Alternatywny zapis:

pałaców mykeńskich znaleziono w : • Sparcie • Tebach • Atenach • Pylos Mykeńczycy wypracowali system zapisu nazywany umownie Pismem Linearnym B, udało się je odczytać. Upadek Myken łączy się z pół mityczną wojną trojańską. Istnienie Troi, zwanej Ilionem, było podważane do 1870 r., kiedy to zostały odkryte resztki tego miasta, jednak to odkrycie nie wnioskuje czy ta wojna się kiedykolwiek odbyła. Wieki ciemne" to czasy najazdu Dorów oraz „Wędrówki ludów" na Bałkanach (1200-1000 p.n.e). Zostało to rozpoczęte przez atak Ilirów na wybrzeże śródziemnomorskie. Wedle jednej z hipotez najeźdźcy zawdzięczali swą przewagę militarną nowej taktyce polegającej na użyciu uzbrojonej w broń żelaza jazdy stawiającej z powodzeniem czoło wojskom wyposażonym w 201 rydwany bojowe i uzbrojenie z brązu. 1 Okres archaiczny (IX/VIII-VI w. p.n.e) fornye Cechy charakterystyczne okresu archaicznego : Orientalizacja sztyki greckiej Rozwój handlu śródziemnomorskiego Ożywienie kulturalne (pierwsze igrzyska) → Rozwój państwowości" - pojawienie się polis Rozwój alfabetu greckiego Przemiany wojskowości Ewolucja systemu społecznego NOW Greckie polis Polis forma państwa-miasta, niezależna wspólnota obywateli połączonych językiem, kultami i wyznawanymi wartościami moralnymi Sparta Akropol - wzgórze świątynne, górujące nad miastem Metojcy obcy, mieszkający obok Charakterystyczne polis greckie :/ • Ateny DARKOSKA Wielka kolonizacja (VIII-VI w. p.n.e) Po wiekach ciemnych" Grecji przystąpili do Wielkiej kolonizacji - okresu zasiedlania basenu Morza Śródziemnego. Pierwszą grecką kolonią było Pithekusai, założona prawdopodobnie około 770 p.n.e. Przyczyna wyruszenia Greków zasiedlania odległych krain : Niedostatek ziemi uprawnej w Grecji Przeludnienie Konieczność zdobycia dostępu do surowców naturalnych q Demokratyczne Ateny i oligarchiczna Sparta Ateńczycy za twórcę swojego Polis uważali Tezeusza - herosa. Reformy ateńskie Na demokrację ateńską złożyły się przede wszystkim trzy reformy ustroju państwowego: Reformy Drakońskie ok. 621 r. p.n.e - surowe zaostrzenie prawa karnego Reformy Solona ok. 595/594 r. p.n.e - wprowadzenie podziału w Grecji na fyle i demy - ośrodki wyborcze Reformy Klejstenesa ok.510 r. p.n.e - najważniejsza z reform, wprowadziła rządy ateńskiej demokracji. Drakon Twórca jednego z pierwszych systemów prawnych Aten Przetrwało przekonanie, ze prawa drakońskie ,,spisywano krwią" - były bardzo surowe Solon ,,Strząśnięcie długów" Utworzenie czterech klas politycznych • Wprowadzenie nowego podziału administracyjnego Tyran Aten- Pizystrat (561-528/7 p.n.e) rozbudował Miasto i zaopatrzył je w wodę, załagodził napięcia społeczne. Po śmierci Pizystrata władzę na krótko objęli jego dwaj synowie. Młodszy został zamordowany, starszy musiał uciec z Aten w 510 r. p.n.e). Klejstenes Podział administracyjny Klejstenesa (ok. 510 p.n.e): Utworzenie 10 fyl - fylę tworzyły trzy demy → Utworzenie rady pięciuset (przygotowywała porządek obrad zgromadzenia i układała projekty uchwał) Utworzenie urzędu Stratega (Było ich 10, dowodzili wojskiem). Organy władzy w demokratycznych Atenach: Zgromadzenie ludowe (eklezja) Rada Pięciuset (boule) Ostracyzm - sąd ludowy • Areopag – rada złożona z byłych archontów, urzędnicy zbierali