Edukacja i działacze społeczni

Rozwój gospodarczy ziem polskich notatka nie byłaby pełna bez omówienia roli edukacji i wybitnych działaczy społecznych. We wszystkich zaborach organizowano ośrodki edukacji dla ludności wiejskiej:

• W Królestwie Polskim - Polska Macierz Szkolna
• W Galicji - Towarzystwo Przyjaciół Oświaty i Towarzystwo Szkoły Ludowej
• W zaborze pruskim - Towarzystwo Oświaty Ludowej w Poznaniu (później Towarzystwo Czytelni Ludowych)

Wśród najwybitniejszych działaczy w zaborze pruskim należy wymienić:

• Gen. Dezyderego Chłapowskiego - popularyzatora nowoczesnego gospodarowania
• Karola Marcinkowskiego - inicjatora budowy Bazaru i Towarzystwa Pomocy Naukowej
• Hipolita Cegielskiego - założyciela fabryki maszyn i narzędzi rolniczych w Poznaniu
• Gustawa Potworowskiego - organizatora pierwszego klubu szerzącego wiedzę rolniczą
• Księdza Piotra Wawrzyniaka - przewodniczącego Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych
• Maksymiliana Jackowskiego - inicjatora kółek rolniczych

Example: Hipolit Cegielski założył w Poznaniu świetnie prosperującą fabrykę maszyn i narzędzi rolniczych, co przyczyniło się do rozwoju przemysłu na ziemiach polskich w XIX wieku.

Rolnictwo pod zaborami

Rolnictwo w zaborze rosyjskim i innych zaborach rozwijało się w różnym tempie. Najlepsze warunki dla wzrostu rolnictwa panowały w zaborze pruskim:

• Chłopów uwłaszczono tam już w okresie Wiosny Ludów
• Wprowadzano nowoczesne technologie (młockarnie, elewatory)
• Upowszechniono płodozmian oraz uprawę ziemniaków i buraków cukrowych
• Powstawały zakłady produkujące maszyny i narzędzia rolnicze

W Królestwie Polskim uwłaszczanie chłopów rozpoczęto w 1864 r. Andrzej Zamoyski stworzył wzorcowe gospodarstwo w Klemensowie, gdzie wprowadzano nowoczesne technologie i organizowano zjazdy ziemian.

Highlight: Andrzej Zamoyski był inicjatorem i prezesem Towarzystwa Rolniczego, co znacząco wpłynęło na rozwój gospodarczy ziem polskich pod zaborami.

Najtrudniejsza sytuacja panowała w zaborze austriackim, gdzie gospodarstwa wiejskie były najbiedniejsze, przeludnione i rozdrobnione. Brakowało tam miejsc pracy poza rolnictwem, a zlikwidowanie serwitutów ograniczyło chłopom dostęp do pól i lasów.

Przemysł w zaborach

Przemysł w zaborze rosyjskim rozwijał się najszybciej, szczególnie w Królestwie Polskim. Zniesienie granicy celnej między Kongresówką a Rosją w 1851 r. otworzyło ogromny rynek zbytu i przyspieszyło rozwój produkcji.

Łódzki Okręg Przemysłowy stał się centrum przemysłu włókienniczego. Łódź w ciągu kilkudziesięciu lat przekształciła się z małej wsi w wielkie przemysłowe miasto. Warunki pracy robotników były jednak bardzo trudne:

• Pracowali po kilkanaście godzin dziennie
• Byli słabo opłacani
• Często zatrudniano ich tylko na jeden dzień
• Do pracy zatrudniano również dzieci

Vocabulary: Famuły - osiedla wznoszone dla wykwalifikowanych pracowników przez właścicieli fabryk. Były to jednopiętrowe budynki z jednoizbowymi mieszkaniami o powierzchni około 25 m².

Przemysł w zaborze austriackim był słabiej rozwinięty, ale prowadzono tu wydobycie ropy naftowej. Ignacy Łukasiewicz, aptekarz ze Lwowa, wynalazł lampę naftową i przyczynił się do rozwoju górnictwa naftowego.

