Filozofia i światopogląd średniowiecza

W średniowieczu dominował światopogląd teocentryczny, co oznaczało, że w centrum zainteresowania znajdował się Bóg. Człowiek średniowiecza traktował Boga jako najwyższą wartość i kierował się zasadą "memento mori" $pamiętaj o śmierci$, która przypominała, że życie ziemskie jest jedynie wstępem do życia wiecznego.

Główne nurty filozoficzne epoki to:

1. Augustynizm - opierał się na przekonaniu o dualistycznym charakterze świata $Bóg-Szatan, Niebo-Piekło$. Podkreślał rozdarcie człowieka między cielesnością a duchowością, traktując życie ludzkie jako walkę duszy z ciałem. Szansą dla człowieka była asceza, czyli wyrzeczenie się ziemskich przyjemności.

Definicja: Teocentryzm to pogląd filozoficzny i religijny, który stawia Boga w centrum wszechświata i ludzkiego życia.

2. Tomizm - wskazywał na istnienie ładu i hierarchii w świecie, określanej jako "drabina bytów". Według św. Tomasza, człowiek zajmuje stałe, wyznaczone przez Stwórcę miejsce. Naruszenie tej harmonii było traktowane jako grzech.
3. Franciszkanizm - postulował radosną wiarę, głosił ideały ubóstwa, miłosierdzia, pokory i miłości do świata, ludzi oraz zwierząt. Św. Franciszek uważał, że człowiek jest stworzony na podobieństwo Boga i z natury dobry.

Highlight: Filozofia średniowiecza charakteryzowała się silnym wpływem religii chrześcijańskiej na wszystkie aspekty myśli ludzkiej.

W średniowiecznym światopoglądzie wyraźnie zarysował się podział na wartości pozytywne $Bóg, niebo, dusza, cnota, światłość$ i negatywne $Szatan, piekło, ciało, grzechy, ciemność$.

Cechy literatury średniowiecznej i wzorce osobowe

Literatura średniowieczna charakteryzowała się następującymi cechami:

1. Religijna - wyrażała ideologię epoki $teocentryzm$, służyła krzewieniu i umacnianiu chrześcijaństwa.
2. Dydaktyczna - pouczała, jak żyć, aby zasłużyć na zbawienie po śmierci.
3. Parenetyczna - wskazywała wzorce osobowe godne naśladowania, w przedstawianiu bohaterów operowała hiperbolą i idealizacją.
4. Anonimowa - autorzy pozostawali ukryci za swoimi dziełami, ponieważ nie tworzyli ich dla ziemskiej sławy, ale na chwałę Boga.
5. Uniwersalna - większość utworów była pisana po łacinie, uniwersalnym języku kościoła i wykształconych ludzi.
6. Alegoryczna - teksty poza znaczeniem dosłownym zawierały również przesłanie odwołujące się do tradycji religijnej, literackiej i kulturalnej.

Przykład: Najważniejsze dzieła sztuki średniowiecza to m.in. "Pieśń o Rolandzie", "Dzieje Tristana i Izoldy" oraz "Bogurodzica" w Polsce.

Wzorce osobowe promowane w literaturze średniowiecznej to:

1. Święty asceta - wyrzekający się dóbr doczesnych i ziemskich przyjemności, żyjący w ubóstwie, poświęcający czas modlitwie i służbie bliźniemu.
2. Rycerz - odważny, waleczny i honorowy, wiernie służący Bogu, władcy i ojczyźnie, walczący w obronie wiary.
3. Władca - mądry, dobry i sprawiedliwy ojciec narodu, cieszący się autorytetem wśród poddanych, pobożny patriota.
4. Dama serca - pochodząca z wyższych sfer, piękna, niedostępna, wyidealizowana i platonicznie wielbiona.

Highlight: Sztuka średniowiecza często przedstawiała te wzorce osobowe w formie alegorycznej, łącząc elementy religijne z świeckimi.

"Bogurodzica", najstarszy zachowany utwór poetycki w języku polskim, powstała w XIII wieku. Jest przykładem średniowiecznej pieśni religijnej i reprezentuje sztukę średniowiecza w Polsce. Do XVI wieku pełniła funkcję polskiego hymnu narodowego.

Vocabulary: Parenetyczny - mający na celu przedstawienie wzorca postępowania, pouczający.

Literatura Religijna i Świecka

Średniowieczna literatura łączyła elementy religijne i świeckie, czego przykładem są utwory takie jak "Lament Świętokrzyski" i "Pieśń o Rolandzie".

Definition: Lament $plankt$ to gatunek literacki wyrażający żal po zmarłych.

Example: "Pieśń o Rolandzie" przedstawia historyczne wydarzenia w kontekście walki o wiarę.

Highlight: Sztuka średniowiecza notatka: Literatura tego okresu charakteryzowała się silnym wpływem religii i wartości rycerskich.

Ramy czasowe i główne cechy średniowiecza

Ramy czasowe średniowiecza w Polsce obejmowały okres od V do XV wieku. Za początek epoki uznaje się upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, a za koniec zdobycie Konstantynopola przez Turków. Średniowiecze jest chronologicznie drugą epoką w literaturze.

Kluczowe cechy tej epoki to:

Dualizm - pogląd o podziale świata na dwie przeciwstawne sfery: sacrum $wieczną, boską, duchową$ i profanum $doczesną, ludzką, materialną$. Dualizm dotyczył również człowieka, postrzeganego jako istota złożona z wiecznej duszy i śmiertelnego ciała.

Definicja: Dualizm to filozoficzna koncepcja zakładająca istnienie dwóch przeciwstawnych, ale równie fundamentalnych zasad lub substancji.

Uniwersalizm - cecha kultury średniowiecznej oznaczająca, że wszędzie tam, gdzie docierało chrześcijaństwo, kultura podlegała ujednoliceniu. W całej Europie wznoszono podobne świątynie, odmawiano te same modlitwy, istniał jednolity system szkolnictwa. W nauce dominowała scholastyka, a ludzie wykształceni używali wspólnego języka - łaciny.

Feudalizm - jednolity system społeczno-polityczny w średniowiecznej Europie. Społeczeństwo feudalne było zhierarchizowane, podzielone na stany różniące się posiadanymi przywilejami i obowiązkami. Najbardziej znaczące i uprzywilejowane było duchowieństwo i rycerstwo.

Highlight: Symbolami średniowiecza stały się krzyż $reprezentujący duchowieństwo$ i miecz $symbolizujący rycerstwo$.

Sztuka epoki rozwijała się w dwóch głównych nurtach:

1. Sztuka romańska - charakteryzująca się grubymi, masywnymi murami, małymi oknami i półkolistymi łukami. Portal symbolizował przejście ze strefy sacrum do strefy profanum.
2. Sztuka gotycka - wyróżniająca się strzelistymi budowlami zakończonymi iglicami, ostrymi łukami $symbolizującymi ręce wznoszone ku Bogu$, rozetami, witrażami i ołtarzami szafiastymi.

Przykład: Katedra Notre-Dame w Paryżu jest jednym z najsłynniejszych przykładów sztuki gotyckiej.