz podczas oglądania tragedii, poprzez przeżywanie litości i trwogi.

Literatura antyczna stworzyła trwałe wzorce osobowe:

• Heros (jak Achilles) - nieustraszony i honorowy wojownik
• Buntownik (jak Prometeusz) - przeciwstawiający się nawet bogom
• Tułacz (jak Odyseusz) - wytrwały podróżnik szukający drogi do domu
• Bohater tragiczny - postać uwikłana w nierozwiązywalny konflikt moralny

Ważne: Zasada decorum wymagała dostosowania stylu do treści utworu, podczas gdy mimesis zapewniała realistyczne przedstawienie postaci i wydarzeń.

Mitologia grecka stanowi fundamentalny element kultury antycznej, przedstawiający złożony system wierzeń i opowieści o bogach, herosach oraz legendarnych wydarzeniach.

Definicja: Mit to święta opowieść przekazywana początkowo ustnie, wyjaśniająca powstanie świata, zjawiska przyrodnicze oraz relacje między bogami a ludźmi.

Funkcje mitów można podzielić na trzy główne kategorie. Funkcja poznawcza, reprezentowana przez takie opowieści jak mit o Demeter i Korze, pomaga zrozumieć zjawiska naturalne i oswaja ludzkie lęki. Funkcja światopoglądowa, widoczna w micie o Prometeuszu, kształtuje normy społeczne i wzorce zachowań. Funkcja sakralna, obecna na przykład w micie o narodzinach Wenus, systematyzuje wierzenia i określa sposoby oddawania czci bogom.

W mitologii greckiej wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów mitów. Mity kosmogeniczne opisują powstanie świata, jak historia o narodzinach świata z Chaosu. Mity antropogeniczne, takie jak opowieść o Prometeuszu, tłumaczą pochodzenie człowieka. Mity genealogiczne przedstawiają historie rodów, czego przykładem jest mit o królu Edypie. Mity teogoniczne opowiadają o narodzinach bogów, jak historia Ateny, a heroiczne opisują czyny wielkich bohaterów, jak dwanaście prac Heraklesa.

Panteon grecki tworzył złożoną hierarchię bóstw, gdzie każde posiadało określone kompetencje i atrybuty. Zeus, najwyższy władca, dzierżył piorun jako symbol swojej władzy nad niebem i ziemią. Jego bracia, Posejdon z trójzębem i Hades z berłem, władali odpowiednio morzami i podziemnym światem.

Przykład: Apollo, syn Zeusa, patronował sztuce i przepowiedniom, a jego atrybutami były lira i wieniec laurowy. Jego siostra bliźniaczka Artemida, z łukiem i strzałami, opiekowała się łowami i dziewicami.

Boginie również odgrywały kluczowe role w panteonie. Atena, która według mitu wyskoczyła z głowy Zeusa, reprezentowała mądrość i strategiczną wojnę, nosząc włócznię i tarczę z głową Meduzy. Afrodyta, bogini miłości i piękna, kojarzona była z różą i gołębiem. Demeter, odpowiedzialna za urodzaj i rolnictwo, nosiła wieniec z kłosów.

Każde bóstwo miało swoje specyficzne funkcje w życiu starożytnych Greków. Hermes pełnił rolę posłańca bogów i opiekuna podróżnych, Hefajstos był boskim kowalem, a Dionizos patronował winnej latorośli i uroczystościom.

starogrecka i rzymska filozofia kluczowe postacie wywarły ogromny wpływ na rozwój języka i kultury europejskiej. Szczególnie widoczne jest to w mitologizmach - wyrażeniach pochodzących z mitologii, które na stałe weszły do języka codziennego.

Słownictwo: Mitologizmy to wyrażenia, które choć pochodzą z mitologii, używane są powszechnie w znaczeniu przenośnym, wzbogacając współczesny język.

Wiele popularnych powiedzeń ma swoje korzenie w mitologii. "Pięta Achillesa" symbolizuje słaby punkt, nawiązując do historii największego greckiego wojownika. "Syzyfowa praca" oznacza bezowocny wysiłek, przypominając o karze Syzyfa. "Nić Ariadny" reprezentuje sposób wyjścia z trudnej sytuacji, odwołując się do mitu o Tezeuszu i Minotaurze.

charakterystyka epoki starożytności i Biblii znajduje odzwierciedlenie w takich wyrażeniach jak "koń trojański" (oznaczający podstęp) czy "odyseja" (symbolizująca długą wędrówkę). Te mitologiczne odniesienia pokazują, jak głęboko mitologia zakorzeniła się w naszej kulturze i języku.