się na wzgórzu Aresa Heliaja - inna forma sądu ludowego (sprawy majątkowe itp.). Było to 6000 sędziów po 30 roku życia, wybierani drogą losowania. ARCHONCI Przed reformami Klejstenesa mieli oni decydujący udział we władzy w Atenach. Po reformach 10 archon- tów pelnilo głównie funkcje kaplan- skie i uczestniczyło w sądach. RADA PIĘCIUSET Mógł w niej zasiadać każdy oby. watel niezależnie od zamożności. Do obowiązków Rady należalo przygotowywanie obrad eklezji, w tym także ustaw, które były następnie dyskutowane i prze- glosowywane przez eklezję. wybór AREOPAG Rada starszych, do której traflali ar- chonci po zakończeniu sprawowania urzędu. W ich gestil znajdowały się sądy w sprawie zabójstw, dbanie o zachowanie tradycji i przestrzega. nie obyczajów. EKLEZJA (ZGROMADZENIE LUDOWE) W obradach zgromadzenia ludowego mogli uczestniczyć wszyscy obywatele Aten. Pod- czas posledzeń omawiano wszystkie naj- ważniejsze decyzje dotyczące polis. Na po- siedzeniu każdy obywatel mógł zabrać glos. STRATEDZY Dziesięciu strategów stało na czele armii ateńskiej. Urząd ten można bylo sprawować wielokrotnie. HELIAJA (SĄD LUDOWY) W skład helial wchodziło 6000 sędziów, z których wyłaniano mniejsze trybunały. Liczyły one kilkuset sędziów, mające roz- strzygać sprawy publiczne i pry- watne, z wyjątkiem procesów dotyczących morderstw. wybór OBYWATELE Prawa obywatelskie posladall wyłącznie pełnoletni mężczyźni, których oboje rodzice byli Ateńczykami. Mogli oni uczestniczyć w eklezji. Za udział w jej obradach uczest- nicy otrzymywali dietę, czyli równowartość dziennych zarobków. Mialo to zachęcać do angażowania się w sprawy polis nawet najuboższych Ateńczyków, których nie stać bylo na nieprzepracowanie nawet jednego dnia. Eutyna procedura przedstawienia sprawozdania przez urzędnika państwowego po złożeniu kadencji. Ateny Peryklesa Perykles - w latach 444 - 429 p.n.e petnił funkcję stratega, rozbudował Ateny, zwłaszcza port. Społeczeństwo Ateńskie: Obywatele - wyłącznie mężczyźni • Cudzoziemcy - metojkowie • Kobiety • Niewolnicy Agora Agorą nazywano w Atenach główny plac w środku miasta, na którym odbywały się zgromadzenia ludowe, a także sądy lub targowiska. Akropol Akropolem nazywano wzgórze świątynne nad miastem. Odbywały się tam najważniejsze uroczystości religijne. Lakonia (Lacedemon) grecka nazwa krainy geograficznej zamieszkiwanej przez Spartan. Likurg Pierwszym prawodawcą Sparty był Likurg, który żył prawdopodobnie w II połowie IX wieku p.n.e Otrzymał on tzw. Retrę od wyroczni, w której zapisane były najważniejsze prawa Sparty. Apella - zgromadzenie ludowe, w którym uczestniczyli wszyscy spartiaci (obywatele czyli tylko faceci). Wojny messeńskie - klucz do supremacji Trzy wojny toczone przez mieszkańców starożytnej krainy Masenia na Peloponezie ze Spartanami. Heloci niewolnicy w Sparcie. Perioikoi Inną warstwę społeczną Sparty oprócz obywateli stanowili rzemieślnicy - Periojkowie, którzy w przeciwieństwie do helotów posiadali wolność osobistą. ● Społeczeństwo i ustrój Sparty Królowie (dwóch) • Geruzja - Rada starszych (28-miu siwych nudziarzy po 60-tym roku życia) • Eforzy - dziesięciu urzędników wykonujących polecenia Rady Starszych • Zgromadzenie ludowe Oligarchia Rządy w Sparcie miały charakter oligarchiczny, czyli