Kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej

Kształtowanie się granic II RP było procesem złożonym i długotrwałym. Istniały dwie główne koncepcje przebiegu wschodniej granicy Polski:

1. Koncepcja federacyjna - zakładała utworzenie przez Polskę federacji z Ukrainą, Białorusią i Litwą. Według Józefa Piłsudskiego, miała ona być zdolna do przeciwstawienia się dominującej pozycji Niemiec i Rosji w Europie Środkowej.
2. Koncepcja inkorporacyjna - zakładała włączenie do Polski obszarów, na których Polacy stanowili minimum 60% ludności. Tereny te w dużej mierze pokrywały się z granicami Polski sprzed rozbiorów.

Example: Walka o granice II RP obejmowała m.in. wojnę polsko-bolszewicką $1919-1921$, powstanie wielkopolskie $1918-1919$ oraz trzy powstania śląskie $1919-1921$.

Ważnym wydarzeniem w procesie kształtowania granic był plebiscyt przeprowadzony 20 marca 1921 roku, dotyczący przynależności ziem Górnego Śląska do Polski lub Niemiec.

Vocabulary: Plebiscyt - forma głosowania, w której obywatele danego terytorium decydują o jego przynależności państwowej.

Kluczowe wydarzenia polityczne w II RP

Historia II RP w pigułce obejmuje szereg istotnych wydarzeń politycznych. Jednym z najważniejszych były wybory do Sejmu Ustawodawczego, które odbyły się 26 stycznia 1919 roku.

Highlight: Po raz pierwszy w historii Polski kobiety mogły wziąć udział w wyborach parlamentarnych.

Głównym celem Sejmu Ustawodawczego było uchwalenie konstytucji. 17 marca 1921 roku uchwalono Konstytucję marcową, która stanowiła, że Polska jest demokratyczną republiką, w której władza zwierzchnia należy do Narodu.

Definition: Konstytucja marcowa wprowadzała system parlamentarno-gabinetowy, w którym władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu $Sejm i Senat$, a prezydent był wybierany przez Zgromadzenie Narodowe.

Warto wspomnieć o pierwszych prezydentach II RP:

• Gabriel Narutowicz - pierwszy prezydent Polski
• Stanisław Wojciechowski
• Ignacy Mościcki

Ład wersalski i sytuacja międzynarodowa

Ład wersalski to system stosunków międzynarodowych ustanowiony po I wojnie światowej. Główny traktat pokojowy kończący wojnę został podpisany 28 czerwca 1919 roku w Wersalu.

Highlight: Na kształt ładu wersalskiego wpłynęły m.in. 14 punktów Wilsona, polityka równowagi sił oraz racja stanu zwycięskich mocarstw.

Postanowienia traktatu wersalskiego wobec Niemiec obejmowały:

• Uznanie Niemiec za winne wybuchu wojny
• Utratę zdobyczy z poprzednich wojen
• Utratę kolonii
• Zniesienie obowiązku służby wojskowej
• Zakaz połączenia Austrii z Niemcami

Vocabulary: Mały traktat wersalski - dokument z 1919 roku dotyczący ochrony mniejszości narodowych, podpisany m.in. przez Polskę, Rumunię, Grecję i Czechosłowację.

W latach 20. i 30. XX wieku doszło do szeregu wydarzeń naruszających postanowienia traktatu wersalskiego, m.in.:

• Remilitaryzacja Nadrenii
• Anschluss Austrii
• Układ monachijski i przyłączenie Sudetów
• Pakt Ribbentrop-Mołotow

Liga Narodów i systemy totalitarne

Liga Narodów była organizacją międzynarodową działającą w latach 1920-1946, której głównym celem było niedopuszczenie do wybuchu kolejnego konfliktu światowego oraz zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na świecie.

Definition: Liga Narodów - pierwsza międzynarodowa organizacja bezpieczeństwa zbiorowego, poprzedniczka Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W okresie międzywojennym w Europie rozwinęły się systemy totalitarne, charakteryzujące się następującymi cechami:

• Dyktatura i stosowanie terroru
• Kult wodza
• Kontrola władzy nad obywatelami
• Brak wolności słowa i łamanie praw człowieka

Example: Przykładami systemów totalitarnych były faszystowskie Włochy pod rządami Benito Mussoliniego oraz nazistowskie Niemcy pod przywództwem Adolfa Hitlera.

W Związku Radzieckim wprowadzono szereg represyjnych mechanizmów kontroli społeczeństwa, takich jak:

• NKWD - organ bezpieczeństwa służący zwalczaniu przeciwników politycznych
• Gułag - system obozów pracy przymusowej
• Kolektywizacja rolnictwa
• Wielki Głód na Ukrainie w latach 1932-1933

Faszyzm we Włoszech i nazizm w Niemczech

We Włoszech faszyzm doszedł do władzy w 1922 roku, kiedy to Benito Mussolini objął funkcję premiera w wyniku tzw. marszu na Rzym.

