"Kordian" Juliusz Słowacki

Alternatywny zapis:

góry Mont Blanc). Akt II rozgrywa się w różnych punktach Warszawy (plac przed Zamkiem Królewskim, loch podziemny w kościele św. Jana, sala zamkowa, szpital dla obłakanych, plac Saski, więzienie, plac Marsowy) w czasie koronacji cara Mikołaja I na króla Polski, a więc w 1829 roku. Historyczny czas i przestrzeń poszerzone zostały w Kordianie o wymiar mityczny (boski i szatański). W utworze znaleźć można również odwołania do powstania listopadowego (1830) i czasów po jego upadku. * Bohaterowie: ☆Kordian- stanowi wzorzec bohatera romantycznego. Czytelnik obserwuje, jak dojrzewa i zmienia swój światopogląd. Jest więc bohaterem dynamicznym. Akcja dramatu obejmuje jego losy od piętnastego roku życia do otrzymania wyroku śmierci. Kordian urodził się na początku XIX wieku, w rodzinie szlacheckiej. Posiada tytut grafa, który traci chwilę przed egzekucją. Chłopak został wychowany przez owdowiałą matkę. Na początku utworu, Kordian ma piętnaście lat i mieszka w szlacheckim dworku. Cierpi na chorobę wieku, tzw. weltschmerz. Jest znudzony swoją egzystencją, z niczego nie czerpie radości. Pragnie bohaterskich czynów, ale pozostaje bierny. Nie wie, co konkretnie powinien zrobić. Jest nadmiernie wrażliwym marzycielem i idealista. Jego przygnębienie potęguje nieszczęśliwa miłość do Laury, która jest od niego kilka lat starsza i nie traktuje adoratora poważnie. Kordian pisze dla niej wiersze miłosne, w których sugeruje, że zamierza popełnić samobójstwo. Jego jedynym przyjacielem jest stary sługa Grzegorz, który swoimi opowieściami próbuje rozbudzić w paniczu uczucia patriotyczne. Kordian jest jednak zbyt słaby psychicznie, próbuje popełnić samobójstwo. W wieku około dwudziestu lat, Kordian zaczyna podróżować po Europie. Kolejne miejsca weryfikują jego światopogląd. Chłopak znosi szereg rozczarowań i pozbywa się dawnych ideałów, w które ślepo wierzył. Zdaje sobie sprawę, że pieniądze odgrywają najważniejszą rolę na świecie, nawet miłość można kupić. Dowiaduje się też, że papież nie popiera buntu Polaków przeciwko carowi. Przełom w postawie Kordiana dokonuje się na szczycie Mont Blanc. Zmienia się z romantycznego pesymisty w wojownika o wolność. Tworzy koncepcję Polski, jako Winkelrieda narodów. Po powrocie do Warszawy, Kordian przestawia się, jako Podchorąży. Rozczarowuje go postawa spiskowców, którzy nie popierają jego zamiaru zabójstwa cara. Kordian postanawia działać sam, ale mdleje przed sypialnia cara. Pokonują go wewnętrzne ograniczenia. Okazuje się słaby psychicznie, ale silny moralnie. Zbrodnia w imię wyższego dobra pozostaje zbrodnią. Kordian zostaje uznany za obłąkanego. W szpitalu psychiatrycznym, spotyka szatana, ukrywającego się pod postacia Doktora. Zdaje sobie sprawę, że samotna jednostka nie jest w stanie zmienić świata. Kordian zostaje skazany na śmierć, mimo że dokonuje niesamowitego czynu - przeskakuje konno nad wzniesionymi przez żołnierzy bagnetami. Jego koniec jest niejasny, nie wiadomo czy posłaniec zdąży dotrzeć na czas z aktem uniewinnienia. ☆Grzegorz- to stary stuga Kordiana. Jest człowiekiem doświadczonym życiowo, walczył w legionach u boku Napoleona. Brał udział w walkach w Egipcie oraz kampanii rosyjskiej. Jest dobrym gawędziarzem, opowiada historię Janka, szyjącego psom buty oraz relacje z wypraw wojennych. Grzegorz pozostaje wierny Kordianowi do samego końca, przychodzi do jego celi, aby się pożegnać. ✩Laura- to pierwsza miłość Kordiana. Dziewczyna jest kilka lat od niego starsza i nie traktuje jego uczuć poważnie. Towarzyszy mu w pieszych i konnych wycieczkach. Domyśla się, że Kordian się w niej zakochał, ponieważ czyła jego wiersze. Za późno zdaje sobie sprawę, że chłopak zamierza popełnić samobójstwo ✩Wioletta- mieszka z Kordianem we włoskiej