Alternatywny zapis:

jakie zajmuje w niej człowiek. I I Filozofowie Heraklit pierwszą zasadą jest ogień wszystko znajduje się w ciągłym ruchu (panta rhei) Demokryt materializm - jedynym rzeczywistym rodzajem bytu jest materia Sokrates zasady moralne są stałe mądrość można znaleźć w głębi duszy », wiem, że nic nie wiem" Arystoteles świat nie jest ani wyłącznie materialny ani wyłącznie duchowy złoty środek (popadanie w skrajności to zło) Platon idealizm (rzeczywistość jest niedoskonałym odwzorowaniem świata idei) władza powinna być w rękach filozofów obdarzonych mądrością Szkoły filozoficzne Stolcy (Zenon z Kition) Epikurejczycy (Epikur) ■ ludzie nie mają wpływu na bieg wydarzeń, zaakceptowanie praw natury człowiek powinien kierować się rozumem, a nie emocjami cnota to najwyższe dobro, zapewnia szczęście stoicki spokój to dystans wobec wyroków losu ■ celem życia jest szczęście życie szczęśliwe to życie cnotliwe, pozbawione cierpień należy korzystać z każdej chwili (carpe diem) ludzie nie powinni bać się śmierci Hedoniści najwyższym dobrem i celem są przyjemności ważna jest teraźniejszość Sceptycy nie wiemy jaka jest naprawdę rzeczywistość, dlatego powinniśmy powstrzymać się od wydawania sądów Cynicy odrzucenie wszystkich norm społecznych, ponieważ nie ma społeczeństwa są tylko indywidualne jednostki Sofiści prawdy obiektywne nie istnieją Sztuka Antyczny ideał piękna: oszczędność środków wyrazu - doskonałe proporcje - harmonia, równowaga - rytmiczność, symetria - mimesis, czyli naśladowanie natury i rzeczywistości GRECIA + świątynie ku czci bóstw zdobione płaskorzeźbami, polichromiami, kolumnami + porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki + kamienne teatry + kontrapost - przedstawianie sylwetki w naturalnej pozie (ugięta noga itp.) + kanon (wzorzec) określający idealne proporcje postaci ludzkiej, budowli, melodii + piękno wypływające z idealnej harmonii + ceramika dekorowana malarstwem czarno i czerwono figurowym RZYM + skomplikowane budowle: mosty, akwedukty, amfiteatry, bazyliki, systemy kanalizacyjne i brukowane ulice (uporządkowana struktura miasta) + charakterystyczne elementy architektoniczne: łuki (triumfalne), kopuły, arkady (szeregi kolumn wspierających konstrukcję) + realizm w rzeźbach przedstawiających ludzi + kopiowanie rzeźb greckich + ozdabianie wnętrz freskami i mozaikami (np. Pompeje) przedstawiającymi różne sceny np. sportowe, mitologiczne itp. Teatr Teatr Grecki narodził się z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa (Boga płodności i wina). W czasie Wielkich Dionizji urządzano procesje, mężczyźni, którzy w nich uczestniczyli śpiewali pieśni (dytyramby). Teatry były budowane w naturalnych zagłębieniach terenu. Obok chóru występowało do 3 aktorów. Aktorzy (wyłącznie mężczyźni) występowali w kostiumach, powstawały różne gatunki dramatyczne: - dramat satyrowy - wątki mitologiczne - komedia - zabawne scenki obyczajowe - tragedia - losy wybitnych postaci (władców, tytanów), obciążonych fatum, zmuszonych do dokonania wyboru między równorzędnymi racjami (konflikt tragiczny), nie mogli uniknąć przeznaczenia, co stawało się źródłem tragizmu. Widz miał doznać katharsis, czyli oczyszczenia z odczucia litości i trwogi. Literatura + mimesis - dzieło obrazuje rzeczywistość, przedstawia prawdopodobnego bohatera, z którym odbiorca może się utożsamić + decorum - stosowność, czyli odpowiedniość formy i