elitarny. Władzę sprawowała wyłącznie uprzywilejowana grupa społeczna, stanowiąca znaczną mniejszość Polis. Społeczeństwo Sparty składało się z trzech grup : • Spartiaci - pełnoprawni obywatele, byli nieliczni i formalnie równi, a ich głównym zadaniem było doskonalenie się w walce. Periojkowie byli wolni, ale nie posiadali praw politycznych. Zajmowali się uprawą ziemi, rzemiosłem i handlem. • Heloci - najniżsi w hierarchii, niewolnicy, chłopi. - Aby zostać spartiata, trzeba było spełnić trzy warunki : 1. Być urodzinym z obojga rodziców, będącymi obywatelami Sparty 2. Otrzymać Spartańskie wychowanie 3. Posiadać odpowiednio duży majątek ziemski Agoga spartańskie wychowanie, stanowiło kluczowy punkt kultury Lakonii. Jego celem było kształtowanie sprawności fizycznej i posłuszeństwa, a więc cech przydatnych na polu bitwy. Wojny grecko - perskie 499-493 p.n.e. powstanie greckie w Azji Mniejszej 547 r. p.n.e. podbój królestwa Lidyjczyków przez Persów 550 r. p.n.e. 539 r. p.n.e. podbój Babilonii przez Persów 500 r. p.n.e. 490 r. p.n.e. bitwa pod Maratonem 479 r. p.n.e. bitwa pod Platejami Bitwa pod Maratonem 12 września 490 r. p.n.e 449 r. p.n.e. pokój grecko-perski 480 r. p.n.e. bitwa pod Termopilami bitwa pod Salaminą W połowie VI w. p.n.e Persowie utworzyli rozległe imperium, które obejmowało ziemie od Indusu po wybrzeża Morza Śródziemnego. Kraj Persów podzielony był na 20 strapii na czele których stali strapowie (namiestnicy króla). 450 r. p.n.e. Powstanie w Jonii W 499 r. p.n.e w Jonii (zachodnia część półwyspu Anatolijskiego) wybuchło antyperskie powstanie, krwawo stłumione przez Persów • Na przedpolu Aten 11 tysięcy Greków pod dowództwem Militoadesa pokonało przynajmniej dwukrotnie większą armię Dariusza I Wielkiego Filippides biegłt do Aten, które były oddalone o 40 km i zmarł z wycieńczenia • Wygrali Grecy Hoplici - walczącą w uporządkowanym szyku piechota ciężko - zbrojna. Byli oni trzonem armii polis. Falanga - zwarty szereg hoplitów. Składała się z 8 długich szeregów (zazwyczaj 8 na 8) W 485 roku zmarł Dariusz I, a jego miejsce zajął Kserkses. Kserkses wyciągnął naukę z błędów ojca. Postanowił podjeść Greków atakując jednocześnie drogą lądową i morską. Termopile onajelekvarju L OR W sierpniu 480 r. p.n.e Leonidas na czele 300 Spartan (i około 700 innych żołnierzy, a raczej zbieraniny wieśniaków z całej Grecji) postanowił, że zatrzyma armię perską w wąwozie Termopile. Leonidas przegrał bitwę pod Termopilami, do dzisiaj stoi tam pomnik przypominający o odwadze i męstwie Spartan z napisem: ,,Przechodniu [cudzoziemcze] powiedz Sparcie, że tu spoczywamy wierni jej prawom". Bitwa była odzwierciedleniem spartańskich ideałów. Jednym z dowodów męstwa Spartan było zachowanie, na jakie się odważyli w obliczu pewnej śmierci - na propozycję Kserksesa, aby oddać przesmyk bez walki, Leonidas miał odpowiedzieć: „Chodź i weź". Bitwa pod Artemizjonem Jeszcze pod koniec sierpnia 480 p.n.e Persowie stoczyli zażartą bitwę koło przylądka Artemizjon • Bitwa trwała trzy dni i zakończyła się bez rozstrzygnięcia Bitwa pod Salamina • Wrzesień 480 r. p.n.e • 28 września 480 roku p.n.e floty grecka i perska spotkały się w okolicach przylądka Salamina na południu Grecji. • Kluczowym dla sukcesu Greków w bitwie pod Salaminą była