willi. Jest bardzo urodziwą, ale też interesowną kobietą. Jest z Kordianem, dopóki ten ma pieniądze. Gdy kłamie, że wszystko przegrał, kobieta natychmiast postanawia odejść. ✩Papież jest bardziej politykiem, niż głową Kościoła. Sympatyzuje z prawosławną Rosją, uważa że Polacy powinni być posłuszni carowi. Jest przekonany, że Bóg nie popiera zbrojnych powstań. Jego postać dopełnia Luterek, mówiąca po łacinie papuga. ✩Prezes-przewodzi spotkaniu spiskowców, spotykających się po koronacji cara na króla Polski. Ułożsamia się go z Julianem Ursynem Niemcewiczem. Jest doświadczonym mężczyzną w podeszłym wieku, dlatego posiada autorytet wśród spiskowców. Sprzeciwia się planom zamordowania cara, ponieważ obawia się represji. Uważa, że należy powoli przygotowywać się do walki. Zostaje oskarżony O tchórzostwo. Gdy Kordian decyduje się na samotne królobójstwo, Prezes umywa ręce. ✩Ksiądz-również bierze udział w spotkaniu spiskowców. Nie popiera planów morderstwa cara. Obawia się moralnych konsekwencji tego niewybaczalnego grzechu. ☆Starzec z Ludu-popiera Kordiana. Uważa, że zbrodnia popełniona dla wyższego dobra, zostanie wybaczona. ✩Car Mikołaj 1 -zostaje uroczyście koronowany na króla Polski. Zdaje sobie sprawę, że nie ma poparcia wśród Polaków. Pozostaje w konflikcie ze swoim bratem, Wielkim Księciem Konstantym, którego podejrzewa o spisek. Car jest okrutny i dręczy poddanych licznymi represjami, między innymi zsyłkami na Sybir. Wydaje wyrok śmierci na Kordiana, mimo że ten zdołał przeskoczyć konno nad wzniesionymi bagnetami. Cofa go dopiero w obawie przed buntem, wywołanym przez księcia Konstantego. ✩Wielki Książę Konstanty- sprawuje władzę nad polskim wojskiem. Chce udowodnić, że może samodzielnie podejmować decyzje, dlatego każe Kordianowi przeskoczyć nad wzniesionymi bagnetami. Brat wydaje jednak wyrok śmierci, wbrew jego woli. Konstanty jest okrutny, uderza kobietę z dzieckiem, w przeszłości porwał i zamordował młoda Angielkę. Ma pretensje do młodszego brata, ponieważ sam powinien zasiąść na tronie. ✩W utworze pojawiają się również postaci fantastyczne, do których należą diabły, czarownice i szatani. Przygotowują się na początek XIX wieku i realnie wpływają na losy świata. Tworzą przy szłych przywódców powstania listopadowego, przez co przyczyniają się do jego klęski. Strach, Imagi nacja i diabet, pod postacia Doktora, powstrzymują go przed morderstwem cara. Postaci Prologu- to uosobienie trzech koncepcji poezji. Pierwsza z nich reprezentuje mesjanizm, rozpowszechniany przez Adama Mickiewicza. Druga Postać Prologu neguje idee mesjanizmu i uważa, że poezja nie wpływu na rzeczywistość. Trzecią z nich można ułożsamiać ze Słowackim. Uważa, że literatura stoi na straży wartości i kształtuje świadomość narodową młodzieży. W szpitalu psychiatrycznym, diabet pokazuje Kordianowi dwóch wariatów. Jeden z nich myśli, że jest drzewem krzyża, na którym powieszono Chrystusa. Drugiemu z nich wydaje się, że podtrzymuje na swoich barkach nieboskton, jak mityczny Atlas. Plan wydarzeń: Przygotowanie 1. Szatan i Czarownice w Sylwestra 1799 r. stwarzają przywódców dla narodu, który powstać do walki. Prolog 2. Trzy postawy wobec trudnej sytuacji kraju. Akty I, II, III 1. Kordian, nie znajdując sensu życia, postanawia popełnić samobójstwo, próba się nie udaje. 2. Weryfikacja poglądów bohatera na życie - pobyt w Londynie, Dover, we Włoszech i w Watykanie. 3. Podjęcie decyzji o działaniu w imię wolności ojczyzny. 4. Lud zgromadzony na Placu Zamkowym oczekuje na przejście cara. 5. Car zostaje koronowany na króla polskiego. 6. Tłum udaje się na ucztę. P. W podziemiach kościoła św. Jana gromadzą się spiskowcy. 8. Odbywa się głosowanie w sprawie zabójstwa cara. 9. Kordian postanawia zabić cara. 10. W ostatniej chwili, pokonany przez Strach i Imaginację, pada przed drzwiami sypialni cara. II. Kordian i Doktor rozmawiają w szpitalu wariatów na temat sensu poświęcenia. 