stylu (języka) dzieła do treści + podporządkowanie funkcjom - odbiorca najczęściej znał treść dzieła, dzięki czemu mógł się skupić na przeżywaniu emocji + proporcjonalność - harmonia elementów, umiar, przemyślana kompozycja utworu np. podział na trzy części Wzorce osobowe Heros - nieustraszony, honorowy, bezkompromisowy, biegły w rzemiośle żołnierskim, mający posłuch wśród podwładnych (Achilles, Hektor) Buntownik - łamie nawet reguły ustanowione przez Bogów, odważny, skłonny do poświęcenia w imię wyznawanych racji (Prometeusz) Tułacz (podróżnik, homo viator) - konsekwentny i uparty w poszukiwaniu drogi powrotnej, dzielny, mężnie radzący sobie z trudnościami, otwarty na świat, sprytny, zaradny, polega głównie na sobie (Odyseusz, Eneasz) Bohater tragiczny - stoi przed koniecznością dokonania wyboru między równorzędnymi racjami w sytuacji, gdy każdy wybór przyniesie złe skutki, jego losem kieruje fatum, skazany na klęskę, obciążony winą tragiczną, błędnie rozpoznaje własną sytuację co prowadzi do katastrofy. Mitologia Jan Parandowski Mit - to opowieść o bogach, herosach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, porządkująca wierzenia dawnej społeczności, pierwotnie była przekazywana ustnie, pomagała zrozumieć, w jaki sposób powstał świat i człowiek, kim są Bogowie, tłumaczyła zjawiska przyrodnicze. FUNKCJE MITOW + Poznawcza (np. mit o Demeter i Korze): - tłumaczą zjawiska przyrodnicze - oswajają lęki – objaśniają świat + Światopoglądowa (mit o Prometeuszu): - kształtują pogląd na świat - pokazują wzorce zachowań - określają normy życia społecznego + Sakralna (mit o narodzinach Wenus): - systematyzują wierzenia - określają kompetencje bogów i sposoby oddawania im czci RODZAJE MITOW + Kosmogeniczne - o powstaniu świata, np. mit o narodzinach świata z Chaosu + Antropogeniczne - o stworzeniu człowieka np. mit o Prometeuszu + Genealogiczne - o rodach np. mit o królu Edypie i rodzie Labdakidów + Teogoniczne - o narodzinach bogów np. mit o Atenie + Heroiczne - o czynach sławnych herosów i bohaterów np. o Heraklesie Mit o powstaniu swiata Pierwsi bogowie powstali z chaosu - Uranos (niebo) i Gaja (ziemia). Ich potomkami byli tytani, cyklopi i sturęcy, ale byli tak odrażający, że Uranos strącił ich wszystkich do Tartaru (z wyjątkiem Kronosa). Demeter Zeus T Persephone Athena Ouranos Mit o Prometeuszu O tułaczce Odyseusza O Orfeuszu i Eurydyce O Heraklesie O Jazonie i Medei O Dedalu i Ikarze O Demeter i Persefonie Mit o Syzyfie Mit o Narcyzie Ares Kronos Hera Gaia Rheia Poseidon Eileithyia Aphrodite Apollon Artemis 12 prac Heraklesa /Zdobycie skóry lwa nemejskiego 2. Zabicie Hydry lernejskiej Hebe 3. Sprowadzenie do Myken łani centyjskiej 4. Zabicie dzika z Erymantu 5. Oczyszczenie stajni Augiasza 6. Przepędzenie ptaków spod Stymfatos Haides Hestia Hermes Dionysos 7. Przyprowadzenie byka kreteńskiego 8. Schwytanie czterech klaczy Diomedesa 9. Zdobycie pasa Hipolity 10. Sprowadzenie wołów Geryona II. Zdobycie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd 12. Sprowadzenie psa Cerbera z piekieł Bogowie, specjalnosci i ich atrbaty Zeug władca bogów, pan nieba i ziemi - plorun Posejdon - brat Zeusa, władca mórz i oceanów - trójząb Hadec - brat zeusa władca podziemi - berło Apollo - syn Zeusa, bóg poezji, muzyki, wróżbiarstwa opiekun muz - lira, wieniec laurowy Artemida - córka Zeusa, bliźniacza siostra Apolla, patronka