Alternatywny zapis:

trudno dopatrzeć się wpływów filozofii humanistycznej. Pieśni Czego chcesz od nas, Panie... możemy odczytywać jako swoisty manifest wyrażający poglądy renesansowych humanistów na relacje między bogiem, człowiekiem i światem. Opiewając harmonię i piękno niskiej ziemi, Poeta składa dziękczynienie Bogu oraz chwali świat jako boską kreację. Najwłaściwszą podstawą człowieka wobec Boga jest wdzięczność, a najlepsze co można ofiarować Stwórcy to radosne dziękczynienie za mądrze i harmonijnie urządzone świat, podporządkowany rytmowi pór roku, który zapewnia każdemu stworzeniu sprawę, a co najważniejsze – zachwyca swoim pięknem. Cały utwór można więc interpretować jako renesansową pochwałę życia, natury i człowieka, który potrafi zrozumieć i docenić urodę świata oraz jego rozumny ład. 1 Zaakcentowanie rozumności, harmonii oraz piękna stworzenia czyni ze Stwórcy byt przypominający pod wieloma względami renesansowy ideał artysty. W tej epoce zgodnie z tradycją antyczną, artysta był pojmowany jako rzemieślnika, w doskonały sposób naśladującego w swoich dziełach rzeczywistość. Pieśń IX z Ksiąg pierwszych JAN KOCHANOWSKI To pieśni biesiadna pisana liryka bezpośrednia – uczucia, myśli i przeżycia są wyrażane bezpośrednio, a podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie. Podmiot liryczny mówi w imieniu ludzi. Na świecie nie ma człowieka, który potrafi przepowiedzieć przyszłość. Bóg patrząc na ludzi śmieję się, bo wie że nie są do wielu rzeczy zdolni. Życie człowieka nie jest stałe i pewne. Ten kto jest na górze ma szczęście. Świat jest nieprzewidywalny, bo wszystko wynika od Boga. Odwołuję się do stoicyzmu, trzeba zachować równowagę wewnętrzna. Człowiek nie powinien zmieniać swoich poglądów. Alicja Majgier HUMANISTYCZNY IDEAŁ CZŁOWIEKA Maksyma carpe diem została przez Kochanowskiego rozwinięta w duchu antycznej filozofii epikura i stoików. Poeta podkreśla, że szczęście można osiągnąć tylko przez ograniczenie pragnień i dążeń, zachowanie umiarkowania i praktykowanie cnoty. Ochroną przed kaprysami fortuny jest znoszenie wszelkich odmian losu z jednakowym spokojem i dystansem. Wielką pomocą jest tak że wiara w rozumny ład świata rządzonego przez Boga. Pieśń XXIV z Ksiąg wtórnych JAN KOCHANOWSKI To pieśń o problematyce sztuki, twórczości artystycznej oraz postaci samego artysty, który jest jednostką wybitną z racji posiadanego talentu. Podmiot liryczny można utożsamić z postacią autora. Jest przekonany o dwoistości własnej natury: jako człowieka z jednej strony i jako poety z drugiej. Ta dwoistość pozwala w prostszy sposób osiągnąć nieśmiertelność. Śmierć ciała będzie dla podmiotu lirycznego uwolnieniem drugiej części jego natury, która przyjmie postać ptaka i umożliwi poecie lot w przestworzach na skrzydłach natchnienia, wzniesienie się ponad ziemską rzeczywistość i swobodne od niej oderwanie (nawiązanie do Ikara). Poeta żyje wiecznie w swoich dziełach i pamięci kolejnych pokoleń czytelników. Poeta wykorzystuje topos non omnis moriar - nie wszystek umrę. Nawiązuje do postaci rzymskiego twórcy Horacego. Podmiot liryczny jest przekonany że jego dzieła będą znane nie tylko rodakom, ale też daleko poza granicami kraju. W scenie pogrzebu Poeta daje wskazania jak ma on wyglądać. Nie życzy sobie: świec i dzwonów, psalmów śpiewanych, gdyż wszystkie te ceremonie będą zbyteczne, jako że będą