12. Car wydaje rozkaz rozstrzelania Kordiana. 13. Spowiedź Kordiana. 14. Kłótnia księcia Konstantego i cara Mikołaja. 15. Przygotowania do egzekucji. * Wędrówka Kordiana: Miejsce pobytu Londyn Dover Włochy Watykan Wcielenie "ja" Ubywatel nowoczesnego miasta Odkrycie posępnego piękna Romantyczny poeta miejsca opisywanego przez dzieło Szekspira Kochanek Cel wędrówki Poznanie centrum nowożytnej cywilizacji kapitalistycznej Polak-katolik ma Zaznanie miłości zmysłowej [amor profanus] Spotkanie z Papieżem w celu poświęcenia ziemi zroszonej krwią polskich męczenników Wiedza o świecie Tudzie niewolnikami pieniądza, pieniądz daje władzę, za pieniądze można kupić pamięć o potomnych Sztuka jest iluzja (kłamstwem), geniusz dzieł Szekspira przewyższa rzeczywistość miłość można kupić za pieniądze Papież nie interesuje się losem Polaków, sensem życia Papieża jest korzystanie z rozrywek Wnioski: -wędrówka prowadzi Kordiana przez typowe miejsca europejskich wojaży z XVIII i XIX wieku -wędrówka syntezą ówczesnego świata * próba odnalezienia się w typowych rolach -maski przybrane przez bohatera nie są dla niego satysfakcjonujące -obrane cele wędrówki stanowią próbę poznania cywilizacji Europy -wędrówka jest przyczyną szeregu rozczarowań -kolejne etapy wojażu dekonstuują podstawowe mity dla kultury Europy *Psychologiczne aspekty wędrówki: Jakkolwiek wędrówka Kordiana wpisuje się w jeden z obiegowych motywów literatury 1. połowy XIX w., to należy zwrócić uwagę na jej uniwersalny z punktu widzenia psychologii charakter. Akt II ukazuje Kordiana jako dojrzałego młodzieńca, konfrontujacego chłopięce marzenia z obiektywnym obrazem rzeczywistości. Przekraczając granicę bezpieczne szlacheckiej arkadii (por. Akt 1). Kordian otwiera się na świat, szuka swojego ja" wśród tych oferowanych przez społeczeństwo XIX w. Ostatecznie podróż okazuje się bolesnym doświadczeniem, uświadamiającym bohaterowi Słowackiego, że zaistnienie w świecie jest tylko możliwe w sytuacji przyjęcia obcej tożsamości. Dojrzałość Kordiana objawia się w sile przeciwstawienia się schematom społecznym i pokusom dostatniego życia. Motyw podróży: * człowiek jako istota wędrowna" jako jeden z głównych motywów romantycznel antropologii. - wieloaspektowość romantycznych wędrówek (np. podróż inicjacyjna, tutaczka, pielgrzymka itd.); - rozmaite typy romantycznych podróży (np. podróż do stolic europejskich, .do wód" jako zjawisko określane mianem grand tour: podróże na Wschód do Ziemi Świętej, krain orientalnych; podróże .ku centrum" jako przejaw fascynacji kultura ludową). dramat biograficzny → dramatyczna wersja popularnej na przełomie XVIII i XIX w. powieści edu- kacyjnej, niem. Bildungsroman; fabula dramatu koncentruje się na ukazaniu pro- cesu dojrzewania tytułowego bohatera Kordian dramat o losach pokolenia powstańców → Kordian jako przedstawiciel poko- lenia młodych ludzi dojrzewających w zniewolonym kraju, marzących o rewo- lucji itd. dramat historiozoficzny → dramat ukazujący szatańską wizję historii Polski, Europy i świata, por. Przygotowanie). Losy Kordiana, tytułowego bohatera dramatu, jako element łączący rozmaite aspekty fabularno-tematyczne dzieła. [O Janku, co psom szył buty...] - - powiastka dydaktyczna w stylu XVIII- -wiecznych opowieści; - żartobliwość historyjki. - historia Janka, który dzięki przypadkowi i własnemu sprytowi zyskał posadę na dworze królewskim. - Janek (prosty chłopak z ludu); - nieprzykładający się do nauki; - zaradny, samodzielny, sprytny; - wykorzystując okazję, staje się dworzani- nem; - umiejętność szycia butów psom staje się sposobem na dostatnie życie. Wspomnienie wyprawy do Egiptu gatunek opowieści i jej nastrój - gawęda żołnierska; - rubaszność stylu. - tonacja historii kontrastem dla nastroju Kordiana. fabuła - sens dosłowny - opowieść przedstawiająca jeden z epi- zodów wyprawy Napoleona do Egiptu (bitwa pod piramidami). WNIOSKI WNIOSKI życiowa droga Janka jako alternatywa dla - wspomnienie wydarzeń z przeszłości po- bierności Kordiana: twierdzeniem wyjątkowości śmiertelnika; - historia z żołnierskiego życia dowodem na wspaniałość epoki napoleońskiej. bohaterowie opowieści - Napoleon (romantyczny synonim geniu-- szu); - anonimowi żołnierze biorący udział w wyprawie (dzięki ich poświęceniu Na- poleon zrealizował swoje ambitne plany). Historia Kazimierza - wspomnienie byłego Sybiraka; - powaga, dramatyzm. - dzieje Kazimierza, młodego oficera, w świetle tragicznych losów internowa- nych żołnierzy. Kazimierz jako tragiczny bohater opowie- ści Grzegorza; - heroiczny czyn Kazimierza zapewnia mu sławę wśród potomnych; - Kazimierz ucieleśnieniem odwagi, deter- minacji oraz nieustępliwości. - dzieje Kazimierza apoteozą romantyczne- go heroizmu; - losy Kazimierza zapowiedzią losów Kor- diana (bohater nie jest tego świadomy). historie kontrastem dla pesymistycznego sensu refleksji Kordiana wyrażonego w monologu otwierającym Akt 1: - przywołane przez Grzegorza postaci uwypuklaja negatywne cechy osobowości Kordiana (np. refleksyjność, bierność, bezcelowość / jałowość egzystencji): - historie łączy motyw parenetyczny (Janek, Napoleon i Kazimierz jako bohaterowie pozytywni / wzory egzystencji). kordiaczny - przymiotnik określający takie cechy jak: śmiałość, swarliwość, czupurność, zwadliwość... Romantyczny buntownik Zagadnienia poruszane przez bohatera w monologu - cytaty Dziś gardzę głupią ostrożnością gminu... Romantyczna uczuciowość Kordian Kordian a ludzie Kordian a natura I głazy pytam o iskrę płomienia... Ten staw odbite niebo w sobie czuje/I myśli nieba błękitem. Ta cicha jesień/.../podobna do śmierci anioła... Czuję, że mnie wiatr rozwiewa.... kordiaka-rzeczownik nazywający stan chorobowy, inaczej: niemoc, ckliwość, tęskoność, tęsknica serdeczna... Człowiek cierpiący na mal du siècle Charakterystyka bohatera - duma (romantyczne poczucie wyjątkowości), - sceptycyzm wobec sądów, opinii innych ludzi. Jak kwiat liściami w niebo otwartemi/Chwytam powietrze, poże-- dostrzeganie analogii między sobą a światem natury, ram wrażenia... - przekonanie, że natura kryje w sobie życie niedostępne racjonal- nemu poznaniu, - przeświadczenie, że natura jest bytem żyjącym (czującym), dostrzeżenie istnienia w naturze mrocznych sił warunkujących istnienie innych bytów, - utożsamienie natury ze śmiercią, - odkrycie własnej śmiertelności. Cytat potwierdzający argumentację Jam jest posąg człowieka, na posągu świata. Duch rycerza powstał z lodów.... Winkelried dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył, Ludy! Winkelried ożył! Polska Winkelriedem narodów! Tu szczyt... lękam się spojrzeć w przepaść świata ciemną Spojrzę Ach! pod stopami niebo i nad głową Niebo... O gdyby tak się wedrzeć na umysłów górę, Gdyby stanąć na ludzkich myśli piramidzie, I przebić czołem przesądów chmurę, I być najwyższą myślą wcielong.... Mogęż siłą uczucia serce moje nalać, Aby się czuciem na tłumy rozciekło, I przepełniło serca nad brzegi, I popłynęło rzeką pod trony -obalać? Uczucia po światowych opadały drogach... Gorzkie pocałowania kobiety - kupilem.... Nic-nic-nic-aż w powietrza błękicie Skąpałem się i ożyłem, I czuję życie! Może lepiej się rzucić w lodowe szczeliny?.... indywidualizm Koncepcje A. Mickiewicza walenrodyzm prometeizm mesjanizm solidaryzm Interpretacja cytatu - charakterystyka bohatera patriotyzm - przekonanie o własnej wyjątkowości, ponadprzeciętności, genial ności itd. - odkrycie sensu życia w realizacji idei rewolucyjnej bunt pragnienie