Rola witamin. Nieorganiczne składniki pokarmowe

Witaminy i składniki mineralne to nieorganiczne składniki pokarmowe o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania naszego organizmu. Mimo że potrzebujemy ich w niewielkich ilościach, są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów życiowych.

Bez odpowiedniej ilości tych substancji nasze ciało nie mogłoby przeprowadzać tysięcy reakcji biochemicznych zachodzących każdego dnia w naszych komórkach. Witaminy regulują metabolizm, wspierają układ odpornościowy i uczestniczą w procesach wzrostu.

Warto wiedzieć! Niedobór podstawowych składników odżywczych może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, dlatego warto dbać o zróżnicowaną dietę bogatą w owoce i warzywa.

Czym są witaminy i jak je dzielimy?

Witaminy to związki organiczne, których organizm w większości nie potrafi sam wytworzyć, a są niezbędne w różnych reakcjach biochemicznych i procesach fizjologicznych. Bez nich nasze ciało nie mogłoby prawidłowo funkcjonować.

Witaminy dzielimy na dwie główne grupy:

• Rozpuszczalne w tłuszczach - A, D3, E, K - magazynowane są w tkance tłuszczowej, dlatego ich nadmiar może być szkodliwy
• Rozpuszczalne w wodzie - witaminy grupy B oraz C - są wydalane z moczem, więc rzadziej prowadzą do przedawkowania

Ze względu na pochodzenie, witaminy możemy również podzielić na naturalne $występujące w żywności$ i syntetyczne $wytwarzane w laboratoriach$. Najlepszym źródłem witamin jest zróżnicowana dieta - kolorowa jak tęcza, zawierająca produkty ze wszystkich grup pokarmowych.

Zapamiętaj! Sposób przygotowania potraw ma ogromny wpływ na zawartość witamin - długie gotowanie, smażenie czy przechowywanie może zniszczyć wiele cennych składników odżywczych.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) mają szczególne właściwości, które wpływają na sposób ich przyswajania i działania w organizmie. W przeciwieństwie do witamin rozpuszczalnych w wodzie, mogą być magazynowane w tkance tłuszczowej.

Te witaminy najlepiej wchłaniają się, gdy przyjmujemy je razem z tłuszczami w posiłku. Dlatego sałatka z oliwą to świetny sposób na lepsze przyswajanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach z warzyw.

Ponieważ organizm magazynuje te witaminy, ich nadmiar nie jest wydalany, co może prowadzić do hiperwitaminozy (nadmiaru witamin). Z tego powodu należy ostrożnie podchodzić do suplementacji, szczególnie w przypadku witaminy A i D.

Uwaga! Tłuszcze są niezbędne do prawidłowego wchłaniania witamin A, D, E i K - ich niedobór w diecie może prowadzić do niedoborów tych witamin mimo spożywania bogatych w nie produktów.

Witamina A (karoten)

Witamina A jest niezbędna do prawidłowego widzenia, zwłaszcza o zmierzchu. Zapewnia właściwe funkcjonowanie nabłonków (tkanek wyścielających drogi oddechowe, przewód pokarmowy i drogi moczowe) oraz wspiera prawidłowy rozwój organizmu.

Gdy brakuje nam witaminy A, możemy cierpieć na tzw. kurzą ślepotę - problemy z widzeniem w słabym świetle. Pojawia się również łuszczenie się nabłonków oraz zaburzenia wzrostu, szczególnie u dzieci i młodzieży.

Najlepszymi źródłami witaminy A są:

• Nabiał (masło, ser, śmietana)
• Pomarańczowe warzywa i owoce (marchew, dynia, morele)
• Zielone warzywa (szpinak, jarmuż)
• Tran

Ciekawostka! Marchewka to nie tylko źródło witaminy A - jedna średnia marchew pokrywa dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę, a jedzenie jej wspiera nie tylko wzrok, ale także zdrową skórę!

Witamina D3 (kalciferol)

Witamina D3 to wyjątkowy składnik odżywczy, który może być wytwarzany w naszej skórze pod wpływem promieni słonecznych. Jej główną funkcją jest zwiększanie wchłaniania wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego oraz odkładanie tych minerałów w kościach i zębach.

Niedobór witaminy D3 prowadzi do poważnych konsekwencji - u dzieci może wywołać krzywicę (deformacje kości), a u dorosłych osteoporozę (utratę gęstości kości) i odwapnienie zębów. W Polsce, ze względu na ograniczoną ekspozycję na słońce zimą, niedobory są powszechne.

Naturalne źródła witaminy D3 to przede wszystkim:

• Tran z wątroby dorsza
• Tłuste ryby morskie (łosoś, makrela, śledź)
• Jaja (żółtko)
• Wątroba
• Wzbogacane produkty mleczne

Warto wiedzieć! W okresie od października do marca w naszej szerokości geograficznej synteza witaminy D w skórze jest niewystarczająca - warto wtedy pomyśleć o odpowiednio zbilansowanej diecie lub konsultacji z lekarzem odnośnie suplementacji.