dotyczyły jedynie ciała i z pewnością nie będą pożegnaniem samego twórcy, który przecież na zawsze pozostanie żywy w swoich dziełach oraz w sercach i pamięci potomnych. Pieśń V z Ksiąg wtórnych JAN KOCHANOWSKI Pieśń o charakterze patriotycznym. Jest to liryka apelu. Podmiot liryczny przedstawia sytuację w jakiej znaleźli się Polacy po klęsce odniesionej w wojnie z Turkami, i wyraża swoją rozpacz z powodu spustoszenia ziemi Podolskiej oraz pohańbienia tych, którzy dostali się w ręce Pogan. Stwierdza, że jeszcze jest czas, aby zebrać siły i stanąć do walki, trzeba jednak, aby Szlachta porzuciła biesiady i wygody i wyruszyła do boju oraz aby nie szczędziła funduszy na prowadzenie wojny. Wytyka rodakom ich gnuśność, krótkowzroczność i brak troski o bezpieczeństwo kraju. Utwór Kończy refleksja: Polak przed szkodą i po szkodzie głupi. Zmiana przysłowia ma zwrócić uwagę odbiorcy na przykre konsekwencje czekające kraj, jeśli naród nie wyciągnie wniosków z sytuacji. TRENY JANA KOCHANOWSKIEGO Gdy zmarła ukochana dwuipółletnią córeczka Urszula, Poeta przeżył największą tragedię swojego życia. Utrata ukochanego dziecka stała się przyczyną do postawienia fundamentalnych pytań filozoficznych. Jan Kochanowski był człowiekiem o ukształtowanym światopoglądzie, zarówno religijnym, jak i filozoficznym. Nagle okazało się że cały świat poety jako człowieka, artysty i filozofa legł w gruzach. Nastąpił ogromny kryzys światopoglądowy. Jan Kochanowski stworzył cykl 19 utworów zachowując przy tym dla całości porządek kompozycyjny charakterystyczne dla pojedynczego utworu żałobnego: Pochwała cnót i zalet zmarłego Ukazanie wielkości straty wynikające z jego śmierci Wyraz żalu 2 Pocieszenie Napomnienie TREN- gatunek wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej. Utwór wyraża smutek i żal po śmierci osoby godnej, zasłużonej. TREN I JAN KOCHANOWSKI Na potwierdzenie swojego cierpienia po śmierci dziecka podmiot liryczny gromadzi określenia bólu: płacze, łzy, lamenty, skargi, troski, wzdychania, żale, frasunki, rąk łamania, co sprzyja hiperbolizacji uczuć. Ten tren można interpretować jako wprowadzenie do całości cyklu, następuje w nim prawdziwa eksplozja żalu. Pojawia się rozpaczliwe stwierdzenie błąd – wiek człowieczy będące dowodem bezradności człowieka wobec wszechwładzy śmierci. Alicja Majgier TREN VII JAN KOCHANOWSKI Kontynuacja lamentu. Motywy weselne: wyprawa, łożnica. W kontekście śmierci podsycają one ból i cierpienie rodziców. W tym trenie Kochanowski zastosował peryfrazy: śmierć – sen żelazny, twardy, nieprzespany, trumna – skrzynka oraz liczne zdrobnienia, które służą podkreśleniu niewinności, delikatności dziecka i miłości, jaką darzyli ją TREN IX JAN KOCHANOWSKI Wypowiada się filozof, nauczyciel, który w Pieśniach i Fraszkach pouczał, radził, wychwalał ideały stoickiego spokoju, epikurejskiej beztroski i horacjańskiego carpe diem. Teraz on potrzebuje wsparcia. Wyraźne są zmiany w światopoglądzie człowieka, poety, filozofa. Jedna śmierć przyniosła ruinę całej hierarchii wartości. Apostroficzny zwrot do mądrości- filozofii stoickiej, nacechowanej gorzką ironią. Miała być zabezpieczeniem przed ślepą siłą losu, strachem, cierpieniem. Okazuje się pustym, pozbawionym znaczenia dogmatem filozoficznym. Podmiot liryczny przez całe życie poszukiwał idealnych praw pozwalających godnie, spokojnie, szczęśliwie żyć, jednak