Wzorce osobowe renesansu

W epoce renesansu wykształciły się nowe wzorce osobowe, odzwierciedlające ideały epoki:

1. Humanista (humanista) - człowiek wszechstronnie wykształcony, znający kulturę antyku, grekę i łacinę. Ceni umiar i nie przywiązuje wagi do kwestii materialnych.

2. Ziemianin - dobry gospodarz, sprawiedliwy pan dla chłopów, zaradny i prawdomówny.

3. Dworzanin - człowiek szlachetnie urodzony, elokwentny, pełen gracji, wykształcony i znający obyczaje oraz tradycje.

4. Obywatel-patriota - lojalny wobec władzy, gotów do poświęceń, zdyscyplinowany i prawy.

5. Rycerz chrześcijański - gotowy do poświęceń dla ojczyzny, głęboko wierzący, skromny i życzliwy dla bliźnich.

Highlight: Wzorce osobowe renesansu odzwierciedlały ideały epoki, takie jak wykształcenie, sprawiedliwość, patriotyzm i cnoty chrześcijańskie.

Makiawelizm w renesansie:

Niccolò Machiavelli stworzył koncepcję makiawelizmu, głoszącą, że skuteczny władca powinien realizować swoje cele za wszelką cenę, nawet posługując się kłamstwem, podstępem i przemocą.

Cytat: "Cel uświęca środki" - to słynne powiedzenie przypisywane Machiavellemu, choć nie występuje dosłownie w jego dziełach.

Inne ważne dzieła i koncepcje renesansu:

• "Utopia" Tomasza Morusa - wizja idealnego państwa bez własności prywatnej
• "Pochwała głupoty" Erazma z Rotterdamu - krytyka ówczesnego społeczeństwa

Definicja: Klasycyzm renesansowy charakteryzował się prostotą wyrazu, harmonią, statycznością i zasadą decorum (stosowności stylu do tematu).

Cechy klasycyzmu renesansowego i motywy literackie

Cechy klasycyzmu renesansowego:

• Prostota wyrazu
• Harmonia i statyczność
• Spokój
• Zasada decorum (stosowność stylu do tematu)
• Wprowadzenie erotyki i postaci dziecka do literatury

Główne motywy i tematy literackie renesansu:

1. Fortuna - pogodzenie się ze zmiennością losu, pochwała cnoty jako wartości cenniejszej niż rzeczy materialne.

2. Carpe diem - zachęta do cieszenia się życiem, korzystania z chwili.

3. Bóg i człowiek - różne spojrzenia na relację między Bogiem a człowiekiem:

   • Bóg jako stwórca świata i pierwszy artysta
   • Człowiek jako igrzysko Boże, marionetka
   • Świat jako scena teatralna, a Bóg jako reżyser

Cytat: "Marność nad marnościami i wszystko marność" - popularne powiedzenie renesansowe, podkreślające ulotność życia ludzkiego.

4. Człowiek witruwiański - symbol doskonałości ludzkiego ciała i proporcji.

Highlight: Renesans wprowadził do literatury nowe tematy, takie jak erotyka i dzieciństwo, jednocześnie czerpiąc inspirację z antyku i filozofii chrześcijańskiej.

Architektura renesansu charakteryzowała się nawiązaniem do form antycznych, harmonią i proporcjonalnością. Przykładem może być Kaplica Sykstyńska z freskami Michała Anioła.

Tragedia antyczna i szekspirowska

Renesans przyniósł odrodzenie zainteresowania dramatem antycznym, ale także rozwój nowych form teatralnych. Porównanie tragedii antycznej i szekspirowskiej:

Tragedia antyczna:

• Epejsodiony i stasimony, obecność chóru
• Zasada trzech jedności (akcji, czasu, miejsca)
• Bohaterowie z wyższych sfer
• Decorum - forma dostosowana do treści
• Ingerencja bogów w losy bohaterów

Tragedia szekspirowska:

• Podział na akty i sceny, brak chóru
• Dowolność czasu i miejsca akcji
• Różnorodność poruszanych wątków
• Sceny zbiorowe
• Bohaterowie podejmują decyzje wpływające na ich los
• Bohaterowie z różnych sfer społecznych
• Mieszanie stylów, np. komizmu i tragizmu

Highlight: Tragedia szekspirowska zrywała z klasycznymi zasadami tragedii antycznej, wprowadzając większą swobodę w konstrukcji dramatu i przedstawianiu postaci.