Witamina E

Witamina E jest potężnym przeciwutleniaczem, który chroni komórki przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki. Zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory i zapewnia prawidłową pracę mięśni, w tym serca.

Niedobory tej witaminy mogą powodować wczesne starzenie się skóry (zmarszczki, utrata elastyczności), zaburzenia płodności, niedokrwistość oraz osłabienie i zanik mięśni. U młodzieży w okresie intensywnego wzrostu odpowiednia ilość witaminy E wspiera prawidłowy rozwój.

Najlepszymi źródłami witaminy E są:

• Oleje roślinne (szczególnie olej z zarodków pszenicy)
• Orzechy i migdały
• Awokado
• Nasiona (słonecznik, dynia)
• Jaja

Ciekawostka! Witamina E jest często nazywana "witaminą młodości" - jej odpowiednia ilość w diecie może pomóc zachować młody wygląd skóry i opóźnić procesy starzenia!

Witamina K

Witamina K pełni kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi - bez niej nawet drobne skaleczenie mogłoby prowadzić do znacznej utraty krwi. Pomaga ona w wytwarzaniu białek niezbędnych do tworzenia skrzepów.

Gdy brakuje witaminy K, możemy doświadczyć krwawień z dziąseł, nosa czy jelit, a nawet zagrażających życiu krwotoków wewnętrznych. U noworodków niedobór może prowadzić do choroby krwotocznej, dlatego często otrzymują one zastrzyk z witaminą K zaraz po urodzeniu.

Ciekawostką jest fakt, że częściowo witamina K jest wytwarzana w naszym organizmie przez bakterie jelitowe. Dodatkowo możemy ją znaleźć w:

• Zielonych warzywach liściastych (szpinak, jarmuż)
• Brokułach
• Kapuście
• Sałacie

Uwaga! Osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe powinny konsultować z lekarzem ilość spożywanych produktów bogatych w witaminę K, gdyż może ona wpływać na działanie leków.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Witaminy rozpuszczalne w wodzie to grupa obejmująca witaminy z grupy B oraz witaminę C. W przeciwieństwie do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, nie są magazynowane w organizmie w dużych ilościach i są wydalane z moczem.

Te witaminy musimy dostarczać regularnie z pożywieniem, ponieważ ich zapasy w organizmie są niewielkie. Nadmiar zwykle nie stanowi problemu, gdyż organizm wydala ich nadwyżkę.

Witaminy z grupy B działają zespołowo - często niedobór jednej z nich wpływa na funkcjonowanie pozostałych. Dlatego tak ważna jest zróżnicowana dieta, bogata w produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce i produkty pochodzenia zwierzęcego.

Pamiętaj! Witaminy rozpuszczalne w wodzie są wrażliwe na obróbkę termiczną - długie gotowanie warzyw może zniszczyć znaczną część witaminy C i niektórych witamin z grupy B.

Witaminy z grupy B

Witaminy z grupy B są jednymi z najważniejszych substancji, jakich potrzebuje nasz organizm. Oddziałują na cały organizm: nerwy, serce, skórę, mięśnie i układ naczyniowy. Wpływają na przemianę materii i samopoczucie.

Do grupy witamin B zaliczamy: B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), B3 (niacyna/PP), B5 (kwas pantotenowy), B6 (pirydoksyna), B7 (biotyna/H), B8 (inozytol), B9 (kwas foliowy) i B12 (kobalamina). Każda z nich pełni specyficzne funkcje, ale działają jako zespół.

Najlepszymi źródłami witamin z grupy B są: produkty zbożowe pełnoziarniste, nasiona, orzechy, drożdże, rośliny strączkowe, jaja i mięso. Część z nich jest także wytwarzana w organizmie człowieka przez bakterie jelitowe, dlatego zdrowa mikroflora jelitowa jest tak ważna.

Ciekawostka! Stres, intensywny wysiłek fizyczny i umysłowy zwiększają zapotrzebowanie na witaminy z grupy B. Jeśli przygotowujesz się do egzaminów, warto zadbać o odpowiednią ilość tych witamin w diecie!

Witamina B1 (tiamina)

Witamina B1, znana również jako tiamina, wspomaga przemianę materii i ma ogromny wpływ na nasze ogólne samopoczucie. Jest szczególnie ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mózgu.

Niedobór tiaminy może objawiać się zmęczeniem, drażliwością i problemami z koncentracją oraz pamięcią. Możesz też odczuwać nerwowość, spadek apetytu i ciśnienia krwi, a także wolniejszą pracę żołądka. Dla uczniów odpowiedni poziom witaminy B1 jest kluczowy dla efektywnej nauki.

Najlepsze źródła witaminy B1 to:

• Drożdże piwne
• Otręby i kiełki pszenicy
• Wątróbka
• Kasza gryczana
• Rośliny strączkowe (groch, fasola)
• Orzechy laskowe

Wskazówka! Jeśli masz problemy z koncentracją podczas nauki, sprawdź czy Twoja dieta zawiera wystarczającą ilość produktów bogatych w witaminę B1 - może to być prosty sposób na poprawę efektywności!