gloria victis

Alternatywny zapis:

opowiadających ich historię drzew. Orzeszkowa jednak tak silnie dramatyzuje wydarzenia, że przerywane co pewien czas opowieści domagają się dopełnienia, które często pada w kolejnej relacji. Narracja Płaszczyzna narracji zyskuje wymiar baśni, gdyż Orzeszkowa dokonała jej personifikacji i antropomorfizacji. Elementy leśnej przyrody (kwiaty i drzewa) przestały być niemymi świadkami tragedii. Opowiadają o tym, co widziały a nawet więcej - doznają przy tym ludzkich uczuć. Są ludzie i losy, o których bez spoczynku długo mówić nie mogą takie nawet jak ja dęby silne. Dreszcze po konarach mi biegną i na liście występują krople chłodne". Różnią się, na wzór rozumnych istot, charakterami, ponadto obdarzone są poczuciem prawości i stoją po stronie powstańców. Rola takiego właśnie ukształtowania narracji była dwojaka: z jednej strony różne opowieści zyskiwały spójność fabularną (funkcja kompozycyjna), a z drugiej strony w opozycji do pamięci przyrody ukazywana była ludzka niepamięć (funkcja ideowa). Taki pomysł pozwalał także na uautentycznienie przekazu. Relacjonują go bowiem naoczni świadkowie. Narracja w noweli prowadzona jest według ściśle określonej taktyki, polegającej na uniwersalizacji szczegółu. J. Ługowska mówi o dwu odpowiednikach metody twórczej Orzeszkowej: detalu i panoramie. Poszczególne jednostkowe losy niektórych postaci, opowiedziane z pełnym szacunkiem dla osobistego charakteru tragedii, są jednocześnie wstępem do syntezy, mającej dać świadectwo doniosłości walk powstańczych i ich znaczenia dla przyszłej historii narodu. W narracji nie ma zachowanej ścisłej chronologii - wydarzenia opowiedziane przez jednego z narratorów w innej opowieści mogą się jawić jako przyszłe, itp. Kilkakrotnie wspomina się np. scenę pojawienia się partyzantów w lesie. Sposób mówienia w utworze jest przez to silnie zsubiektywizowany - dowiadujemy się tylko tego, co zechcą opowiedzieć drzewa (nie ma tu iluzji wszechwiedzy) oraz tylko w takiej kolejności i z takim zabarwienie emocjonalnym, z jakim relacjonują narratorzy. Bohaterowie Marian Tartowski Głównym bohaterem opowiadania jest Marian Tarłowski. Był to najmłodszy z uczestników walk. Postać poznajemy z relacji kolejnych drzew. Wiemy o wątłej budowie chłopca. O tym, że miał on wyjątkowo subtelne, niemal dziewczęce rysy twarzy, a także kolor i oprawę oczu. Podkreśla się jego silne podobieństwo do siostry. Z fizyczną słabością chłopca kontrastowała siła jego charakteru - dzielność i odwaga na polu walki. To właśnie on ratuje życie Trauguttowi, czym dowodzi niezwykłego męstwa. Znacząca jest również jego heroiczne śmierć - umiera ostatni, do końca myśląc o siostrze. Taka troska o innych cechuje postawę tego bohatera. Gotów jest na bezwarunkowe poświęcenie. Jest nieśmiały. Zamiast gwaru i wspólnych rozmów woli samotność w naturze.. Maryś zupełnie nie pasuje do roli powstańca. Największą przeszkodą była dla niego świadomość, że w obronie ojczyzny zmuszony jest zabijać. Tymczasem on był intelektualistą i świetnie zapowiadającym się uczonym. I choć miał wszelkie predyspozycje do zrobienia kariery naukowej, przybył na Polesie, by uczyć w szkole i kształcić młodych Polaków. Przez cały okres walk w powstaniu towarzyszyło mu przeświadczenie, że jego właściwym miejscem jest na polu nauki, a nie walki. Z tego powodu był rozdarty wewnętrznie. Widać to najlepiej w scenie nocnej rozmowy z Jagminem, gdy z jednej strony wskazuje na niszczące mechanizmy każdej wojny, ale z drugiej strony dostrzega konieczność walk, jaka zaistniała w tym właśnie momencie dziejów Rzeczpospolitej. Jagmin Kolejna znaczącą postacią jest Jagmin - dowódca jazdy. Ukazany jest jako fizyczne przeciwieństwo Marysia - mężczyzna, którego tężyzna fizyczna przywodzi na myśl porównanie z Herkulesem. Siła mięśni idealnie koresponduje z siłą charakteru Jagmina. Jest on przedstawiony jako idealny żołnierz i towarzysz broni. Stawia się wiernie na każde wezwanie Traugutta, dlatego też cieszy się jego szacunkiem i zaufaniem. Jego odwaga i służba ojczyźnie porównywane są do tych, jakimi odznaczała się najprzedniejsza część