Charakterystyka epoki baroku
Barok to okres w kulturze europejskiej, który rozwinął się na przełomie XVI i XVII wieku, trwając do początku XVIII stulecia. W Polsce epoka ta rozpoczęła się około 1580 roku, wraz z twórczością Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, i trwała do lat 30. XVIII wieku. Za ojczyznę baroku uznaje się Włochy, gdzie nurt ten pojawił się najwcześniej.
Barok w Polsce charakteryzował się specyficznymi cechami, które odzwierciedlały zarówno europejskie trendy, jak i lokalne uwarunkowania kulturowe i społeczne. Jednym z kluczowych aspektów tego okresu była kontrreformacja, która miała ogromny wpływ na rozwój sztuki, literatury i myśli filozoficznej.
Highlight: Kontrreformacja była reakcją Kościoła katolickiego na reformację i miała na celu powstrzymanie ekspansji nowych odłamów religijnych oraz wewnętrzną przemianę Kościoła.
W ramach kontrreformacji podjęto szereg działań, takich jak:
- Ulepszenie edukacji poprzez tworzenie seminariów duchowych
- Zakładanie nowych zakonów
- Opracowanie katechizmu zawierającego oficjalną naukę Kościoła
Niestety, okres ten charakteryzował się również nasileniem nietolerancji religijnej, co prowadziło do wojen i prześladowań. Powołano Święte Oficjum, organizację mającą na celu monitorowanie innych odłamów religijnych, oraz stworzono Indeks Ksiąg Zakazanych, który funkcjonował aż do 1966 roku.
Example: Na Indeksie Ksiąg Zakazanych znalazły się dzieła wielu wybitnych uczonych, w tym Mikołaja Kopernika.
Ważną rolę w okresie baroku odegrał zakon jezuitów, który stał się narzędziem Kościoła w walce z innowiercami. Jezuici przeprowadzili znaczące zmiany w sferze edukacji i kultury, zakładając szkoły dostępne zarówno dla bogatych, jak i biednych, a także dla innowierców, którzy często się nawracali. Ponadto, jezuici przyczynili się do rozwoju architektury sakralnej i teatru.
Barok cechy epoki w literaturze obejmowały:
- Rozwój poezji metafizycznej
- Popularność konceptu poetyckiego
- Zainteresowanie tematyką vanitas (marności życia)
- Eksperymentowanie z formą i językiem
Vocabulary: Koncept - w poezji barokowej oznaczał pomysłowy, często zaskakujący sposób przedstawienia tematu, oparty na nieoczywistych skojarzeniach i grze słów.
Sztuka baroku charakteryzowała się:
-
W malarstwie:
- Bogactwem kolorystycznym
- Wykorzystaniem światłocienia
- Dynamizmem kompozycji
-
W rzeźbie:
- Dynamizmem postaci
- Patosem
- Ekspresją
-
W architekturze:
- Monumentalizmem
- Bogatym zdobnictwem
Quote: "Myślę, więc jestem" (Cogito ergo sum) - słynne stwierdzenie Kartezjusza, które stało się fundamentem nowożytnej filozofii.
Filozofia baroku była pełna wewnętrznych sprzeczności i przeciwieństw. Dlaczego barok uznaje się za epokę przeciwieństw? Wynikało to z kryzysu ideałów renesansowych, poczucia nietrwałości świata oraz narastających konfliktów religijnych. Filozofowie tego okresu starali się objąć całość zagadnień filozoficznych, często wykorzystując metody dociekań, które były ze sobą sprzeczne.
Definition: Racjonalizm - nurt filozoficzny, który uznawał rozum za główne źródło poznania i kryterium prawdy.
Filozofowie baroku i ich poglądy obejmowali:
- Kartezjusza - twórcę racjonalizmu
- Blaise'a Pascala - autora "Myśli", łączącego racjonalizm z mistycyzmem
- Barucha Spinozę - twórcę metody more geometrico (na wzór geometrii)
- Gottfrieda Wilhelma Leibniza - kontynuatora racjonalizmu kartezjańskiego
Nurty filozoficzne baroku obejmowały zarówno racjonalizm, jak i empiryzm, a także próby syntezy tych podejść.