specyfika okrętu greckiego Triery - Triera była okrętem trzy lub pięciorzędowym, bardzo zwrotnym, o napędzie zarówno wioślarskim, jak i żaglowym. Z przodu umieszczony miała taran, dzięki któremu zdobywano dominację na wodzie. Grekami dowodził spadkobierca Militiadesa - Temistokles Bitwa pod Platejami • 479 r. p.n.e ● Po bitwie pod Salaminą do ostatecznego starcia doszło pod Platejami, gdzie falanga Temistoklesa zmiotła z powierzchni ziemi armię Persów. Podboje Aleksandra III Macedońskiego Związek morski 478 r. p.n.e - z inicjatywy Aten utworzono Związek Morski, czyli sojusz obronny greckich polis (antyperski). Kimon był ateńskim Strategiem, zwolennikiem współpracy Związku Morskiego ze Spartą. W 461 roku [3 roku 78 olimpiady] Kimon został wygnany z Aten (podobno przyjął łapówkę) Wojna peloponeska 431-404 r. p.n.e Strony konfliktu : Związek Morski (na czele z Atenami) - Związek Peloponeski (na czele ze Sparta) Celem konfliktu było uzyskanie hegemonii w świecie greckim Oblężenie Aten • 404 r. p.n.e - oblężenie Aten, zakończyło drugą fazę wojny • Ateny skapitulowaty, Sparta wygrała (trochę przez błędy Ateńczyków, a trochę przez wsparcie finansowe Persów) Macedonia Filipa II Aktywność Makedonów na Peloponezie uaktywniła się dopiero po wojnie peloponeskiej (432-404 r. p.n.e) Reforma armii Filipa II • Upowszechnienie w wojsku macedońskim Sarissy pięciometrowej włóczni • Utworzenie dodatkowego korpusu piechoty - hypaspistów • Wprowadzenie konnicy (kawalerii) • Utworzenie sił zaczepnych Podział falangi na 16 szeregów Bitwa pod Cheroneq *338 r. p.n.e - Filip II pokonał grecką koalicję na przedmurzu Grecji, pod Cheroneq W wyniku bitwy pod Cheronea Macedonia przejęła kontrolę nad większością polis greckich Wiosną 336 roku Filip II został zamordowany (rzekomo przez perskiego szpiega), a władzę w Imperium przejął jego syn Aleksander. Kampania przeciwko Persji 335 r. - rok przemian: Aleksander stłumit bunt w Tebach Dariusz odbił Egipt Aleksander podbój Persji rozpoczął od przejmowania ziem tzw. Azji Mniejszej. Bitwa pod Issos 333 r. p.n.e - Aleksander pokonał Dariusza III w bitwie pod Issos. Bitwa pod Gaugamela 331 r. p.n.e Aleksander zwyciężył resztkę sił Dariusza III pod Gaugamelą Po bitwie pod Gaugamelą pokonany Dariusz uciekł i został zamordowany przez jednego ze swoich satrapów - perskiego namiestnika. Podbój wschodu Do 324 r. p.n.e Aleksander starał się maksymalnie rozszerzyć swoje państwo na Wschód, aż do Indusu W czerwcu 323 r. p.n.e po powrocie do Babilonu zapadł na gorączkę i zmarł w wieku 33 lat. ,,W sytuacji gdy ród panujący reprezentowali niemowlę i idiota, władza stała się obiektem rogrywki wewnątrz wąskiej grupy arystokratów" Reakcje na śmierć Aleksandra Persowie - nic Grecy - dwa powstania: jedno w Bakterii, drugie w Grecji właściwej Diadochowie - odsunęli Greków od udziału w rządach imperium ● Walki Diadochów Po śmieci Aleksandra III Macedońskiego Imperium stanęło na skraju wojny domowej. Ok. 281 r. p.n.e wykształcił się podział dawnego Imperium : Ptolemeusze (Egipt) - Ptolemeusz Soter Antygonidów (Macedonia i Tracja) - Lizymach Seleukidzi (Babilonia i Bliski Wschód) - Seleukos I PTOLEMEUSZ ANTYGONOS SELEUKOS Kultura starożytnej Grecji 1}... Początki literatury greckiej Homer - Iliada • Hezjod (Tegonia, Prace i dni) Historiografia Herodot - Dzieje • Tukidydes APPE Poglądy Greków na historię: literatura piękna Herodot uważał, że w życiu jednostek i historii państw objawia się boska sprawiedliwość Tukidydes uważał, że historia ma charakter powtarzalny (cykliczny) i przekonywał, że historia służy ludzkości w nauce o błędach jej natury. Tukidydes jako pierwszy odrzucił sprawczość bogów twierdząc, że o biegu wydarzeń decydują ludzie. Teatr Początkowo widowiska teatralne odbywały się na agorze czasem (około 534 r. p.n.e) przeniesiono widowiska do specjalnie wybudowanego w tym celu teatru. Teatr grecki, podobnie jak dzisiaj składa się z kilku elementów: • Skene - pomieszczenia dla aktorów, będące tłem przedstawienia • Proskenion - część sceny znajdująca się przed kurtyną w budynku teatralnym • Orchestra - kolista lub półkolista przestrzeń otoczona amfiteatrem, przeznaczona na występu chóru Theatron - widownia Theatron ● 3 Parodos Chorus Orchestra Klasycy greckiego dramatopisarstwa Sofokles Altar • Ajschylos Eurypides • Arystofanes (najwybitniejszy komediopisarz grecki) Proskenion 3. Rzeźbiarze Fidiasz (posągi Ateny Partenos, Zeus Olimpijskiego) Myron (Dyskobol") Skene Płacono im bardziej za czas poświęcony rzeźbie. Filozofia Filozofia z grec. umiłowanie mądrości, w starożytności każdy rodzaj nauki, dzięki któremu można było poznawać świat. → Dzisiaj filozofia ogranicza się głównie do teorii bytu, myśli politycznej, teorii dziejów itd. → Pochodną starożytnej filozofii była Logika, czyli nauka badająca, w jaki sposób rozumuje człowiek. Szkoła jońska Heraklit z Efezu pantha rhei - ,,wszystko płynie", filozof okresu archaicznego, filozof szkoły jońskiej - Tales z Miletu - któremu przypisuje się sformułowanie teorii arché (początku, praprzyczyny) oraz physis (natury). Talesa uważano również za pierwszego astronoma i matematyka. Pitagoras z Samos - Twórca szkoły pitagorejskiej, tj. bractwa naukowego i sekty religijnej. Pitagorejczycy propagowali swego rodzaju ascezę opartą na wierze w wędrówkę dusz oraz przekonanie, że wszechświat ma strukturę matematyczną. Pitagorejczycy stworzyli podstawy późniejszej akustyki, matematyki i astronomii. Inni ważni filozofowie : SOKRATES Sokrates występował w obronie ideału rozumianego jako cnota moralna utożsamiana z wiedzą o tym co dobre i sprawiedliwe. Zakładał, że każdy człowiek dążąc do szczęścia dąży do dobra. Zło miało być konsekwencją nieświadomości, którego nikt nie podejmuje świadomie. Sokrates uczynił zdobywanie wiedzy o cnocie, pomaganie innym swoją misją życiową. Jego myśl poznajemy dzisiaj z zapisów wykonanych przez jego ucznia - Platona. Sokrates otrzymał wyrok za bezbożność i psucie młodzieży, dzięki czemu do dzisiaj jest postrzegany za niedościgły ideał miłośnika mądrości. PLATON Punktem wyjścia myśli platońskiej była etyka i epistemologia (teoria poznania) Sokratesa. Przyjmował, że etyka opiera się na wiedzy, która zawiera się w pojęciach. Wprowadził termin idei jako pojęcia spoza natury, niezmiennego i pewnego. Twierdził, że tylko idea ma wymiar realny, natomiast świat otaczający jest półbytem, utworzonym jako odwzorowanie idei z bezkształtnej nieokreślonej materii. Platon był również twórcą myśli politycznej. Uważał dekorację ateńską za ustrój zły