dawnej armii polskiej, mianowicie husaria. Porównanie takie jest niezwykle nobilitującym dla żołnierza. Ponieważ z wykształcenia był wrażliwym humanistą przeżywał podobne rozterki, jak jego przyjaciel Maryś. Nie mógł pogodzić się z koniecznością zabijania. Między dwoma przyjaciółmi wspólnota myśli wytworzyła się już wcześniej. Świadczy o tym dobitnie włączenie" Jagmina do wspólnego życia dwojga rodzeństwa. Zdarzenie to ma również uczuciowe konsekwencje - bohater zakochuje się w siostrze przyjaciela. Znamienna jest tu scena pożegnania z Anielą, gdy wzruszenie nie pozwala im na wypowiedzenie uczucia, które ich łączy. I bez tego rozłąka jest bardzo ciężka. O sile przywiązania do rodzeństwa Tarłowskich świadczy fakt, iż do końca stara się on dotrzymać obietnicy złożonej Anieli i opiekuje się Marysiem. To przecież on przenosi rannego przyjaciela do namiotu, gdzie otrzymuje pomoc medyczną. Aniela Tartowska Aniela to młodsza siostra Marysia, bardzo mocno przywiązana do brata. Jest podobna do niego jak dwie krople wody. Analogie między dwójką rodzeństwa dostrzegalne są nie tylko w wyglądzie fizycznym, ale także w postawie wobec kwestii narodowowyzwoleńczej. Wie ona, podobnie jak brat, że mimo trudów rozstania walkę trzeba rozpocząć. Jawi się więc jako głęboka patriotka. Rozumie bowiem dobrze, że będzie zmuszona poświecić dla ojczyzny dwie najbliższe osoby - brata i ukochanego. Ostatecznie podejmuje jednak heroiczną decyzję i przezwycięża własną rozpacz. Istotny jest również fakt, iż to właśnie Aniela jest jedyną osobą odwiedzającą mogiłę powstańców. Wprawdzie czyni to jeden jedyny raz, ale fakt ten nie jest tak silnie napiętnowane, jak ogólna niepamięć ludzka. Być może nie chce ona wracać do tak strasznych dla niej wydarzeń. W finalnej scenie widzimy bowiem Anielę pozbawioną nadziei, śmierć bliskich zabrała jej wszystko, co w życiu było ważne. Aniela symbolizuje kobietę odważną, cierpiącą i zdolną zarazem do największych poświęceń na rzecz ojczyzny. Romuald Traugutt Orzeszkowa kreuje Romualda Traugutta na idealnego dowódcę. Jest on pierwszą pojawiającą się w utworze postacią, choć nie jest raczej bohaterem głównym. W wyglądzie zewnętrznym podkreśla się tylko te cechy, które pozwalają wnioskować o charakterze osoby. Są to np. oczy - mądre i smutne, które cechują ludzi mądrych. Doniosły głos, znamionujący ludzi odważnych. Głęboka bruzda na czole, świadcząca o ciężarze odpowiedzialności, jaką przyjął na swoje barki. Od początku Traugutt przedstawiany jest jako bohater narodowy, który oddał życie za ojczyznę. Rysy jego biografii składają się niemal w schemat żywoła świętego. Opuszcza on żonę i dzieci, dokonuje wielkich czynów, graniczących niemal z cudownością (np. zwycięstwa w bitwach). Przy tym wszystkim pozostaje on jednak również człowiekiem. Opisu dopełniają takie szczegóły, jak czarnowłosa głowa czy uśmiech dziecka. Porównując Traugutta do Leonidasa podkreśla Orzeszkowa heroiczność i tragizm jego działań. Obdarzony wybitnym zmysłem taktycznym przewidywał zapewne dalszy rozwój wypadków. Tym samym jego gest urasta tu do rangi symbolicznej. To, że mimo świadomości możliwej klęski podejmuje się on dowodzić ludźmi, którzy mu zaufali jest wyrazem głębokiej mądrości i poczucia odpowiedzialności. Nietrudno było przewidzieć możliwe konsekwencje odmowy - przede wszystkim załamanie się wiary w zwycięstwo i morale żołnierzy. Zasługi i postawa Traugutta są ukazane w sposób wyolbrzymiony. Jest to świadomy zabieg artystyczny, mającym na celu głównie wpłynięcie na odbiorcę. Ma on zobaczyć dowódcę styczniowego takim, jakim pokazuje go autorka. Jest to fakt znamienny, jeżeli weźmiemy pod uwagę to, iż pojawiały się również bardzo krytyczne interpretacje tego zrywu narodowowyzwoleńczego. Czas i miejsce akcji • Nowela opowiada o wydarzeniach mających miejsce w maju 1863 roku podczas powstania styczniowego. Zostały one przedstawione są z perspektywy czasu, w pięćdziesiąt lat po zakończeniu walk. • Akcja toczy się na polanie leśnej, na której wiele lat temu miały miejsce dramatyczne wydarzenia związane z jedną z bitew. Znajduje się tam bezimienna mogiła powstańców. Akcja