doświadczył prawdziwego bólu i już wie że nie ma wartości które by przednim chroniły. Wobec cierpienia wszyscy są równi, każdy przeżywa je tak samo, bez względu na wyznawaną wiarę, światopogląd, stan wiedzy, TREN XI JAN KOCHANOWSKI Podmiot liryczny poddaje wątpliwości cnotę, która miała uczynić człowieka szczęśliwym. Tworzy tragiczną wizję rzeczywistości i osiąga granicę bluźnierstwa - Bóg się tu nie pojawia, zastępuje go nieznajomy wróg, który miesza ludzkie rzeczy / nie mając ani dobrych; ani złych na pieczy. Człowiek w tym świecie staje oko w oko z nieszczęściem i jest skazany na przegraną. Prawda jest dla niego nieosiągalna: sny lekkie, sny płoche nas bawią. Widzi tylko pozory, Nie dano mu żadnych wartości, którymi mógłby się kierować. Podmiot liryczny mówi z ironią o ludzkich poczynaniach zmierzających do odkrycia Bożych tajemnic. 3 TREN VIII JAN KOCHANOWSKI Podmiot wylicza przedmioty, które przypominają zmarłą, a następnie opisuje jej zachowanie, radość, wesołość, którymi wypełniała czarnoleski dworek. Teraźniejszość jaskrawie kontrastuje z przeszłością. Martwe przedmioty (zabawki, ubrania) oraz atmosfera, nastrój (cisza i pustka) nie pozwalają znaleźć pocieszenia i zapomnienia po śmierci Urszulki. ● TREN X JAN KOCHANOWSKI To wyraz dramatycznych poszukiwań dziecka w zaświatach wyobrażonych przez różne kręgi wierzeń. Jest to platońska preegzystencja dusz, chrześcijański raj i czyściec, starożytne Elizjum i Hades, koncepcja reinkarnacji pod postacią zwierzęcia. Pojawia się wezwanie: Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości. Podmiot mówiący, zatracony w bólu ojciec dotarł już do granicy zwątpienia w istnienie Boga. Być może śmierć jest ostatecznym końcem życia – egzystencja ludzka jest pozbawiona sensu. To punkt zwrotny w cyklu Trenów, centralny utwór, w którym na skutek przedstawionych wcześniej rozpaczy i cierpienia następuje załamanie filozofii życiowej podmiotu lirycznego i niemalże odejście od wiary chrześcijańskiej. TREN XIX JAN KOCHANOWSKI Zawiera syntezę ideałów humanistycznych i życiowej mądrości. Powraca w nim harmonia i porządek świata przenikniętego zamysłem Boga, który nie pragnie krzywdy swojego stworzenia, zalety filozofii zostają na nowo odkryte, podkreślone są lecznicze właściwości czasu. Pojawia się zalecenie matki poety: ...ludzkie przygody / ludzkie noś, będące wyrazem pełnej godności ludzkiej zgody na to, co mu zostało przeznaczone na ziemi KOMPOZYCJA TRENÓW JANA KOCHANOWSKIEGO Dzieło Kochanowskiego jest cyklem poetyckim o wyjątkowo zwartej konstrukcji. Wiersze tworzące ten cykl realizują cele, które w starożytności i renesansie wyznaczano poszczególnym elementom klasycznego dzieła poezji żałobnej. Stałymi składnikami takiego utworu były rozważania nad wielkością straty, pochwała jego zalet i dobrych uczynków, wyrazy żalu, rady i napomnienia oraz słowa pocieszenia. Konstrukcja całego cyklu Trenów: Treny I-VIII opisują rozpacz osieroconego ojca, stratę Treny IX-XVI wyrazy ojcowskiej rozpaczy i wspomnienia o zmarłej Tren XVII nawiązuje swoim lamentacyjnym tonem do skarg biblijnego hioba, Tren XVIII stylizowany na starotestamentowy psalm pokutny - oba utwory wprowadzają pełen powagi nastrój rozmowy z Bogiem. • Tren XIX przynosi pocieszenie. Alicja Majgier Cykl Kochanowskiego można interpretować jako opis przeżywania pięciu etapów żałoby: zaprzeczenia (Tren I), gniew i bunt (Tren IX), próby targowania się z przeznaczeniem (Tren X), załamanie i depresja (Treny VII, VIII, X, XVII), a wreszcie akceptacja (Tren XIX). ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH JAN KOCHANOWSKI Czas i miejsce akcji Czas: dzień poprzedzający początek wojny trojańskiej Miejsce: Troja, plac publiczny przeć pałacem króla Priama Gatunek i rodzaj literacki Rodzaj: epika Gatunek: dramat, tragedia antyczna ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH STRESZCZENIE Odprawa posłów greckich jest poprzedzona listem do Jana Zamoyskiego, któremu Jan Kochanowski dedykował ten utwór. Prolog: przemawia Antenor - doradca Priama, który mówi, że do Troi przybyli posłowie greccy - Ulisses i Menelaos - mąż Heleny. Posłowie żądają – zdaniem Antenora słusznie - zwrotu Heleny. Priam – król Troi nie podjął jednak jeszcze decyzji, a jego syn Aleksander (Parys) robi wszystko, aby przekupić członków królewskiej rady. Chce, aby głosowali za pozostaniem Heleny w Troi. Zdaniem Antenora doprowadzi to do wojny. Antenor jest zwolennikiem przedkładania dobra kraju nad własne, dlatego nie akceptuje zachowania Aleksandra. Epejsodion I: Aleksander próbuje przekonać Antenora do swoich racji, a kiedy mu się to nie udaje, oskarża doradcę ojca, że sprzyja Grekom. Stasimon I: chór krytykuje brak rozwagi u młodych. Podkreśla, że mądrość nie idzie w parze z młodością, którą rządzą emocje. Epejsodion II: Helena skarży się na swój los. Jest rozczarowana Aleksandrem, boi się jednak gniewu Menelaosa. Irytuje ją to, że o jej losie będą decydować mężczyźni, a ona nie ma nic do powiedzenia. Stasimon II: chór zwraca uwagę, że władca jest jak pasterz trzody, o którą musi dbać, więc powinien swoje dobro cenić niżej niż dobro kraju. Epejsodion III: scena, w której poseł streszcza Helenie przebieg królewskiej rady. Mówi o wystąpieniu Aleksandra, który przypominał historię porwania Medei przez Greków i wskazywał na zniszczenia, jakich dopuścili się w Troi. Ponadto, mówił, że Helenę dali mu bogowie, więc będą mu oni sprzyjać. W polemikę z nim wchodzi Antenor, który obala argument związany z Medeą, a także pozostałe wykorzystane przez Aleksandra. Wydaje się, że Helena zostanie odesłana do Menelaosa. Głos jednak zabiera Iketaon, który mówi, że nie powinni ulegać greckim żądaniom, bo ci chcą sobie ich podporządkować, a Helena jest tylko pretekstem. Po tej emocjonalnej przemowie rada głosuje za pozostaniem Heleny w Troi. Stasimon III: chór niepokoi się o możliwe konsekwencje decyzji Priama podjętej na podstawie głosowania doradców. Epejsodion IV: Ulisses i Menelaos, którzy zostali poinformowani o decyzji Priama, odjeżdżają. Ulisses jest zatroskany tym, jak może skończyć Troja, Menelaos żąda natomiast zemsty. Stasimon IV: chór mówi o nieszczęściu, które stanie się z udziałem Troi. Przypomina, że związek Heleny i Aleksandra powstał w wyniku sporu bogiń i przekupstwa Wenus. Epejsodion V: pojawia się Kasandra, która wieszczy nieszczęście Troi. Antenor próbuje przekonać Priama, że trzeba zacząć szykować się do wojny, ten jednak uważa, że doradca przesadza. Chór schodzi ze sceny razem z Kasandrą. Exodus: Priam zmienia zdanie. Przypomina sobie znaki, które zapowiadały nieszczęście. Do pałacu dociera rotmistrz, który mówi o greckich statkach u brzegów Troi pod dowództwem Agamemnona – brata Menelaosa. Priam zwołuje radę wojenną. Antenor