i niewłaściwy, jako ten, który skazał ,,najmądrzejszego z ludzi" - Sokratesa. ARYSTOTELES JEŻELI CHCESZ UNIKNĄĆ KRYTYKI: NIC NIE MÓW NIC NIE RÓB - BĄDŹ NIKIM. - ARYSTOTELES Igrzyska Olimpijskie Olimpiada - okres czterech lat między igrzyskami olimpijskimi, według których Grecy liczyli czas. Czas w Grecji liczono od pierwszych igrzysk w 776 r. p.n.e Igrzyska Olimpijskie - zawody sportowe rozgrywane co 4 lata. W starożytności odbywały się w Olimpii, a od 1896 roku organizowane są w różnych miejscach świata. Tzw. hieroj olympiakoj agones - święte igrzyska olimpijskie. Gimnazjon - specjalne miejsce do ćwiczeń (starożytna siłka) Agon-zawody sportowe rozgrywane przy okazji świąt religijnych. Oprócz tego na agonach odbywały się też konkursy teatralne Dyscypliny sportowe starożytnych igrzysk Pentation (pięciobój) Skok w dal Biegi (na 192 m) • Rzut oszczepem • Rzut dyskiem Walka zapaśnicza Dodatkowe dyscypliny Boks .Pankatrion połączenie boksu z zapasami. Jedynymi czynami zabronionym było gryzienie, atakowanie oczu Grecy upodobali sobie sport zaczerpnięty ze wschodu - wyścigi rydwanów Największym kuriozum (dziwaczność) wyścigów rydwanów była zasada, że zwycięzca nie był kierowcą" rydwanu, ale facet, który wystawił cały zaprzęg Wyścigi rydwanów rozgrywano na specjalnym stadionie, nazywanym hipodromem (od greckiego hippias - koń) Schyłek igrzysk Igrzyska olimpijskie odbywały się regularnie aż do 393 r.n.e. Cesarz Teodozjusz doszedł do wniosku, że mają one pogański charakter i kazał zaprzestać ich organizacji. Wielka chronologia 1. 776 r.p.n.e. - pierwsze Igrzyska Olimpijskie 2. 770 r.p.n.e. - założenie Pithekusai 3. ok. 621 r.p.n.e. - Reformy Drakońskie 4. ok. 595/594 r.p.n.e. - Reformy Solona 5. 561 528/7 r.p.n.e. - Pizystrat 6. 534 p.n.e. - przeniesienie widowisk z agory do specjalnie wybudowanego teatru 7. ok. 510 r.p.n.e. - Reforma Klejstenesa 8. 499 r. p.n.e. - antyperskie powstanie w Jonii 9. 12 września 490 roku p.n.e. bitwa pod Maratonem 10. 485 rok p.n.e. - zmarł Dariusz I, a jego miejsce zajął Kserkses 11. Sierpień 480 roku p.n.e. - bitwa pod Termopilami 12. Koniec sierpnia 480 roku p.n.e. - bitwa pod Artemizjonem 13. 28 września 480 roku p.n.e. bitwa pod Salaminą 14. 479r.p.n.e. - bitwa pod Platejami 15. 478 r. p.n.e. - utworzenie Związku Morskiego 16. W 461 roku [3 roku 78 olimpiady] - wygnanie Kimona z Aten 17. 444-429 r.p.n.e. - Perykles w funkcji stratega 18. 431 404 p.n.e - wojna peloponeska - 19. 404 roku p.n.e. - oblężenie aten 20. 338 roku p.n.e. - pokonanie greckiej koalicji pod Cheroneą przez Filipa II 21. Wiosna 336 roku p.n.e. - zamordowanie Filipa II i przejęcie panowania przez jego syna Aleksandra 22. 335r.- rok przemian. Aleksander stłumit bunt w Tebach, a Dariusz odbił Egipt 23. 334 r.p.n.e. - zwyciężona bitwa Aleksandra nad Granikiem 24. 333r.p.n.e. - pokonanie Dariusza III przez Aleksandra w bitwie pod Issos 25. 331 roku p.n.e. - zwyciężenie resztek sił Dariusza III przez Aleksandra w bitwie pod Gaugamela 26.324 roku - koniec rozszerzania swojego państwa na wschód przez Aleksandra (doszedł do Indusu) 27. Czerwiec 323 roku p.n.e. - śmierć Aleksandra Wielkiego Macedońskiego 28. 281 roku p.n.e. - podział dawnego imperium na trzy sekcje 29. 393 r.n.e. - zaprzestanie organizacji Igrzysk