Filozofia w średniowieczu

Alternatywny zapis:

zaczyna się i kończy na Bogu, On jest ośrodkiem wszechświata i wszelkich ludzkich myśli. Człowiek rozdarty pomiędzy dążenia duszy i ciała. Dualizm świata ujawnia się w samym człowieku, którego tworzą cząstka materialna, ziemska (ciało) oraz cząstka duchowa, doskonała (dusza). Pierwsza popycha do grzechu, druga pragnie zbliżyć się do Boga. Dlatego człowiek przeżywa nieustanny konflikt (filozofia dramatyczna). Ma jednak wolną wolę i może wybierać. Święty Augustyn zachęcał do odrzucenia marności świata, ascezy (ignorowania pragnień ciała). ● ● Warunkiem szczęścia - poznanie Boga. Niezbędne do tego jest wniknięcie we własną duszę: „Wejdź w siebie samego, we wnętrzu człowieka mieszka prawda" (waga refleksji nad samym sobą). Iluminacja (oświecenie) źródłem wiedzy. Rozum odgrywa w poznawaniu świata rolę drugorzędną, niezbędna jest wiara. Kiedy wierzymy, Bóg pozwala nam poznać siebie samego i świat dzięki szczególnej łasce oświecenia. ,,Kochaj Boga i rób, co chcesz" - brzmią słynne słowa świętego. Historia to ciągłe ścieranie się państwa Bożego i państwa ziemskiego. „Dwie miłości powołały dwa państwa: miłość własna, posunięta aż do pogardy Boga, powołała państwo ziemskie [civitas terrena]; miłość Boga, posunięta aż do pogardzania sobą, powołała państwo Boże [civitas Dei], przy czym [...] nie żyją one ze sobą w zgodzie" Święty Tomasz- Tomizm (filozofia harmonijna) Świat jest harmonijnym dziełem Boga → Pragnął połączyć myśl Arystotelesa z doktryną chrześcijańską. → Głosił harmonijną strukturę wszechświata, w którym każdy byt ma swoje miejsce w hierarchii (na drabinie bytów) - człowiek znajduje się na szczeblu niższym niż anioły, ale wyższym od reszty stworzeń.. Stworzył pierwszy całościowy system teologiczno-filozoficzny. → Dostrzegał potęgę rozumu ludzkiego, twierdził, że „,rozum nie niszczy wiary, lecz ją udoskonala". Według niego człowiek jest istotą społeczną, a władza monarchy pochodzi od Boga. Sformułował pięć dowodów na istnienie Boga. • Konsekwencje Tomizm stał się podstawą wszelkich ideologii racjonalnych, odżywa w epokach takich jak renesans czy oświecenie, od niego wychodzą filozofowie wierzący w ludzki rozum jak choćby Kartezjusz, twórca racjonalizmu. Tomizm porządkuje świat, definiuje istnienie jako doskonałe dzieło Boskie - pozwoli to późniejszym pokoleniom godzić wiarę i religię z afirmacją życia. Wartość rozumu. Kierując się intelektem, człowiek może poznać nawet niektóre atrybuty Boga, między innymi udowodnić, że Bóg istnieje! Są prawdy, do których potrzeba objawienia - np. tajemnica grzechu pierworodnego czy zmartwychwstania Jezusa - ale przecież wiedza pochodzi z tego samego źródła: „Bóg jest pierwszym umystem". Święty Tomasz próbował połączyć prawdy wiary chrześcijańskiej z antyczną filozofią Arystotelesa. Analiza boskich dzieł drogą do poznania Boga. „Piękno zewnętrzne w świecie jest odbiciem boskiej doskonałości i Jego skończonego piękna". Poznawanie rzeczywistości za pomocą zmysłów pozwala rozumowi ludzkiemu poznać prawdy uniwersalne. • Ład i harmonijność tego, co Bóg stworzył. Wszystkie składniki świata tworzą logiczną całość, zostały hierarchicznie uporządkowane. Są rzeczy mniej i bardziej doskonałe, a „Bóg rządzi niższymi stworzeniami przez wyższe". Stwórca to najwyższe Dobro, nadające światu sens i cel. • Akceptacja miejsca człowieka w ustalonej przez Boga hierarchii. Według św. Tomasza człowiek jest „małym światem", odbiciem