Definicja: Decorum - zasada stosowności stylu do tematu, charakterystyczna dla klasycyzmu renesansowego.

Jan Kochanowski - twórczość i główne dzieła

Jan Kochanowski, najwybitniejszy poeta polskiego renesansu, tworzył różnorodne formy literackie:

1. Pieśni:

   • "Pieśń o spustoszeniu Podola" - apel do Polaków o postawę patriotyczną

   Cytat: "Skujmy talerze na talery, skujmy / A żołnierzowi pieniądze gotujmy"

   • "Pieśń IX" $"Chcemy sobie być radni"$ - krytyka szlachty i braku troski o obronę kraju

2. Fraszki:

   • Refleksje nad szczęściem i życiem

   Cytat: "Nie porzucaj nadzieje"

3. Psalmy:

   • Psalm 13 - wyraz żalu z powodu obojętności Boga
   • Psalm 47 - psalm pochwalny, wzywający do radości i wielbienia Boga

Highlight: Twórczość Jana Kochanowskiego obejmowała różne gatunki literackie, od pieśni patriotycznych po refleksyjne fraszki i religijne psalmy.

Kochanowski w swojej poezji poruszał tematy takie jak:

• Patriotyzm i troska o ojczyznę
• Refleksje nad ludzkim losem i szczęściem
• Relacja człowieka z Bogiem
• Pochwała życia i radości

Definicja: Fraszka - krótki utwór poetycki o charakterze żartobliwym lub refleksyjnym, popularny w renesansie.

Treny Jana Kochanowskiego

"Treny" to cykl 19 utworów poetyckich Jana Kochanowskiego, napisanych po śmierci jego ukochanej córki Urszulki. To jedno z najważniejszych dzieł polskiego renesansu, łączące osobiste doświadczenie poety z filozoficzną refleksją nad życiem i śmiercią.

Główne tematy i motywy "Trenów":

1. Żal po stracie dziecka
2. Kryzys wiary i światopoglądu humanistycznego
3. Refleksja nad sensem życia i śmierci
4. Kwestionowanie mądrości i wiedzy wobec tragedii

Cytat: "Mądrość, ani nic nie jest, Fraszka wszystko, i błąd wieku młodego!" (Tren IX)

Struktura cyklu:

• Treny I-XVIII: wyrażenie bólu, wspomnienia o córce, kryzys wiary
• Tren XIX: próba pogodzenia się ze stratą, wizja matki poety

Highlight: "Treny" Jana Kochanowskiego to nie tylko wyraz osobistego bólu poety, ale także głęboka refleksja filozoficzna nad kondycją ludzką i granicami ludzkiego poznania.

"Treny" stanowią przełom w polskiej poezji renesansowej, łącząc tradycję antyczną z osobistym, emocjonalnym wyrazem. Dzieło to pokazuje ewolucję poglądów Kochanowskiego od humanistycznego optymizmu do głębokiego kryzysu wiary i wartości.

Renesans - nazwa i ramy czasowe

Renesans to epoka kulturalna, której nazwa pochodzi od francuskiego słowa oznaczającego "odrodzenie". Odnosi się do odrodzenia zainteresowania kulturą i sztuką starożytną, zapomnianą w średniowieczu.

Ramy czasowe renesansu w Europie:

• Początek renesansu w Europie: 1453 rok - upadek Konstantynopola
• Koniec renesansu: 1548 rok - sobór trydencki

Główne nurty i idee renesansu:

1. Humanizm - nurt umysłowy skupiający się na człowieku i jego życiu.

Cytat: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce."

2. Antropocentryzm - pogląd filozoficzny stawiający człowieka w centrum wszechświata.

3. Reformacja - ruch religijny zapoczątkowany przez Marcina Lutra, dążący do odnowy chrześcijaństwa.

Definicja: Protestantyzm - nurt w chrześcijaństwie odrzucający autorytet papieża i niektóre praktyki katolickie.

4. Irenizm - dążenie do pokoju między wyznaniami i zniesienia różnic między nimi.

Highlight: Renesans charakteryzował się odrodzeniem zainteresowania antykiem, rozwojem humanizmu i reformacją religijną.