Podstawy kombinatoryki

Kombinatoryka opiera się na dwóch głównych zasadach: regule mnożenia i regule dodawania. Gdy mamy kilka niezależnych wyborów (kolejne etapy), używamy reguły mnożenia - mnożymy liczbę możliwości na każdym etapie. Na przykład, rzucając monetą trzy razy, mamy 2·2·2=8 możliwych wyników.

Permutacje to wszystkie możliwe uporządkowania elementów zbioru. Dla n elementów wzór na liczbę permutacji to P_n = n!. Przykładowo, 5 osób można ustawić w kolejce na P₅ = 5! = 120 różnych sposobów. To dlatego permutacje bez powtórzeń są tak licznie reprezentowane na sprawdzianach z kombinatoryki.

Kolejne ważne pojęcia to wariacje. Wariacja bez powtórzeń to wybór k elementów z n-elementowego zbioru z uwzględnieniem kolejności, gdzie każdy element można wybrać tylko raz. Wzór to V_n^k = n!/$n-k$!. Z kolei wariacja z powtórzeniami pozwala na wielokrotne wybieranie tych samych elementów, a jej wzór to W_n^k = n^k.

💡 Pamiętaj o silni - to iloczyn wszystkich liczb naturalnych od 1 do n: n! = 1·2·3·...·n. Możesz też wykorzystać własność n! = n·$n-1$!, która znacznie ułatwia obliczenia.

Reguły kombinatoryczne i zdarzenia losowe

Reguła dodawania stosowana jest, gdy rozważamy alternatywne możliwości. Jeśli mamy dwa rozłączne podzbiory wyników o liczebności m₁ i m₂, to wszystkich możliwości jest m₁ + m₂. Dla zbiorów rozłącznych: |A₁ ∪ A₂ ∪ ... ∪ Aₙ| = |A₁| + |A₂| + ... + |Aₙ|. Reguła ta często pojawia się w zadaniach maturalnych z kombinatoryki.

Przy rozwiązywaniu zadań z liczbami warto dzielić problem na przypadki. Na przykład, licząc liczby trzycyfrowe zawierające cyfrę 3, rozważamy oddzielnie liczby z cyfrą 3 na pierwszej, drugiej lub trzeciej pozycji.

W teorii prawdopodobieństwa kluczowe pojęcia to przestrzeń zdarzeń elementarnych Ω (wszystkie możliwe wyniki doświadczenia) oraz zdarzenia losowe $podzbiory Ω$. Przykładowo, przy dwukrotnym rzucie monetą Ω = {$O,O$, $O,R$, $R,O$, $R,R$}, a zdarzenie "wypadnie raz reszka" to A = {(O,R), (R,O)}.

Zdarzenia mogą być pewne (równe Ω) lub niemożliwe (zbiór pusty ∅). Umiejętność identyfikowania przestrzeni zdarzeń elementarnych jest fundamentem rachunku prawdopodobieństwa.

🔑 Pamiętaj, że poprawne określenie przestrzeni zdarzeń elementarnych to połowa sukcesu w zadaniach z prawdopodobieństwa!

Prawdopodobieństwo i jego własności

Prawdopodobieństwo klasyczne zdarzenia A obliczamy jako stosunek liczby zdarzeń elementarnych sprzyjających zdarzeniu A do liczby wszystkich możliwych zdarzeń elementarnych: P$A$ = |A|/|Ω|. Ten wzór jest fundamentem zadań z rachunku prawdopodobieństwa na maturze.

Kiedy rozwiązujesz zadania tekstowe, zacznij od wyznaczenia wszystkich możliwości. Na przykład, mając dane o liczbie uczniów w klasach i odsetkach zdających francuski, oblicz dokładną liczbę osób z każdej kategorii i podziel liczbę zdających przez liczbę wszystkich uczniów.

Dla zdarzeń o nierównych prawdopodobieństwach elementarnych używamy rozkładu prawdopodobieństwa. Jeśli np. niesymetryczna moneta daje orzeł 2 razy częściej niż reszka, to P$orzeł$ = 2/3 i P$reszka$ = 1/3.

Własności prawdopodobieństwa to istotne narzędzia do rozwiązywania złożonych zadań:

• 0 ≤ P(A) ≤ 1 dla każdego zdarzenia
• P$∅$ = 0 i P$Ω$ = 1
• Dla A⊂B zachodzi P(A) ≤ P(B)
• P$A'$ = 1 - P(A), gdzie A' to zdarzenie przeciwne do A
• P$A∪B$ = P$A$ + P$B$ - P$A∩B$ - ten wzór często przydaje się w zadaniach maturalnych z prawdopodobieństwa

⚠️ W zadaniach z prawdopodobieństwa na maturze rozszerzonej najczęstszym błędem jest niepoprawne określenie przestrzeni zdarzeń elementarnych!

Prawdopodobieństwo w praktyce

Prawdopodobieństwo zdarzeń złożonych często wymaga rozłożenia problemu na prostsze przypadki. Rozważ losowanie kuli z różnych urn po rzucie monetą - to klasyczny przykład zadania z prawdopodobieństwa z rozwiązaniem, które pojawia się na maturze.

Kiedy wynik doświadczenia zależy od wyniku innego doświadczenia, używamy tzw. drzewa prawdopodobieństwa. Na każdej gałęzi umieszczamy prawdopodobieństwa poszczególnych zdarzeń, a następnie mnożymy je wzdłuż ścieżek, żeby uzyskać prawdopodobieństwa końcowe.

W przykładzie z kulami w dwóch urnach, prawdopodobieństwo wylosowania kuli białej to suma dwóch przypadków: wypadnięcia orła i wylosowania białej kuli z pierwszej urny ORAZ wypadnięcia reszki i wylosowania białej kuli z drugiej urny. Obliczamy to jako P$A$ = 1/2 · 4/10 + 1/2 · 3/10 = 7/20.

Podobnie, prawdopodobieństwo wylosowania kuli niebieskiej to P$B$ = 1/2 · 6/10 + 1/2 · 2/10 = 8/20 = 2/5. Ten sposób rozwiązania jest typowym przykładem wykorzystania kombinatoryki w zadaniach z rachunku prawdopodobieństwa.

💪 Przy rozwiązywaniu zadań z prawdopodobieństwa dla klasy 8 i starszych, zawsze zacznij od narysowania drzewa zdarzeń - to uporządkuje Twoje myślenie!