Iliada Homera stanowi jeden z najważniejszych utworów literatury światowej, reprezentujący gatunek eposu heroicznego. Napisana heksametrem, opowiada o wydarzeniach z wojny trojańskiej, koncentrując się na gniewie Achillesa.

Highlight: Iliada wyróżnia się charakterystycznymi cechami eposu: rozpoczyna się inwokacją do muzy, zawiera elementy nadprzyrodzone, przedstawia losy bohaterów na tle wielkich wydarzeń historycznych.

filozoficzne szkoły w starożytnym Rzymie często odwoływały się do treści Iliady jako źródła mądrości i wzorców moralnych. Utwór składa się z 24 pieśni i charakteryzuje się złożoną kompozycją, gdzie przeplatają się wątki ludzkie i boskie. Narracja prowadzona jest przez wszechwiedzącego narratora, który obiektywnie przedstawia wydarzenia.

Styl Iliady cechuje się użyciem stałych epitetów, rozbudowanych porównań i szczegółowych opisów. Akcja, choć dynamiczna, zawiera momenty retardacji, które budują napięcie i pozwalają na głębszą refleksję nad przedstawionymi wydarzeniami.

Najważniejsi bohaterowie Iliady reprezentują różnorodne cechy charakteru i wartości starożytnego świata. Każda z postaci wnosi do epopei własną historię i symbolikę, tworząc złożoną sieć relacji i konfliktów, które napędzają akcję utworu.

Achilles, największy z greckich herosów, uosabia ideał wojownika starożytności. Jako syn bogini Tetydy i śmiertelnika Peleusa, otrzymał nadludzką siłę i niemal całkowitą nieśmiertelność poprzez zanurzenie w wodach Styksu. Jego jedynym słabym punktem pozostała pięta, za którą trzymała go matka podczas rytualnego zanurzenia. Ta postać reprezentuje złożoność ludzkiej natury - łączy w sobie szlachetność i okrucieństwo, odwagę i pychę.

Definicja: Heros w mitologii greckiej to półbóg - potomek boga i człowieka, obdarzony nadludzkimi zdolnościami i siłą.

Hektor i Parys, synowie króla Priama, stanowią przeciwstawne przykłady trojańskiego rycerstwa. Hektor uosabia ideał odpowiedzialnego wojownika i przywódcy - jest oddanym mężem, ojcem i obrońcą miasta. Parys natomiast reprezentuje lekkomyślność i egoizm - jego porwanie Heleny doprowadza do wojny trojańskiej.

Zeus, najwyższy z bogów olimpijskich, pełni rolę arbitra w konflikcie, początkowo zachowując neutralność. Jego działania pokazują, jak bogowie wpływali na losy śmiertelników, jednocześnie realizując własne zamiary i ambicje.

Postacie Iliady reprezentują uniwersalne wartości i konflikty moralne, które pozostają aktualne do dziś. Ich historie stanowią podstawę wielu późniejszych dzieł literatury i sztuki, wpływając na rozwój kultury europejskiej.

Przykład: Określenie "pięta Achillesa" weszło do języka potocznego jako synonim słabego punktu, nawiązując do jedynego miejsca, w które można było zranić wielkiego wojownika.

Konflikt między honorem a obowiązkiem, reprezentowany przez postawę Achillesa, który wybiera krótkie życie pełne chwały zamiast długiego życia w zapomnieniu, stanowi jeden z głównych tematów epopei. Jego wybór ilustruje starożytne pojmowanie heroizmu i sławy.

Postać Hektora symbolizuje tragizm wojny - mimo że jest szlachetnym i prawym człowiekiem, musi zginąć z ręki Achillesa. Jego śmierć pokazuje, że w konflikcie zbrojnym cierpią również ci, którzy na to nie zasługują.

Wskazówka: Bohaterowie Iliady często występują w parach kontrastowych, np. rozwaga Hektora przeciwstawiona jest lekkomyślności Parysa, co pozwala lepiej zrozumieć ich charaktery i motywacje.