łowów, opiekunka dziewic - luk I strzały Alena - córka Zeusa (wyskoczyła z jego rozłupanej głowy), bogini mądrości i słusznej wojny - włócznia, hełm, tarcza z głową meduzy i sowa Alrodytu - zrodzona z morskiej piany, bogini miłości i piękna - róża, mirt, gołąb Demeter - siostra Zeusa, matka Persefony, bogini urodzaju, patronka rolnictwa - wieniec z kłosów, narcyz, mak, żuraw Persefona - córka Demeter i Zeusa, małżonka Hadesa - kłos, owoc granatu Dionizoc - bóg winnej latorośli i urodzaju - wino Eroe - bóg miłości - łuk i strzały nike - bogini zwycięstwa - skrzydła Hermes - syn Zeusa, posłaniec bogów, opiekun podróżnych, kupców i złodziei - kaduceusz, sandały ze skrzydłami Hera - siostra i żona Zeusa, patronka małżeństwa oraz macierzyństwa - owoc granatu, lilia, paw Hestia - siostra Zeusa, patronka domowego ogniska - pochodnia, ognisko Area - syn Zeusa, bóg wojny, zażartej walki, zniszczenia - miecz, zbroja Hefajstos - syn Zeusa, boski kowal pracujący we wnętrzu Etny, gdzie kuł pioruny dla Zeusa, bóg ognia - mlot, kowadło MITOLOGIZMY To wyrazy, sformułowania i związki frazeologiczne pochodzące z mitologii, używane w znaczeniu przenośnym. pięta Achillesa - słaby, czuły punkt + syzyfowa praca - praca bez końca + męki Tantala - udręka polegająca na niemożności zaspokojenia swoich potrzeb + nić Ariadny sposób na wyjście z trudnej sytuacji, nieoczekiwany ratunek - + jabłko niezgody - przyczyna konfliktu + ikarowe loty - zbyt ambitne działania, początkowo przynoszące sukces, ale kończące się katastrofą + koń trojański - podstęp + miecz Damoklesa - niebezpieczeństwo grożące człowiekowi odyseja - długa wędrówka, tułaczka + szata Dejaniry - coś sprawiającego niewyobrażalne cierpienia Iliada Homer Iliada jako epos: długi utwór epicki pisany heksametrem przedstawia losy legendarnych bohaterów na tle przełomowych wydarzeń (losy Achillesa na tle wojny trojańskiej) związek między światem Bogów i ludzi uroczysty, podniosły styl rozpoczyna się inwokacją do muzy, narrator jest obiektywny i wszechwiedzący - epitety stałe, częste powtórzenia, rozbudowane porównania, szczegółowe opisy przedmiotów, peryfrazy tematyka utworu Utwór przedstawia jeden z wątków wojny trojańskiej - konflikt między troja a greckimi Achajami, który zaczął się od porwania Heleny (żony Menelaosa, króla greckiej Sparty) przez Parysa. Tematem eposu jest gniew Achillesa z powodu odebrania mu Bryzeidy przez Agamemnona a później z powodu śmierci jego przyjaciela Patroklosa котрогуСја - składa się z 24 pieśni i jest poprzedzony inwokacją do muzy akcja dzieje się szybko, ale są wprowadzone momenty spowalniające ją i budujące napięcie - równolegle z przebiegiem zmagań pod Troją poeta przedstawia rozmowy bogów na Olimpie ▪ bohaterowie ACHILLES: Heros, syn Tetydy (morskiej bogini) i Peleusa jako dziecko został zanurzony przez matkę w wodach Styks, rzeki krainy umarłych, dlatego jego całe ciało było odporne na rany, z wyjątkiem pięty, za którą trzymała go Tetyda dumny, pełen pychy, często bywa porywczy i okrutny, wielkoduszny, waleczny, marzy o triumfach i sławie zdaje sobie sprawę, że zginie pod Troją i akceptuje swoje przeznaczenie PARYS (ALEKSANDER): książę trojański, młodszy syn Priama uprowadza Helenę, żonę Menelaosa co staje się przyczyną wojny trojańskiej nieodpowiedzialny i lekkomyślny HEKTOR: syn Priama i starszy brat Parysa najdzielniejszy z trojańskich wojowników, mąż i ojciec wspomagany