Przewrót majowy i jego przyczyny
Przewrót majowy był kluczowym wydarzeniem w historii II Rzeczypospolitej, które doprowadziło do fundamentalnych zmian w systemie politycznym kraju. W połowie lat 20. XX wieku Polska borykała się z poważnym kryzysem politycznym. Istniało wiele partii, które tworzyły nietrwałe koalicje, co skutkowało niestabilnością rządów - w krótkim czasie powstało aż 13 gabinetów.
Highlight: Politykom zarzucano, że bardziej dbają o swoje interesy niż o dobro społeczeństwa, co nazywano "partyjniactwem".
Sytuację pogarszały problemy gospodarcze - bezrobocie, bieda i rosnąca inflacja. Kryzys wewnętrzny wpłynął również na osłabienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej. W tych okolicznościach coraz więcej obywateli popierało ideę silnych rządów autorytarnych, a osobą, która miała je wprowadzić, był Józef Piłsudski.
Przebieg przewrotu majowego
Przewrót majowy rozpoczął się 12 maja 1926 roku, gdy wojska podległe Piłsudskiemu zajęły Pragę, dzielnicę Warszawy. Kluczowym momentem było spotkanie Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. Wieczorem rozpoczęły się walki, a do zwycięstwa Piłsudskiego przyczynili się kolejarze PPS, których strajk zatrzymał oddziały rządowe.
Example: Strajk kolejarzy PPS pokazuje, jak ważną rolę w przewrocie odegrało poparcie społeczne dla Piłsudskiego.
14 maja prezydent i rząd złożyli dymisję, a 15 maja powołano nowy rząd z Kazimierzem Bartlem jako premierem. 31 maja Zgromadzenie Narodowe powierzyło władzę Piłsudskiemu, który jednak zaproponował na stanowisko prezydenta Ignacego Mościckiego.
Skutki przewrotu majowego i rządy sanacji
Po przewrocie rozpoczął się okres rządów piłsudczyków, zwany sanacją (z łac. uzdrowienie). Celem było naprawienie polskiego życia politycznego, ale w rzeczywistości chodziło o odsunięcie od władzy prawicowców i ukrócenie zjawiska partyjniactwa.
Vocabulary: Sanacja - termin oznaczający "uzdrowienie", używany do określenia rządów obozu Piłsudskiego po przewrocie majowym.
Kluczowe zmiany wprowadzone przez sanację:
- Uchwalenie noweli sierpniowej (2 sierpnia 1926) - wzmocnienie władzy prezydenta.
- Utworzenie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) w 1928 roku.
- Walka z opozycją (m.in. aresztowanie liderów Centrolewu w 1930 roku).
- Uchwalenie konstytucji kwietniowej (23 kwietnia 1935) - dalsze wzmocnienie władzy wykonawczej.
Definition: Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza uchwalona w 1935 roku, która znacząco wzmocniła pozycję prezydenta i ograniczyła rolę parlamentu.
Rządy sanacji charakteryzowały się autorytaryzmem, ograniczeniem swobód demokratycznych i walką z opozycją. Jednocześnie dążono do modernizacji kraju i wzmocnienia jego pozycji międzynarodowej. Po śmierci Piłsudskiego (12 maja 1935) nastąpił stopniowy rozpad obozu władzy, co osłabiło Polskę w obliczu nadchodzących zagrożeń zewnętrznych.
