Pierwsza wolna elekcja i rządy Henryka Walezego
Pierwsza wolna elekcja w Polsce miała miejsce w 1573 roku, stanowiąc przełomowy moment w historii Rzeczypospolitej. Wydarzenie to nastąpiło po śmierci ostatniego króla z dynastii Jagiellonów, Zygmunta Augusta, w 1572 roku.
Definicja: Co to jest wolna elekcja krótko - to system wyboru władcy przez ogół szlachty spośród wielu kandydatów.
Gdzie i kiedy odbyła się pierwsza wolna elekcja? Odbywała się ona na Woli pod Warszawą, gdzie szlachta z całego kraju mogła uczestniczyć w wyborze nowego monarchy. W czasie bezkrólewia, kluczowe sprawy państwowe były rozwiązywane przez tzw. konfederacje, a rolę głowy państwa pełnił prymas.
Vocabulary: Konfederacje - związki szlachty tworzone w każdym województwie podczas bezkrólewia.
Pierwsza wolna elekcja kandydaci byli różnorodni, ale ostatecznie wybór padł na francuskiego królewicza Henryka Walezego. Pierwszym władcą Rzeczypospolitej wybranym podczas wolnej elekcji był właśnie on.
Highlight: Henryk Walezy co zrobił dla Polski - wprowadził nowe zasady ustrojowe zwane artykułami henrykowskimi.
Panowanie Henryka Walezego było krótkie, trwało zaledwie cztery miesiące. Dlaczego Henryk Walezy uciekł z Polski? Opuścił on kraj, aby objąć tron francuski po śmierci swojego brata.
Ciekawostka: Henryk Walezy ciekawostki - mimo krótkiego panowania w Polsce, jego rządy przyniosły trwałe zmiany ustrojowe.
Po ucieczce Henryka Walezego, odbyła się kolejna elekcja, w której wybrano Stefana Batorego, księcia Siedmiogrodu. Batory musiał poślubić Annę Jagiellonkę, siostrę Zygmunta Augusta, aby umocnić swoją pozycję na tronie.
Example: Reformy Stefana Batorego obejmowały utworzenie piechoty wybranieckiej i przyłączenie większości Inflant do Polski.
Panowanie Stefana Batorego 1576−1586 przyniosło znaczące zmiany, w tym utworzenie piechoty wybranieckiej, składającej się z chłopów wybranych do służby wojskowej, oraz przyłączenie większości Inflant do Polski po zwycięskich bitwach. Batory ufundował również Akademię Wileńską, wzmacniając pozycję edukacji w kraju.
Quote: "Artykuły henrykowskie zapewniały m.in. nienaruszalność zasad wolnej elekcji i tolerancji religijnej."
Co zawierały artykuły henrykowskie i pacta conventa? Artykuły henrykowskie ustanawiały podstawowe zasady ustrojowe, w tym gwarancję wolnej elekcji, tolerancji religijnej oraz ograniczenia władzy królewskiej. Pacta conventa z kolei były indywidualnymi zobowiązaniami każdego władcy wobec państwa, wynikającymi z jego obietnic wyborczych.
Definicja: Pacta conventa co to - indywidualne zobowiązania króla wobec państwa, wynikające z jego obietnic wyborczych.
Dlaczego artykuły henrykowskie i pacta conventa osłabiały władzę króla? Ograniczały one swobodę działania monarchy, wymagając zgody sejmu w kluczowych sprawach państwowych i zobowiązując go do regularnego zwoływania sejmu walnego.