przez Apolla, odnosi wiele zwycięstw (np. zabija Patroklosa) ginie z ręki Achillesa, który zemścił się za zabicie jego przyjaciela ZEUS: początkowo na prośbę Achillesa wspomaga Trojan, choć stara się zachować bezstronność, ostatecznie przechylił zwycięstwo na korzyść Greków stary testament Biblia ✩ XII w. p.n.e. - I w. p.n.e. napisany w j. hebrajskim, aramejskim, greckim Tora, czyli pięcioksiąg Mojżesza to Ks. Rodzaju, Ks. Wyjścia, Ks. Kapłańska, Ks. Liczb i Ks. Powtórzonego Prawa księgi są podzielone na: historyczne, mądrościowe i prorockie nowy testament ✩ druga połowa I w. n.e. ✩ napisany w j. greckim i aramejskim zawiera ewangelie, listy, dzieje apostolskie i apokalipsę św. Jana motywy biblijne raj, rajski ogród - Bóg umieścił tam stworzonego człowieka, a następnie go stamtąd wygnał, do raju po śmierci trafiają dusze zbawionych wygnanie z raju - od wygnania z raju rozpoczyna się ziemska historia ludzkości, ludzie zostali wygnani stamtąd w następstwie grzechu pierworodnego przejście przez Morze Czerwone - symbol cudownego ocalenia narodu z sytuacji na pozór beznadziejnej ziemia obiecana - miejsce, do którego Mojżesz prowadził Izraelitów, symbol mitycznej krainy szczęścia droga krzyżowa - metaforycznie odnosi się do ludzkiego życia pełnego trudności i cierpienia cierpienie - otwiera drogę do zbawienia a czasem nawet do świętości grzech - pierwowzór wszystkich grzechów, przekroczenie boskich praw, pociąga za sobą kare, może być zmazany przez pokutę wędrówka - człowiek jako wędrowiec (homo viator) po wygnaniu z raju jest tylko pielgrzymem na ziemi marność nad marnościami - przemijający charakter wszystkich ziemskich spraw, ulotność ludzkiego życia, nietrwałość dóbr materialnych zmartwychwstanie - śmierć nie jest ostatecznym końcem ludzkiej egzystencji, ofiara Chrystusa w celu pojednania ludzi z Bogiem apokalipsa - obrazy katastrof, zniszczeń i plag spadających na ludzkość i zapowiadających koniec świata miłość - najważniejsze przykazanie według ewangelii postacie biblijne Adam - pierwszy człowiek, stworzony przez Boga na jego podobieństwo, symbolizuje wszystkich ludzi Ewa - pierwsza kobieta, uosobienie kobiecości, symbolizuje grzech i gotowość do łamania zakazów Kain i Abel - synowie Adama i Ewy, Kain uosabia zbrodniarza, który z zawiści zabija swojego brat, naznaczony przez Boga znakiem na czole, Abel ucieleśnienie dobra i niewinności Noe - wybrany przez Boga do zbudowania arki, w której znajdą ocalenie przd potopem, jedyny sprawiedliwy wśród grzesznych Hiob - poddany próbie wierności Bogu pozwala szatanowi odebrać wszystko, niezawinione cierpienie, mężne znoszenie nieszczęść, niezłomna wiara, opowieść Hioba pomaga zrozumieć istnienie zła na świecie Abraham - założyciel narodu żydowskiego, symbolizuje jedność religii monoteistycznych, bezwarunkowe oddanie Bogu Izaak syn Abrahama, ojciec był gotów złożyć go w ofierze Bogu, Jakub - syn Izaaka, jego 12 synów dało początek plemionom żydowskim Józef - syn Jakuba, sprzedany do Egiptu, nadworny tłumacz snów Mojżesz - przywódca Izraelitów, na górze Synaj otrzymał od Boga tablice z dekalogiem, symbol przymierza Boga z ludźmi oraz wybrańca Dawid - król Izraela, muzyk i poeta, autor części psalmów - Salomon - syn Dawida, król Izraela, prorok, przypisuje mu się autorstwo Pieśni nad Pieśniami, symbol mądrości, roztropności i idealnego władcy Jezus - syn Boży, urodzony przez Dziewicę, zbawiciel