Pierwsze bezkrólewie i wprowadzenie wolnej elekcji
Pierwsze bezkrólewie w Polsce nastąpiło w 1572 roku po śmierci Zygmunta II Augusta. Wydarzenie to zapoczątkowało nową erę w historii Rzeczypospolitej, wprowadzając system wolnej elekcji. W okresie bezkrólewia władzę sprawował interrex, którym zostawał prymas Polski, arcybiskup gnieźnieński.
Definicja: Wolna elekcja to system wyboru władcy, w którym każdy szlachcic miał prawo uczestniczyć w sejmie elekcyjnym i głosować na kandydata na króla.
Przebieg wolnej elekcji w punktach obejmował zgromadzenie szlachty na sejmie elekcyjnym, gdzie każdy mógł oddać swój głos. Ten demokratyczny proces był unikalny w ówczesnej Europie.
Highlight: Pierwszym władcą Rzeczypospolitej wybranym podczas wolnej elekcji był Henryk Walezy w 1573 roku.
Wprowadzenie wolnej elekcji miało daleko idące konsekwencje dla ustroju Rzeczypospolitej. Ustanowiono Artykuły henrykowskie, które gwarantowały szlachcie zachowanie dotychczasowych przywilejów i ograniczały władzę królewską.
Przykład: Artykuły henrykowskie zobowiązywały króla do przestrzegania tolerancji religijnej i zrzeczenia się praw do dziedziczenia tronu.
Dodatkowo, każdy nowo wybrany monarcha musiał podpisać pacta conventa - osobiste zobowiązania wobec państwa i jego mieszkańców.
System wolnej elekcji, choć początkowo postrzegany jako triumf demokracji szlacheckiej, z czasem ujawnił swoje wady. Elekcje stawały się powodem sporów wewnętrznych, groziły wybuchem wojen domowych i dawały możliwość ingerencji obcych mocarstw w sprawy Polski.
Vocabulary: Bezkrólewie - okres między śmiercią króla a wstąpieniem na tron jego następcy.
Wybór Mazowsza jako miejsca elekcji okazał się niefortunny, gdyż region ten zamieszkiwała głównie katolicka, niewykształcona szlachta, która licznie przybywała na sejmy elekcyjne, co mogło wpływać na jakość podejmowanych decyzji.