radzi, aby zamiast czekać na atak, samemu zaatakować. - ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH PROBLEMATYKA Odprawa posłów greckich to utwór, który koncentruje się przede wszystkim na tematyce politycznej. Główna oś fabuły osnuta jest wokół problemu wojny i odpowiedzialności za jej wywołanie. Konflikt Aleksandra i Antenora co jest ważniejsze: interesy prywatne czy państwowe. Tutaj odpowiedź wydaje się absolutnie jednoznaczna. Mimo że Kochanowski wyraźnie nie krytykuje Aleksandra to zarówno wypowiedzi Antenora, jak i chóru wskazują że od dobrego władcy oczekuje się, że najpierw będzie myślał o państwie, o swoim ludzie, a następnie dopiero własnym interesie. Aleksander jest przedstawione negatywnie, łagodzą jednak tę krytykę ustępy, w których mówi wiele o młodości i tym, że człowiekiem rządzą wtedy emocje i pragnienia. Alicja Majgier 5 Odprawa posłów greckich pyta także, czy do wojny w ogóle należy dążyć – tutaj odpowiedź nie jest taka prosta. Z jednej strony przez większość dramatu I z powodu pojawiających się w nim przede wszystkim wypowiedzi Antenora, Ulissesa, Menelaosa, wynika, że wojna nigdy nie jest dobra, zawsze niesie zniszczenia, nieszczęście i cierpienie. Ostatni jednak monolog Antenora, wprowadzony najprawdopodobniej pod naciskiem Jana Zamoyskiego, czyli stanowisko Kochanowskiego nieco bardziej skomplikowanym. Okazuje się, że unikać wojny trzeba zawsze wszelką cenę, kiedy jednak nie ma już innego wyjścia, należy atakować. Niezależnie od tego końcowego werdyktu, dramat Jana Kochanowskiego wypełniają właściwie w całości humanistyczne moralno- polityczne rozważania na temat funkcjonowania państwa. Można odnieść wrażenie, że wizyta greckich posłów jest tylko pretekstem do snucia różnego rodzaju dyskusji między bohaterami, reprezentującymi czytelna stanowiska. ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH BOHATEROWIE Aleksander (Parys) – syn Priama, króla Troi; uprowadził ze Sparty Heleny, której miłość zapewniła mu wenus; Bohater reprezentujący egoizm, emocje i poddanie się indywidualnym pragnieniom, nie chce dostrzec niebezpieczeństwa jakie ściągnął na Troje; nie jest zły, natomiast brakuje mu zdolności wyjścia poza własne emocje i pragnienia Antenor- doradca Priama doświadczony i rozsądny ; Od początku zdaję sobie sprawę, jak wielkie nieszczęście może wyniknąć z porwania Heleny; cały czas dąży do tego, by Helena wróciła do Greków, co pozwoliłoby uniknąć wojny; jest zwolennikiem przedkładania interesu państwowego nad swój własny; ostatecznie jednak - gdy wojna jest już nieunikniona – pierwszy jest gotów stanąć do walki Priam- prawy i dobry król Troi, brakuje mu jednak zdecydowania, zdaje się na decyzję rady, dość długo lekceważy grożące Troi niebezpieczeństwo. Kasandra- wieszczka, córka Priama, ostrzega przed wojną, ale nikt jej nie wierzy Helena- żona Menelaosa, porwana przez Aleksandra; złość ją bycie zależnym od męskich decyzji, jest świadoma popełnionego błędu, zdradę ojczyzny, boi się jednak powrotu do męża Ulisses- przyszły pogromca Troi, tutaj jednak przedstawiony jako rozsądny poseł, który wcale nie dąży do wojny, wręcz przeciwnie – smuci go nieszczęście, które spotka troje; wie jednak że występuje zgodnie z prawem, domagając się zwrotu Heleny. Menelaos- rozwścieczony, zdradzony, chcący zemsty, dopiero jednak gdy Trojanie ostatecznie odmawiają wydania Heleny