Quote: "Ignacy Łukasiewicz – aptekarz ze Lwowa, który wynalazł lampę naftową i przyczynił się do rozwoju górnictwa naftowego."

Ośrodki przemysłowe i społeczeństwo

Rozwój przemysłu na ziemiach polskich w XIX wieku koncentrował się w kilku głównych ośrodkach:

1. Łódzki Okręg Przemysłowy - centrum przemysłu włókienniczego
2. Warszawski Okręg Przemysłowy - dominowała produkcja maszynowa i metalowa
3. Zagłębie Dąbrowskie - głównie przemysł ciężki, nowoczesne stalownie, huty i kopalnie węgla kamiennego
4. Górny Śląsk $zabór pruski$ - liczne kopalnie węgla kamiennego, huty, koksownie, walcownie i zakłady maszynowe

Przemiany społeczne w 19 wieku doprowadziły do powstania nowych grup społecznych:

• Arystokracja - najbogatsza warstwa szlachty, najmniej liczna grupa
• Ziemiaństwo - grupa, która wykształciła się ze szlachty
• Inteligencja - wykształcona warstwa społeczna, często pochodzenia szlacheckiego
• Burżuazja - właściciele fabryk i przedsiębiorstw
• Drobnomieszczaństwo - drobni przedsiębiorcy, rzemieślnicy, kupcy
• Robotnicy - najliczniejsza grupa pracująca w fabrykach i kopalniach
• Chłopi - najliczniejsza grupa społeczna

Highlight: Ziemie polskie na przełomie 19 i 20 wieku doświadczyły znaczących przemian społecznych i gospodarczych, które ukształtowały nowoczesne społeczeństwo polskie.

Struktura społeczna

Przemiany społeczne w 19 wieku doprowadziły do powstania nowych grup społecznych.

Definition: Arystokracja stanowiła najbogatszą i najmniej liczną warstwę szlachty.

Highlight: Ziemiaństwo wykształciło się jako osobna grupa społeczna, odgrywająca istotną rolę w rozwoju gospodarczym.

Struktura społeczna

Przemiany społeczne w 19 wieku doprowadziły do powstania nowych grup społecznych:

Definition: Burżuazja - grupa najbogatszych mieszczan Definition: Inteligencja - wykształceni ludzie wywodzący się ze zubożałej szlachty i mieszczaństwa

Społeczność żydowska

Życie społeczności żydowskiej na ziemiach polskich charakteryzowało się złożonością i różnorodnością.

Vocabulary: Asymilacja - dostosowanie się do otaczającego środowiska społecznego Definition: Sztetle - miasteczka z przewagą ludności żydowskiej

Rozwój transportu

Rozwój kolei żelaznej symbolizował postęp cywilizacyjny XIX wieku.

Highlight: Najwięcej linii kolejowych powstało w zaborze pruskim. Example: Kolej warszawsko-wiedeńska została ukończona w 1848 roku.

Praca organiczna i praca u podstaw

Gospodarka i społeczeństwo ziem polskich w XIX wieku kształtowały się pod wpływem idei pracy organicznej i pracy u podstaw. Praca organiczna zakładała równomierny rozwój wszystkich warstw społecznych w każdej dziedzinie życia. Praca u podstaw koncentrowała się na edukacji i umacnianiu świadomości narodowej chłopstwa.

Definicja: Praca organiczna to idea zakładająca równomierny rozwój wszystkich warstw społecznych w każdej dziedzinie życia (gospodarczej, oświatowej, naukowej i kulturalnej).

Ważną rolę w realizacji tych idei odegrały różne instytucje i organizacje. W Poznaniu powstał Bazar - centrum polskości i siedziba instytucji gospodarczych. Tworzono spółdzielnie zrzeszające polskich producentów. Centralne Towarzystwo Gospodarcze łączyło ziemiańskie i chłopskie kółka rolnicze, a Związek Spółek Zarobkowych skupiał spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe.

Highlight: Franciszek Stefczyk był najsłynniejszym organizatorem kas pożyczkowych w Galicji, co dało początek Kasom Stefczyka.