władzy - idea walki podstępnej, sprzecznej z moralnością i etosem rycer- skim (cel uświęca niegodne środki) bagatelizowanie ograniczeń wynikających z niedoskonałości ludzkiej natury - pragnienie posiadania władzy nad umysłami wszystkich śmiertel- ników nieszczęśliwa miłość - idea wspólnej walki zjednoczonego i odrodzonego moralnie narodu (wolność jako idea ponadstanowa) - manifestowanie marzeń o władzy - marzenia o przeprowadzeniu rewolucji za sprawą władzy nad śmiertelnikami (ludzie jako narzędzie kreacji nowego świata) szukanie oparcia w Naturze -piętno nieszczęśliwej miłości (świadomość iluzji miłości) myśli samobójcze - alpejska natura jako siła ożywcza (porządkująca refleksje na tema świata) Koncepcje narodowowyzwoleńcze romantyzmu - ślady romantycznej fascynacji śmiercią (por. mal du siècle) poczucie bezsensowności życia Koncepcja J. Słowackiego winkelriedyzm etos rycerskiej walki (powstanie jako otwarta walka z wrogiem) - idea poświęcenia jednostki dla narodu (poświęcenie warunkiem - idea poświęcenia życia w walce o wyzwolenie narodu (Kordian szczęścia ogółu) jako Winkelried) - idea złożenia ofiary z męczeństwa narodu (cierpienie warunkiem - zryw powstańczy jako przejaw godności zniewolonego narodu zmartwychwstania) (świadomość klęski, brak perspektywy zmartwychwstania) - idea winkelreidyzmu dzieli wspólnotę spiskowców (por. konflikt między Prezesem a Kordianem) Prezes Argumenty przywoływane w sporze argumenty odwołujące się do etyki - planowany czyn jest działaniem nieetycznym argumenty polityczne - działania spiskowców mogą spowodować negatywną reakcję - wspólne działania Polaków warunkiem powodzenia przewrotu sąsiednich krajów (odwet) argumenty odwołujące się do historii - w historii Polski nigdy nie miała miejsca zbrodnia królobójstwa - zbrodnia spiskowców jest czynem wymierzonym przeciw poma- zańcowi bożemu - zabicie mordercy jest przejawem godności ofiary argumenty religijne - reprezentant starszego pokolenia (żyje przeszłością, naoczny świadek wydarzeń historycznych); - opanowany (rzeczowo dobiera argumenty); - erudyta (odwołania do historii); Nurt konserwatywny Kordian - młodzi spiskowcy powinni inspirować się dziełem Wielkiej Rewo- lucji Francuskiej. - zemsta na carze i jego rodzinie jest konsekwencją jego barba- rzyńskich działań w XVIII w. (zemsta za ofiary carskiego despo- tyzmu) Charakterystyka bohaterów sporu w kontekście argumentacji - pokolenie ludzi urodzonych na przełomie XVIII i XIX w. (świadkowie klęski Napoleona); - realizm polityczny (uznanie dostosowania się do realiów politycznych, unikanie konfliktów mogących pogorszyć sytuacje); - posłuszeństwo wobec cara i jego namiestników (lojalizm); - krytyczny stosunek do przemian rewolucyjnych (por. środo- wisko arystokratyczne gen. Krasińskiego). -car jest uzurpatorem, zabicie cara jest formą wyrównania krzywd za cierpienia Polaków - czuje się odpowiedzialny za decyzje spiskowców; ma wyrzuty sumienia wynikające ze związania się ze spiskowcami; - odczuwa emocjonalny związek z ojczyzną; - pragmatycznie patrzy na możliwości powstańców, - uważa siebie za godnego zabicia cara; - sceptycznie nastawiony do idei rebelii; - motywuje innych do działania; - religijny (por. rewolucja jako zbrodnia); - patriota (chce oddać życie za ojczyznę). - patriota. - odważny, bezkompromisowy, radykalny w formulowaniu swojego zdania; - kieruje się emocjami w sporze z Prezesem; - religijny: - skłonny do poświęcenia swojego życia w imię haseł rewolucji; Postawy Polaków, lata 20. XIX w. Nurt rewolucyjny - pokolenie młodych oficerów warszawskich wyższych szkół (por. środowisko Szkoły Podchorążych); - radykalizm ideologiczny, - fascynacja epoką napoleońską; - kontestacja rzeczywistości (mierność lat 20. XIX w. w sto- sunku do epoki napoleońskiej); - demokratyzm.