ludzkości, umarł za nią na krzyżu, zmartwychwstał i wrócił do Boga, twórca wiary chrześcijańskiej, symbol bezgranicznej miłości i ofiary, cierpienia i poświęcenia, mądrości i dobroci, duchowej opieki, życia wiecznego i odpuszczenia win Maryja - matka Jezusa, uosobienie czystości, pokory, matczynej miłości Herod Wielki - król Judei, symbol okrutnego, bezwzględnego tyrana, nakazał rzeź niewinnych dzieci w obawie przed spełnieniem się przepowiedni Maria Magdalena - nawrócona jawnogrzesznica, pierwsza odkryła pusty grób Jezusa, symbol wewnętrznej przemiany św. Piotr - uczeń Jezusa, apostoł, uznawany za pierwszego papieża, zginął męczeńską śmiercią, uosabia heroizm, początek Kościoła chrześcijańskiego Judasz Iskariota - jeden z 12 apostołów, zdradził Jezusa za 30 srebrników, po jego śmierci odebrał sobie życie, symbol zdrady Poncjusz Piłat - zatwierdził wyrok na Jezusa, symbolicznym gestem umyciem rąk zrzucił z siebie odpowiedzialność, uosobienie tchórzostwa cechy stylu biblijnego częste wykorzystywanie apostrof i trybu rozkazującego przestawny szyk przydawki liczne powtórzenia alegoryzm podniosły, uroczysty ton krótkie zdania, rozpoczynanie przez spójniki ▪ ■ sentencje i aforyzmy symbole i przypowieści biblizmy To wyrazy lub związki frazeologiczne wywodzące się z Biblii, używane dziś w znaczeniu przenośnym, mogą stanowić element stylizacji lub nawiązania literackiego. wybrane biblizmy: + zakazany owoc - grzech, pokusa + Sodoma i Gomora - miejsce rozpusty i upadku moralnego ✦ zamienić się w słup soli - znieruchomieć z wielkiego zdumienia + wieża Babel - miejsce, w którym nie ma możliwości porozumienia się + salomonowy wyrok - sprawiedliwy wyrok + hiobowe wieści - tragiczne wieści + manna z nieba - ratunek, nieoczekiwany dar ✦ plagi egipskie - liczne nieszczęścia + pocałunek Judasza - fałszywy gest + gest Pilata - umywanie rąk + sądny dzień - dzień pełen niespodziewanych wydarzeń + kainowe znamię - piętno zbrodniarza + droga krzyżowa - długotrwała męka + ziemia obiecana - kraj żyzny + antychryst - szatan, zły człowiek + miłosierny samarytanin - osoba pełna współczucia ✦ judaszowe srebrniki - pieniądze zdobyte dzięki zdradzie + alfa i omega - człowiek wszechwiedzący ✦ mamona - pieniądze + armagedon - krwawa walka + golgota - męka, cierpienie, ciężkie życie + traby jerychońskie - potężny dźwięk + krzak gorejący - znak obecności Boga + jeźdźcy Apokalipsy - zwiastuny zagłady symbole i alegorie biblijne woda - źródło życia, żywioł oczyszczający ale też nieprzyjazny drzewo - alegoria człowieka, drzewo życia symbol wiecznego odradzania się, drzewo poznania dobra i zła - śmierć duchowa i cielesna wąż i smok - szatan, podstęp i zepsucie, grzech klucze - symbol władzy i mocy np. odpuszczenie grzechów ciało i krew - podstawa ziemskiej natury człowieka, krew Chrystusa to wieczne odkupienie grzechów korona cierniowa - symbol cierpienia, ofiary, męki Chrystusa krzyż - święty symbol, znak chrześcijaństwa, baranek boży - alegoria Chrystusa apokalipsa - zagłada ziemi i ludzkości, kres dziejów potop - gniew boży, potęga żywiołów ryba - nawiązuje do chrztu, symbol chrześcijaństwa gołębica - miłość, pojednanie i pokój tęcza - przymierze Boga z ludźmi, łączy niebo z ziemią góra - miejsce spotkania człowieka z Bogiem, symbol tego, co potężne, stałe i niewzruszone, symbol samotności pustynia - miejsce odosobnienia, objawiania się Boga, pobytu demonów