Rozwój architektury wczesnochrześcijańskiej

W drugim okresie sztuki wczesnochrześcijańskiej nastąpił znaczący rozwój architektury sakralnej. Kluczową formą architektoniczną stała się bazylika, która ewoluowała z budowli świeckiej w chrześcijańską świątynię.

Definition: Bazylika wczesnochrześcijańska to wielonawowa budowla sakralna, w której nawa główna jest wyższa i szersza od naw bocznych, zakończona półkolistą apsydą.

Charakterystyczne cechy bazyliki wczesnochrześcijańskiej:

1. Kilka naw, z nawą główną wyższą i szerszą od bocznych.
2. Własne oświetlenie dla każdej nawy.
3. Apsyda na końcu nawy głównej, czasem poprzedzona prezbiterium.
4. Możliwość występowania transeptu $nawy poprzecznej$.
5. Nawy oddzielone kolumnami lub filarami.
6. Płaskie belkowanie lub półkoliste arkady nad kolumnami.
7. Ołtarz $mensa$ i tron biskupa w prezbiterium.
8. Otwarte wiązanie dachowe lub płaski strop z kasetonami.
9. Narteks $przedsionek$ przed korpusem nawowym.
10. Możliwość występowania atrium przed bazyliką.

Highlight: Bazyliki wczesnochrześcijańskie były orientowane, czyli zwrócone apsydą na wschód, z fasadą od strony zachodniej.

Przykłady znaczących bazylik w Rzymie:

1. Wczesnochrześcijańska bazylika św. Piotra w Rzymie - pięcionawowa z transeptem, ufundowana w IV wieku przez cesarza Konstantyna.
2. Bazylika św. Jana na Lateranie
3. Bazylika św. Pawła
4. Bazylika Santa Maria Maggiore

Vocabulary: Transept to nawa poprzeczna w bazylice, która nadaje budowli kształt krzyża łacińskiego.

Rzeźba i mozaika w sztuce wczesnochrześcijańskiej

Sztuka wczesnochrześcijańska w okresie po 313 roku rozwinęła się również w dziedzinie rzeźby i mozaiki.

Rzeźba wczesnochrześcijańska koncentrowała się głównie na sarkofagach. Były one zdobione płaskorzeźbami na dłuższych i krótszych bokach, przedstawiającymi sceny biblijne i symbole chrześcijańskie.

Example: Popularne tematy na sarkofagach wczesnochrześcijańskich to historia Jonasza, Chrystus jako nauczyciel wśród apostołów, męka Chrystusa czy sceny z jego dzieciństwa.

Charakterystycznym motywem był Dobry Pasterz, przedstawiany jako młody, bezbrody Chrystus z jagnięciem na ramionach, przypominający wyglądem greckich bogów Hermesa czy Apolla.

Mozaika stała się ważnym elementem dekoracyjnym w architekturze wczesnochrześcijańskiej, zdobiąc ściany i sklepienia świątyń, baptysteriów i mauzoleów.

Highlight: Mauzoleum Konstancji w Rzymie zawiera mozaiki przedstawiające sceny z winobrania oraz symbole wiary chrześcijańskiej.

Szczególnie imponującym przykładem jest Mauzoleum Galli Placydii w Rawennie, zbudowane na planie krzyża greckiego. Jego centralne sklepienie zdobi mozaika przedstawiająca Chrystusa w formie krzyża na tle rozgwieżdżonego nieba, otoczonego symbolami czterech ewangelistów:

• Marek - lew
• Mateusz - anioł
• Jan - orzeł
• Łukasz - wół

Vocabulary: Symbolika wczesnochrześcijańska często wykorzystywała motywy zwierzęce do reprezentowania postaci biblijnych i cnót chrześcijańskich.

Nad wejściem do mauzoleum znajduje się mozaika przedstawiająca Chrystusa jako Dobrego Pasterza, siedzącego wśród skał i otoczonego owcami, z krzyżem jako laską pasterską. W innych częściach wnętrza przedstawiono świętych, np. św. Wawrzyńca stojącego przy ruszcie, na którym został spalony.

Example: Labirynt jako motyw dekoracyjny w sztuce wczesnochrześcijańskiej symbolizował podróż duszy do zbawienia.

Sztuka wczesnochrześcijańska stanowiła zatem kompilację starożytnych i wschodnich wierzeń, łącząc elementy sztuki antycznej z nową symboliką chrześcijańską, tworząc fundamenty dla rozwoju sztuki średniowiecznej.

Początki sztuki wczesnochrześcijańskiej

Sztuka wczesnochrześcijańska narodziła się w trudnych warunkach, gdy chrześcijanie musieli ukrywać się przed prześladowaniami. Początkowo Kościół był sceptyczny wobec sztuki, uważając ją za źródło pogaństwa. Najstarsze przykłady sztuki wczesnochrześcijańskiej pochodzą z III wieku naszej ery.

Highlight: Dwie kluczowe daty dla rozwoju sztuki wczesnochrześcijańskiej to rok 313 $Edykt Mediolański$ i rok 380 $uznanie chrześcijaństwa za religię państwową$.

Zasięg geograficzny sztuki wczesnochrześcijańskiej obejmował tereny wokół Morza Śródziemnego, w tym Palestynę, Jordanię, Syrię, półwysep arabski, Iran, Irak, Grecję, Turcję, Egipt, Tunezję, Hiszpanię, Francję i Włochy.

Definition: Sztuka wczesnochrześcijańska dzieli się na dwa okresy: I okres $III wiek - 313 rok$ i II okres $313 rok - V wiek$.

W pierwszym okresie architektura wczesnochrześcijańska koncentrowała się głównie na katakumbach, które służyły jako cmentarze dla pierwszych chrześcijan. Przykładami są katakumby św. Kaliksa, Agnieszki i Pryscylii.

Vocabulary: Katakumby to podziemne cmentarze używane przez pierwszych chrześcijan, często zdobione malowidłami o tematyce religijnej.

Malarstwo wczesnochrześcijańskie czerpało inspiracje z rzymskiego malarstwa pompejańskiego, wprowadzając jednocześnie nową symbolikę chrześcijańską. Popularne symbole to:

• Gołąb $dusza wybrana, pokój$
• Ryba $Jezus$
• Rybak $chrzest$
• Gałązka palmowa $zwycięstwo$
• Paw $nieśmiertelność$
• Statek $zbawienie$
• Kotwica $krzyż$

Example: Jednym z najważniejszych motywów sztuki wczesnochrześcijańskiej był Dobry Pasterz, przedstawiany jako młody mężczyzna bez brody, otoczony stadem owiec lub niosący jagnię na ramionach, symbolizujący Jezusa.