harmonii kosmosu. Ludzie powinni jedynie uważać, by różnego rodzaju pokusy nie sprowadziły ich na manowce, nie skłoniły do wyboru pozornych wartości - nacisk na etykę! Hierarchia społeczna składnikiem ładu całego świata. Nierówność różnych stanów wynika z Boskiego planu - człowiek powinien więc zaakceptować swoje miejsce w społeczeństwie, nie buntować się przeciwko temu na przykład, że jest biednym chłopem. Gdyby Pan chciał inaczej, uczyniłby go rycerzem. ● Bóg (ideal doskonałości) Aniolowie Człowiek Zwierzęta Rośliny Materia nieożywiona Żywioły Św. Tomasz wywodził argumenty na istnienie Boga: 1. Z ruchu - każdy ruch musi mieć swoją przyczynę; coś, co się porusza, musi być poruszane przez coś innego. Analizując to, „musi się dojść do czegoś pierwszego poruszającego, które przez nikogo nie jest poruszane; a wszyscy rozumieją, że to jest Bóg". 2. Z przyczyny sprawczej - w świecie widoczny jest porządek przyczyn sprawczych, a pierwszą z nich jest właśnie Bóg. 3. Z tego, co jest możliwe i co jest konieczne - nie wszystkie byty są możliwe, ale musi być coś, czego istnienie jest konieczne i „jest przyczyną konieczności dla innych rzeczy" (to Bóg!). 4. Ze stopni, które się w rzeczach znajduje - w rzeczach może być czegoś „mniej" lub ,,więcej". Aby móc to określić, konieczne jest porównanie z ideałem, a jest nim Bóg. 5. Z rządów wszechświata - pewne rzeczy niemające własnego rozumu działają jednak w sposób celowy, np. strzała wypuszczona przez łucznika. ,,Istnieje tedy coś rozumnego, przez co wszystkie rzeczy naturalne kierowane są do celu; a to nazywamy Bogiem". Święty Franciszek - Franciszkanizm (filozofia miłości bliźniego) → Głosił filozofię wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia jako dzieła Bożego. → Kierował się dosłownym rozumieniem nakazu Chrystusa o porzuceniu wszystkiego i podążaniu za nim. → Zrezygnował z dziedzictwa, rozdał pieniądze, stworzył wędrujący zakon. → Był przeciwnikiem ascetyzmu umartwiającego ciało. Głosił kazania do ryb i ptaków. Spisano jego czyny w Kwiatkach świętego Franciszka. • Konsekwencje Franciszkanizm stał się nurtem w filozofii, ale i literaturze, powracającym w epokach późniejszych. Idea miłości, pochwały życia, zrozumienia słabości ludzkich zyskała popularność. Franciszkanizm zaistniał też w poezji współczesnej (twórczość księdza Twardowskiego), oraz klasycznych utworach chwalących świat. ● Ubóstwo, ale nie skrajną ascezę. Ciało jest także darem Bożym i należy je szanować, a nie bezmyślnie niszczyć. • Wiarę radosną i prostą. Bóg jest najlepszym ojcem, a jego miłość przejawia się w pięknie otaczającego świata. Należy cieszyć się z życia. Święty nazywał sam siebie wesołkiem Bożym. Braterstwo. Ewangelia nakazuje miłosierdzie i pomoc bliźniemu, zwłaszcza w potrzebie. Franciszkanie opiekowali się chorymi. Miłość do całego świata. Jesteśmy częścią stworzenia, a inne dzieła Boga to nasi bracia i nasze siostry. Nazywa tak Franciszek nawet śmierć! Zwierzęta określa jako naszych braci mniejszych, ludzie powinni się nimi opiekować. Obrazy i rzeźby przedstawiają tego świętego zazwyczaj właśnie w otoczeniu zwierząt, np. ptaków. Zauważ, że średniowiecze wcale nie odwróciło się całkowicie od antyku, jak sugeruje to renesans, pragnący być jedynym odrodzeniem i spadkobiercą starożytności. Arystoteles był prawdziwym autorytetem wieków średnich, a słowa Marka Aureliusza uznawano za zapowiedź przyjścia Chrystusa i interpretowano w duchu chrześcijańskim. Uwaga ● Augustynizm odnajdujemy w hagiografii, w ukształtowaniu ascetycznego modelu życia, pochwały kontemplacji, pogardy dla świata ziemskich wartości. Przykład - święty Aleksy, który latami leży pod schodami, obojętny na chłód, głód, upokorzenia - stara się myślą dotrzeć do Boga. Augustyńskie rozdarcie pomiędzy pokusami ziemi a wołaniem nieba pobrzmiewa też mocno w poezji pre barokowej i baroku. W sonetach Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego (I nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha...."), w wierszach Daniela Naborowskiego, w Miltonowskim Raju utraconym. • Tomizm pociągał twórców ceniących uporządkowanie świata. Misterną strukturę skonstruował w wiekopomnym dziele Włoch Dante Alighieri. Boska komedia to księgi Piekła i Czyśćca oraz „nieba" - Raju. Harmonię i ład ceniono też w renesansie - w poezji Kochanowskiego znajdziemy pochwałę Bożego stworzenia, urody w konstrukcji wszechświata, pochwałę Boga-Mistrza, genialnego Architekta. • Św. Franciszek sam stał się bohaterem literatury - nie tylko Kwiatków..., ale również innych: Kwiatków świętego Franciszka z Asyżu Romana Brandstaettera, Krzyżowców Zofii Kossak-Szczuckiej, Srebrnych orłów Teodora Parnickiego. Jego poglądy i postawa wpłynęły na poezję - do franciszkanizmu zwrócił się po wcześniejszym buncie przeciw Bogu Kasprowicz, również Leopold Staff, a w poezji współczesnej - ideały franciszkańskie zawiera w swoich strofach ksiądz Jan Twardowski. TEOCENTRYZM - główne założenie filozofii średniowiecza, które w centrum wszechświata i wszelkiego istnienia umieszcza Boga (theos= Bóg). Idei teocentryzmu podporządkowane zostały systemy filozoficzne (→ augustynizm), literatura i sztuka, które preferowały tematy sakralne, a także nauka. Konsekwencją teocentryzmu było podporządkowanie życia świeckiego Kościołowi oraz papiestwu, a co za tym idzie → uniwersalizm średniowiecza. SCHOLASTYKA- średniowieczna filozofia szkolna; łacińskie scholasticus znaczy: szkolny. Jednym z jej twórców był św. Tomasz. Próbowała połączyć rozum i wiarę, tzn. podstawowe prawdy - zwłaszcza religijne - udowadniać za pomocą rozumowania. Twórcy scholastyki wykorzystywali przy tym dzieła antycznych filozofów, przede wszystkim zasady logiki Arystotelesa. Typowe dla tej metody filozoficznej było właśnie sięganie do autorytetów, wykorzystywanie gotowych rozwiązań. Legenda o świętym Aleksym *Elementy zgodne Autor anonimowy, utwór powstał w XV wieku, należy do zabytków polskiej literatury, należy do hagiografii - czyli jest typowym przykładem żywotu świętego. Temat :Życie i czyny Aleksego - syna wielkiego rodu w Rzymie, który porzucił dom, żonę, majątek rozdał, by ze schematem żywotu:śluby czystości, świadomy wybór drogi do świętości, cuda, cierpienia i męki, śmierć i cuda pośmiertne. Aleksy jako bohater literacki - znajduje się kontemplować, umart é ciało i oddać się w szeregu świętych - obok świętego Franciszka, modlitwie. Już narodziny są cudownym ojca Kolbego, mnicha Almacha darem dla rodziców długo oczekujących czy tytułowego bohatera nowej lektury Hanny Malewskiej Sir Tomasz More odmawia. dziecka to cecha żywotu. ważne! *Ważne, by nie patrzeć na dzieje Aleksego z punktu widzenia człowieka współczesnego, lecz przez pryzmat filozofii epoki - zwłaszcza myśli świętego Augustyna. z czym kojarzyć! *Z pojęciem ascezy - umartwiania ciała, porzucenia zwykłego życia. Inny model, bliższy współczesnym ludziom świętości zaproponuje święty Franciszek.