Vocabulary: Korporacjonizm - system społeczno-gospodarczy wprowadzony we Włoszech, w którym korporacje zrzeszające pracowników i pracodawców uznawano za organy państwa.

Ważnym wydarzeniem w historii faszystowskich Włoch było podpisanie traktatów laterańskich, które uregulowały stosunki między państwem włoskim a Watykanem.

Definition: Traktaty laterańskie - grupa trzech traktatów wyodrębniających politycznie i terytorialnie państwo watykańskie, uznając jego niezależność i niepodległość.

W Niemczech Adolf Hitler doszedł do władzy w sposób legalny, choć nie w wyniku bezpośredniego zwycięstwa w wyborach. Jego nominacja na stanowisko kanclerza była efektem układu między konserwatywnym

i politykami niemieckimi.

Highlight: Dojście Hitlera do władzy zapoczątkowało okres dyktatury nazistowskiej w Niemczech, znanej jako III Rzesza.

Kultura i sztuka okresu międzywojennego

Kultura i nauka II RP rozwijały się dynamicznie, mimo trudności politycznych i ekonomicznych. Jednym z najbardziej znanych dzieł sztuki tego okresu, choć nie powstałym w Polsce, jest obraz "Guernica" Pabla Picassa.

Quote: "Guernica to słynny obraz Pablo Picassa namalowany w 1937 r. w reakcji na wojnę domową w Hiszpanii. To antywojenną ikona, akt protestu wobec przemocy i jednocześnie wielka manifestacja pacyfizmu."

Obraz ten stał się symbolem okrucieństwa wojny i protestem przeciwko przemocy, odzwierciedlając nastroje panujące w Europie w przededniu II wojny światowej.

Highlight: Okres międzywojenny był czasem intensywnego rozwoju kultury i sztuki, zarówno w Polsce, jak i w całej Europie, mimo narastających napięć politycznych i społecznych.

Osiągnięcia 2 Rzeczypospolitej w dziedzinie kultury i nauki były znaczące, mimo stosunkowo krótkiego okresu niepodległości. Polska literatura, sztuka i nauka zyskały międzynarodowe uznanie, przyczyniając się do budowania tożsamości odrodzonego państwa polskiego.

Strona 8: Państwo Watykańskie i III Rzesza

Osiągnięcia 2 Rzeczypospolitej należy rozpatrywać w kontekście wydarzeń międzynarodowych tego okresu.

Definition: Traktaty laterańskie - grupa trzech traktatów ustanawiających niezależność państwa watykańskiego.

Highlight: Hitler objął władzę nie w wyniku demokratycznych wyborów, ale poprzez układ polityczny z konserwatywnymi politykami niemieckimi.

Strona 8: III Rzesza i faszyzm

Analiza rozwoju nazizmu w Niemczech:

Definition: Lebensraum - niemiecka koncepcja "przestrzeni życiowej".

Definition: Antysemityzm - wrogość wobec Żydów i osób pochodzenia żydowskiego.

Highlight: Hitler doszedł do władzy nie poprzez demokratyczne wybory, ale w wyniku układu politycznego.

Zmiany na mapie Europy po I wojnie światowej

Mapa Europy po 1 wojnie światowej uległa znaczącym przemianom w wyniku konfliktu zbrojnego trwającego w latach 1914-1918. Wojna ta toczyła się między państwami Trójprzymierza $Niemcy, Austro-Węgry, Włochy$ a państwami Trójporozumienia $Wielka Brytania, Francja, Rosja$.

Highlight: Po zakończeniu I wojny światowej na mapie Europy pojawiły się nowe państwa, takie jak Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia.

Jednym z kluczowych wydarzeń dla sprawy polskiej podczas wojny było ogłoszenie w 1916 roku przez władze niemieckie i austriackie tzw. Aktu 5 listopada.

Definition: Akt 5 listopada był dokumentem, w którym obiecano utworzenie Królestwa Polskiego pozostającego w ścisłej łączności politycznej, gospodarczej i wojskowej z państwami centralnymi.

Kolejnym istotnym momentem było orędzie prezydenta USA Woodrowa Wilsona z 1918 roku, w którym pojawił się postulat odrodzenia państwa polskiego i zapewnienia mu dostępu do morza.

Vocabulary: Orędzie Wilsona - oficjalne wystąpienie prezydenta USA, w którym przedstawił on swój plan pokojowy, znany jako "14 punktów Wilsona".