umiejscowiona została dość dokładnie: las, w którym stacjonował oddział dowodzony przez Romualda Traugutta, położony był niedaleko Działkowicz, nad Kanałem Królewskim na Polesiu Litewskim. Motywy Motyw historii Mogiła jest pretekstem do rozpoczęcia opowieści powstańczej. To ona wzbudza ciekawość wiatru, który wypytuje okoliczne drzewa i kwiaty o jej historię: (...) A toż co? A to co takiego? Tego natura nie uczyniła! To uczyniły ludzkie ręce! Tu nigdzie natura pagórków nie usypywała! Ten usypany jest przez ludzi! Kto? Po co? A ten krzyżyk na pagórku (...) mały, prosty, biedny! (...). Drzewa podejmują opowieść o poległych i pochowanych w leśnym grobie powstańcach. Wymieniają ich z nazwiska: Tarłowski, Jagmin, Radowicki... W szczególności skupiają się na przedstawieniu sylwetki Marysia Tarłowskiego, który wyróżniał się spośród innych tym, że mimo iż był drobnej postury ciała i nie był stworzony do walki,cechował się odwagą i determinacją. Mogiłę otaczają kultem drzewa i kwiaty. To one sypią na nią płatki, szepczą modlitwy, leją łzy, podczas gdy ludzie zdali się zapomnieć o leśnych bohaterach. Motyw powstania W noweli odtworzony został klimat okresu, w którym celem nadrzędnym, stawianym ponad przeciętne ludzkie pragnienia, była wolność ojczyzny. Powstanie styczniowe ukazane zostało jako wielki narodowościowy zryw Polaków umęczonych" niewolą rosyjską. Ich czyn został porównany do słynnej bity pod Termopilami (sam Traugutt przyrównany został do Leonidasa), gdzie trzysłu stanęło do walki przeciwko tysiącom. Zabieg ten miał być może uzmysłowić czytelnikom, iż powstańcy zdawali sobie sprawę z faktu, jak potężny jest ich przeciwnik, jednak do końca zachowali męstwo i odwagę, nie gasili ducha". Motyw przyjaźni W tle powstańczej historii pobrzmiewa motyw przyjaźni i miłości. Rodzeństwo Tarłowskich było ze sobą bardzo zżyłe. Brat i siostra mieli tylko siebie: mieszkali razem, mieli też wspólne zainteresowania. Fascynowała ich natura. Bardzo się kochali. Kiedy jednak przyszedł czas decyzji, Maryś nie wahał się ani przez chwilę - postanowił przyłączyć się do oddziałów powstańczych. Anielka również wiedziała, że jest to konieczne. Nowela przedstawia także wielką przyjaźń Tarłowskiego z Jagminem, którego Anielka prosi, by w czasie walk był Marysiowi przyjacielem i bratem. Obaj mężczyźni często wieczorami rozmawiali, wzajemnie się pocieszali, choć z czasem przestali już mówić o nadziei, a tylko o konieczności i powinności wobec ojczyzny i przyszłych pokoleń. Przed rozpoczęciem powstania pomiędzy Jagminem a Anielką zaczyna rodzić się z wolna uczucie, jednak młodzi poświęcają je w imię wyższej konieczności. Choć nigdy nie wyznali sobie miłości, była ona wyczuwalna dla obojga. Anielka nigdy nie zapomniała o Jagminie. - Motyw przyrody Narratorami noweli yniła Orzeszkowa kwiaty, drzewa i wiatr, które są naocznymi świadkami wydarzeń sprzed lat. To one pamiętają, to one leją łzy, niosą wieść o bohaterach w świat, by pamięć o nich nie zaginęła. Tragiczne wydarzenia silnie kontrastują z pięknem urokliwej leśnej polany w okresie wiosenny, gdy wszystko kwitło, budziło się do życia, Przyroda współgra też z sylwetką głównego bohatera - Marysia Tarłowskiego. Niegdyś to on był piewcą piękna natury, zachwycał się każdym źdźbłem trawy. Po latach to natura opiewa jego imię i odwagę, pochyla się nad jego mogiłą, sławiąc pamięć o nim. Motyw patriotyzmu Nowela przedstawia Romualda Traugutta jako człowieka świętego", męczennika": (...) wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt (...) albowiem według przykazania Pana opuścił on żonę i dzieci, dostatki i spokój i wszystko, co pieści, wszystko, co raduje i jest życia ponętą (...) a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał (...). Po śmierci Traugutt stał się bohaterem narodowym. U Orzeszkowej opisany został jako rozważny wódz, który umiał pociągnąć za sobą rzesze ludzi. Był dobrym mówcą i taktykiem, miał posłuch wśród swoich żołnierzy. Potrafił wlać w serca powstańców otuchę. Mimo ewidentnej przewagi wroga, potrafił zagrzać ich do walki: On serca ich w ręku trzymał i potrafił podbijać w górę".